Sylur (Paleozoik)

Sylur to w rozumieniu geologicznym trzeci (i jednocześnie najkrótszy) okres ery paleozoicznej. Jego początki są stosunkowo trudne, gdyż po wielkim wymieraniu, które rozpoczęło się z końcem ordowiku, około 60% wszystkich gatunków morskich wyginęło. Przyroda jednak się nie poddała i braki uzupełniła zupełnie nowymi gatunkami. Wtedy też zaczęła się kolonizacja lądu na zdecydowanie większą skalę, niż w poprzednich okresach, chociaż krajobraz wciąż pozostawał bardzo ubogi.

Nazwa

Podobnie jak w przypadku ordowiku, nazwa sylur wywodzi się od nazwy celtyckiego plemienia, zamieszkującego kiedyś tereny dzisiejszej Walii. Sylurowie (ang. Silures) – jedno z potężniejszych plemion celtyckich, graniczyli z plemieniem Ordovices, od którego pochodzi nazwa ordowik. Miejsce, gdzie bytowali Sylurowie jednak w żaden sposób nie wiąże się z miejscem wyróżnienia osadów skalnych, pozwalających na opisanie syluru. Sylur został po raz pierwszy opisany przez brytyjskiego geologa Rodericka Murchisona, który początkowo starał się, aby ordowik uznać za integralną część syluru.

Sylur – datowanie

Sylur to trzeci i jednocześnie najkrótszy okres ery paleozoicznej, który trwał przez około 24.6 miliona lat. Rozpoczął się wraz z końcem ordowiku, około 443.8 miliona lat temu, a zakończył się wraz z nadejściem dewonu, czyli około 419.2 miliona lat temu. Jego początek i koniec udało się zidentyfikować dzięki badaniom określonych warstw skał, jednak granica błędu to kilka milionów lat, stąd też można spotkać się z datami 443,4 ± 1,5 do 419,2 ± 3,2 milionów lat temu.

Początkowo sylur został podzielony na 8 etapów (dokonał tego francuskie geolog Joachim Barrande), jednak z czasem zdecydowano, że w praktyce występują tylko 4 okresy, które opisywane są do dziś – te okresy to od najstarszego: landower, wenlok, ludlow i przydol (ang. Llandovery, Wenlock, Ludlow i Pridoli). Trzy z nich mają również wydzielone piętra (wiek).

Fauna syluru

Jakie zwierzęta występowały w sylurze?

Chociaż w morzach pozostało zaledwie 40% gatunków znanych w ordowiku, życie nie ustało, ale zaczęło się rozwijać. Pojawia się zdecydowanie więcej gatunków ryb, znanych jako żuchwowce (ryby szczękowe (Gnathostomata), które wyewoluowały 528 mln lat temu), pojawiają się również pierwsze ryby, pokryte kostnymi łuskami.

Zróżnicowanie zwierząt morskich było stosunkowo duże, a sporym postępem było wytworzenie ruchomych szczęk u dużej części morskich gatunków. Do warunków dostosowały się również skrzela zwierząt, które znajdowały się niedaleko szczęk.

W sylurze pojawiły się również pierwsze pijawki. Wciąż można było spotkać różnego rodzaju ramienionogi i mięczaki, a trylobity wciąż występowały w morskiej toni i były stosunkowo zróżnicowane.

W wodzie można było również spotkać wielkoraki (Eurypterida), czyli morskie skorpiony. Niektóre z nich mogły osiągać nawet 2.5 metra długości, czego dowodem są skamieliny, znalezione u wybrzeży Ameryki Północnej.

Na lądzie życie wciąż się rozwija. Dużym postępem jest pojawienie się lądowych stawonogów – podczas syluru stawonogi po raz pierwszy opuściły wody i zaczęły żyć na lądzie.

Mniej więcej w połowie okresu sylurskiego pojawiły się pierwsze zwierzęta, które można uznać za w pełni przystosowane do warunków lądowych. Jako przykład takiego gatunku podaje się gatunek Pneumodesmus newmani, czyli rodzaj archaicznej stonogi, choć najnowsze badania z 2017 roku przypisują go do dewonu.

Drapieżne pajęczaki?

Na brzegach mogły pojawić się również pierwsze drapieżniki – niektóre badania wskazują, że sylurze mogły występować Trigonotarbida, czyli grupa wymarłych pajęczaków. Mogły żyć jako drapieżniki żywiące się innymi stawonogami, jednak ich rozmiary zwykle nie przekraczały kilku centymetrów. Gatunek był spotykany do wczesnego permu (290 mln lat temu), czyli prawie do końca ery paleozoicznej.

Oprócz pajęczaków na lądzie mogły pojawić się również inne drapieżniki, co świadczy o wykształceniu się bardziej zaawansowanych łańcuchów pokarmowych, również na suchym lądzie.

Flora syluru

Jakie rośliny występowały w sylurze?

Na lądzie zaczęło pojawiać się coraz więcej roślin. Mszaki i naczyniowe rośliny tworzyły skupiska wzdłuż linii brzegów, tworząc pierwsze miniaturowe lasy. Roślinność jednak niechętnie oddalała się od źródeł wody. Część skorupy ziemskiej powoli była zajmowana przez mchy. Część odkrytych roślin przejawiała spore zaawansowanie, biorąc pod uwagę wiek znalezisk – rośliny mogły przenosić pokarm i wodę. W wodach wciąż prym wiodły glony.

Klimat

Po burzliwym ordowiku, sylur przyniósł miłą odmianę dla wszystkich żywych stworzeń. Klimat był zdecydowanie bardziej stabilny, a temperatury stosunkowo wysokie (średnia temperatura wynosiła 17 °C, czyli była °C wyższa niż średnia temperatura obecnie). Warunki do rozwoju życia były doskonałe, zwłaszcza biorąc pod uwagę ekstremalne zlodowacenia z końca ordowiku.

Poziom morza był zmienny, od tendencji wzrostowej, aż do znacznego spadku poziomu wód. Z czasem, od epoki lodowcowej z ordowiku, Ziemia zaczęła przechodzić w okres cieplarniany, którym charakteryzował się dewon. Woda zaczęła więc znikać pod ciepłymi i płytkimi morzami – apogeum tego zjawiska miał miejsce mniej więcej w połowie syluru.

Chociaż temperatury były wysokie, brak było nagłych zmian, którymi cechowały się okresy poprzednie. Fauna i flora musiała sobie najprawdopodobniej radzić z nagłymi i gwałtownymi burzami.

W drugiej połowie syluru klimat uległ lekkiemu ochłodzeniu, jednak już z końcem okresu temperatury zaczęły rosnąć.

Ziemia

Gondwana znajdowała się wzdłuż równika i na większej części półkuli południowej. Z drugiej strony znajdował się ogromny ocean. Z czasem, przez podnoszący się poziom wody, morza zaczęły przykrywać sporą część kontynentu, w związku z czym zaczęły tworzyć się łańcuchy wyspowe. Prawdopodobnie dzięki temu gatunki mogły szybko ewoluować i wytworzyła się znacznie większa niż w okresach poprzednich różnorodność – wyspy, płytkie morza i ocean zapewniały różnorodność warunków środowiskowych.

Orogeneza kaledońska

W sylurze doszło również do kolizji poprzedniczki kontynentu, znanego dziś jako Europa z przodkiem Ameryki Północnej. Wydarzenie to znane jest jako kaledońska, czyli ruchu, które doprowadziły do powstania m.in. Gór Kaledońskich i Skandynawskich, północnej części Apallachów. Prawdopodobnie również dzięki orogenezie kaledońskiej wyspy brytyjskie stały się wyspami.

Fazy orogeniczne:

• Finmark (kambr – ordowik) – powstały Góry Skandynawskie
• Grampian (kambr – ordowik) – powstała Szkocja i Szwecja; morze wycofało się
• Sardyńska (kambr – ordowik) – przerwa w sedymentacji; regresja morza w Ameryce Północnej
• Sandomierska (wczesny ordowik po wczesnym tremadoku) – wypiętrzenie Gór Świętokrzyskich
• Takońska (ordowik – sylur) – w Europie następuje zmiana facji (spłycenie)
• Ardeńska/eryjska (koniec syluru) – wypiętrzenie Ardenów oraz Irlandii
• Orkadyjska (ems) – wypiętrzenie Orkadów, Reńskich Gór Łupkowych, Spitsbergenu
• Akadyjska (środkowy dewon) – wypiętrzenie Appalachów, Kanady oraz pogłębienie bruzdy środkowo-polskiej, powstanie północnej Anglii

Powstały wówczas:

• Góry Ałtaj (Azja)
• Góry Flinders (Australia)
• Góry Jabłonowe (Azja)
• Góry Kaledońskie, Grampiany i Góry Skandynawskie
• Góry Świętokrzyskie (Polska)
• Góry zachodniego Kazachstanu
• Grenlandia
• Północno-wschodnia część Appalachów (Ameryka Północna)
• Północny Tienszan (Azja)
• Sajany (Azja)
• Wyspy Brytyjskie

Szczegółowe dane

Sylur

• Datowanie: 443.8 ± 1,5 – 419.2 ± 3,2 miliona lat temu
• Średnia temperatura: 17 °C
• Ilość tlenu: 14 % (obecnie 21%)
• Ilość dwutlenku węgla: 4500 ppm (16 razy więcej niż w epoce przedindustrialnej)
• Poziom oceanów powyżej obecnego poziomu: 180 m

Polecamy

• Kambr
• Ordowik
• Trias
• Jura
• Kreda
• Wymieranie – wielka piątka