Jura – złota era wielkich gadów
Słysząc słowo „jura”, większość z nas przypomni sobie popularny film o parku z dinozaurami i zobaczy przed oczami ogromnego tyranozaura (faktycznie T. rex żył jednak w „kredzie”), czy majestatycznych roślinożerców. Mało kto jednak jest w stanie przypomnieć sobie nieco więcej informacji. Przede wszystkim należy wspomnieć, że jest to drugi okres ery mezozoicznej (plasuje się pomiędzy triasem a kredą). Skojarzenie z dinozaurami jest jednak bardzo dobre, gdyż rozpoczyna się wtedy tzw. złoty okres gadów.
Kiedy była jura?
Drugi okres ery mezozoicznej rozpoczyna się około 201 milionów lat i trwa przez ponad 50 milionów, jego koniec przypada około 145 milionów lat temu. Sama jura dzieli się na trzy epoki:
- jura wczesna (201-174 mln lat temu)
- jura środkowa (174-163 mln lat temu)
- jura późna (163-145 mln lat temu)
Podział jury
- późna jura 163.5 – 145 mln lat temu
- tyton (152,1 – 145,0 mln lat temu)
- kimeryd (157,3 – 152,1 mln lat temu)
- oksford (163,5 – 157,3 mln lat temu)
- środkowa jura 174.1 – 163.5 mln lat temu
- kelowej (166,1 – 163,5 mln lat temu)
- baton (168,3 – 166,1 mln lat temu)
- bajos (170,3 – 168,3 mln lat temu)
- aalen (174,1 – 170,3 mln lat temu)
- wczesna jura 201.3 – 174.1 mln lat temu
- toark (182,7 – 174,1 mln lat temu)
- pliensbach (190,8 – 182,7 mln lat temu)
- synemur (199,3 – 190,8 mln lat temu)
- hettang (201,3 – 199,3 mln lat temu)
Upały i tlen
Po wielkim wymieraniu, które miało miejsce z końcem triasu, możemy mówić o swojego rodzaju ociepleniu klimatu. Wymieranie najprawdopodobniej było spowodowane wzmożoną aktywnością wulkanów, co musiało w jakiś sposób odbić się na klimacie.
Podwyższona temperatura odbiła się między innymi na poziomie oceanu, który wzrastał (zgodnie z badaniami mogły występować również spadki poziomu wód, które najprawdopodobniej były spowodowane czynnikami tektonicznymi).
- W atmosferze wtedy odnotowywano również zwiększoną ilość tlenu – utrzymywała się na poziomie ok. 26% objętości. Przykładowo dzisiaj powietrze złożone jest z tlenu w zaledwie 21%.
- Ilość dwutlenku węgla była wówczas 5-krotnie większa niż obecnie i 7-krotnie większa niż w okresie przedindustrialnym (przed rozwojem przemysłu).
- Średnia temperatura wynosiła zaś ok. 16.5 °C, czyli 3 °C więcej niż obecnie.
Poniżej obecny skład powietrza i zaznaczone różnice w okresie jurajskim:
| Składnik | % |
| azot | 78,084 |
| tlen | 20,946 / jura 26% |
| argon | 0,934 |
| dwutlenek węgla | 0,0411 / jura 0,1950 |
| neon | 0,00181 |
| hel | 0,00052 |
| metan | 0,00017 |
| krypton | 0,00011 |
| wodór | 0,00005 |
| ksenon | 0,000008 |
Tylko upały?
Wbrew pozorom nie można jednoznacznie stwierdzić, że cały okres jury był upalny. Mówimy o ponad 50 milionach lat, w związku z czym z pewnością nastąpiły wtedy różnego rodzaju zmiany klimatyczne. Chociaż większość czasu z pewnością dominowały wysokie temperatury, zdarzały się również momenty, kiedy na dinozaury nieco powiało chłodem. Po początkowej fali upałów, spowodowanej aktywnością wulkanów nastąpiło kilkanaście milionów lat unormowania klimatu. Wtedy właśnie zaczęła się odradzać fauna i flora mórz, która zdecydowanie najbardziej ucierpiała podczas wymierania triasowego.
Kolejno nastąpiły lata ochłodzenia, spowodowanego obniżeniem stężenia dwutlenku węgla w atmosferze. Szacuje się, że w tym okresie powstały czapy lodowe na biegunach. Sytuacja ta mogła trwać nawet kilka milionów lat. Następnie znów powróciła fala ciepła, spowodowana kolejnym okresem wzmożonej aktywności wulkanów.
Jakie zwierzęta?
Jak już wcześniej wspomniano, wraz z jurą rozpoczął się złoty okres gadów. Dinozaury stąpały po ziemi tłumnie. Szybko rozwijały się m.in. pterozaury. Dinozaury praktycznie zdominowały lądy. Pod koniec okresu jurajskiego żyły największe znane drapieżne dinozaury z tego okresu, takie jak allozaur (zgodnie z badaniami mógł osiągnąć nawet 12-13 metrów, przeciętny osobnik osiągał około 9 metrów długości) czy zaurofaganaks (Saurophaganax).
W przypadku wielu stworzeń można mówić o gigantyzmie. Występowało również sporo mniejszych drapieżnych dinozaurów. Bardzo pospolite były również dinozaury ptasiomiednicze, jednak nie osiągnęły jeszcze wtedy szczytu rozwoju.
Pod koniec jury pojawił się pierwszy praptak, który najprawdopodobniej jest ewolucją niewielkich drapieżnych dinozaurów. Wielu naukowców zgadza się, że pojawienie się archeopteryksa, bo tak właśnie nazywał się praptak, należy uważać za początek istnienia ptaków na naszej planecie. Na ladzie można było spotkać również niewielkie ssaki, którym udało się już wykształcić stałocieplność, jednak były stosunkowo słabo rozwinięte.
Złota era zauropodów
Jura była złotym wiekiem dla dużych roślinożernych dinozaurów – zauropodów. Żyły wówczas giganty takie jak Camarasaurus, Apatosaurus , Diplodocus, Brachiosaurus i wielu innych – które wędrowały po ziemi pod koniec jury. Giganty te żerowały na preriach, pośród paproci, palm, sagowców i wysokich drzew iglastych.
Mniejsze dinozaury
Mniejsze dinozaury roślinożerne takie jak stegozaury czy niewielkie ornitopody były mniej znaczące w ogólnym systemie, choć odgrywały istotne role. Stawały się ofiarami dużych teropodów, takich jak Ceratozaur, Megalozaur, Torvosaurus czy Allosaurus.
Podczas późnej jury ewoluowały pierwsze ptaki, jak archeopteryks, które wyewoluowały z małych celurozaurów (Coelurosauria).
W powietrzu powszechne były pterozaury. Władały niebem, a największe pośród nich miały skrzydła o rozpiętości kilkunastu metrów – patrz Największe pterozaury. Po ziemią żyły różne rodzaje wczesnych ssaków, jak również wczesne płazy.
Co słychać w morskiej toni?
Po masowym wymieraniu pod koniec triasu w morzach nastąpiło sporo zmian. Część gatunków zniknęła, pojawiły się jednak nowe. Pojawiają się pierwsze belemnity (wymarłe morskie głowonogi), które stosunkowo szybko się rozwijają.
Morskie tonie zaczynają też zamieszkiwać planktoniczne otwornice. Rozwój dotyczy również gąbek, sinic i glonów. Powstają duże, rafo podobne struktury. Małże i ramienionogi występują coraz liczniej. Liliowce (typ szkarłupni) osiągają nawet 20 metrów długości.
Drapieżniki w wodzie mają się naprawdę dobrze. Rekiny rozwijają się stosunkowo szybko, pojawiają się również pierwsze płaszczki. Wodę zamieszkują pliozaury, czyli gigantyczne gady morskie. To właśnie w okresie jury po morzach i oceanach dumnie pływał liopleurodon (co ciekawe stworzenie to było najprawdopodobniej żyworodne).
Pierwsze dżungle?
Wysokie temperatury spowodowane aktywnością wulkaniczną sprzyjają powstawaniu dżungli. Lasy jurajskie w żaden sposób jednak nie przypominają, chociażby dzisiejszej puszczy amazońskiej. Pojawiały się sagowce, drzewa szpilkowe i miłorzęby. Wciąż mówimy również o roślinach nagonasiennych, zapylanych przez wiatr.
Nastąpił szybki rozwój drzew araukariowatych (rośliny iglaste stanowiły wtedy większość całej flory lądowej). Pojawiały się również rośliny sosnowate i cisowate. Widłaki i skrzypy są znacznie rzadsze niż w triasie, jednak wciąż można spotkać paprocie (większość to wymarłe dziś paprocie nasienne). Można spotkać również gigantyczne paprocie drzewiaste.
Powolny koniec Pangei
Superkontynent zaczyna się powoli rozpadać. Już końcem triasu pojawiły się pierwsze ruchy, które prowadziły do nieuchronnego końca jednego, gigantycznego kontynentu. Wciąż jednak większość lądów wchodziła w skład monstrualnego tworu.
Od początku jury zauważalne była wzmożona aktywność wulkanów. Miało to związek właśnie z ruchami odpowiedzialnymi za rozpadanie się kontynentu. W okresie jurajskim powstał Ocean Atlantycki (znany w triasie ryft (rów tektoniczny) został zastąpiony przez powiększającą się centralną część dzisiejszego Oceanu Atlantyckiego, na terenie oddzielającym Afrykę i Amerykę Północną).
Poszerzały się również peryferyjne zbiorniki wodne raz ocean Tetyda. Pojawiły się kolejne ryfty (rowy tektoniczne), które spowodowały powstawanie i poszerzanie się zbiorników wodnych. Ostatecznie Ameryka Południowa odrywa się od Afryki, Europa odłącza się od Ameryki Północnej, a ocean Tetyda ma zamiar na zawsze rozdzielić obie Ameryki. Wszystkie te ruchy były początkiem tego, w jaki sposób dziś wyglądają kontynenty na naszym globie.
Tabela stratygraficzna ery mezozoicznej
| Era | Okres | Epoka | Wiek | [mln lat temu] |
| Mezozoik | Kreda | Późna Kreda | Mastrycht | 66,043 – 72,100 |
| Kampan | 72,100 – 83,600 | |||
| Santon | 83,600 – 86,300 | |||
| Koniak | 86,300 – 89,800 | |||
| Turon | 89,800 – 93,900 | |||
| Cenoman | 93,900 – 100,500 | |||
| Wczesna Kreda | Alb | 100,500 – 113,000 | ||
| Apt | 113,000 – 125,000 | |||
| Barrem | 125,000 – 129,400 | |||
| Hoteryw | 129,400 – 132,900 | |||
| Walanżyn | 132,900 – 139,800 | |||
| Berrias | 139,800 – 145,000 | |||
| Jura | Późna Jura | Tyton | 145,000 – 152,100 | |
| Kimeryd | 152,100 – 157,300 | |||
| Oksford | 157,300 – 163,500 | |||
| Środkowa Jura | Kelowej | 163,500 – 166,100 | ||
| Baton | 166,100 – 168,300 | |||
| Bajos | 168,300 – 170,300 | |||
| Aalen | 170,300 – 174,100 | |||
| Wczesna Jura | Toark | 174,100 – 182,700 | ||
| Pliensbach | 182,700 – 190,800 | |||
| Synemur | 190,800 – 199,300 | |||
| Hettang | 199,300 – 201,300 | |||
| Trias | Późny Trias | Retyk | 201,300 – 208,500 | |
| Noryk | 208,500 – 227,000 | |||
| Karnik | 227,000 – 237,000 | |||
| Środkowy Trias | Ladyn | 237,000 – 242,000 | ||
| Anizyk | 242,000 – 247,200 | |||
| Wczesny Trias | Olenek | 247,200 – 251,200 | ||
| Ind | 251,200 – 251,902 |
Polecamy
