Kreda – zmierzch dinozaurów
Z pewnością większość osób, które kiedykolwiek przekroczyły próg jakiejkolwiek szkoły, słowo „kreda” skojarzy się najczęściej z białym prostokątnym przedmiotem, który pokrywał tablicę, układając się w litery i cyfry. O dziwo wcale skojarzenie to nie będzie takie złe, gdyż ostatni z okresów ery mezozoicznej wziął swoją nazwę właśnie od kredy piszącej, czyli skały, która powszechnie występowała w tworach tego okresu. Jest to rodzaj skały osadowej, która powstała na dnie mórz i oceanów i zalicza się ją do wapieni. Zbudowana jest głównie ze skorupek żyjątek morskich, które końcem mezozoiku tłumnie zamieszkiwały ziemskie akweny. Nazwa okresu została wyróżniona w 1822 roku przez belgijskiego naukowca – Jean Baptiste Julien d’Omalius d’Halloy (1783 – 1875).
Giganty i ich zmierzch
Kreda, to okres rozkwitu i zmierzchu wielkich gadów, powolnego zastępowania ich królestwa przez ssaki. Kreda, to okres, w którym żyły największe, z największych zauropodów – tytanozaury – z takimi gadami na czele jak argentynozaur, puertazaur czy alamozaur. Po drugiej stronie barykady stali ich przeciwnicy – ogromne tyranozaury, karcharodontozaury czy najdłuższe z nich – spinozaury.
Kiedy była kreda?
Ostatni z okresów ery mezozoicznej rozpoczął się około 145 milionów lat temu, a zakończył 66 milionów lat temu. Zamiany, które zachodziły w tym okresie miały więc 80 milionów lat, aby powoli zmieniać oblicze naszej planety. W przeciwieństwie do triasu i jury, czyli pozostały epok ery mezozoicznej, kreda dzieli się na dwie epoki: kredę wczesną (trwającą od ok. 145 do 100 milionów lat temu) i kredę późną (od 100 do 66 mln lat temu). Kreda następuje po jurze i kończy erę mezozoiczną, po niej następuje pierwszy era kenozoiczna i jej pierwszy okres – paleogen.
Podział kredy
Górna/Późna kreda
- mastrycht (72,1 – 66,0 mln lat temu)
- kampan (83,6 – 72,1 mln lat temu)
- santon (86,3 – 83,6 mln lat temu)
- koniak (89,8 – 86,3 mln lat temu)
- turon (93,9 – 89,8 mln lat temu)
- cenoman (100,5 – 93,9 mln lat temu)
Dolna/Wczesna kreda
- alb (113,0 – 100,5 mln lat temu)
- apt (125,0 – 113,0 mln lat temu)
- barrem (129,4 – 125,0 mln lat temu)
- hoteryw (132,9 – 129,4 mln lat temu)
- walanżyn (139,8 – 132,9 mln lat temu)
- berrias (145,0 – 139,8 mln lat temu)
Fauna – jakie zwierzęta?
W kredzie pospolitymi gatunkami morskimi są ramienionogi. Tak samo, jak w jurze w morzach można spotkać również gąbki i ślimaki, jednak dominującym gatunkiem są amonity. Następuje szybki rozwój ryb Teleostei, czyli podgromady ryb, stanowiącej dziś 96% wszystkich przedstawicieli swojej nadgromady. Pospolite są również rekiny.
Na lądzie
Na lądzie w dalszym ciągu panują dinozaury, wciąż rozwijają się inne gatunki. W przypadku praktycznie wszystkich stworzeń można mówić o gigantyzmie. Na lądach postrach sieją drapieżne olbrzymy, takie jak Tyrannosaurus, czy Tarbosaurus, w przybrzeżnych wodach zaś kilkunastometrowe krokodyle i spinozaury.
Niewielkie ssaki wypierają powoli małe dinozaury na niektórych obszarach.
W wodzie
W wodzie rozwinęły się gigantyczne jaszczury – mozazaury, których długość przekraczała 17 metrów. Powszechne są rekiny, plezjozaury w całym okresie oraz ichtiozaury.
W powietrzu
Królowie przestworzy – pterozaury górą
Kreda to czas dalszego dynamicznego rozwoju gadów latających. Również w tym przypadku możemy mówić o gigantyzmie – szacuje się, że największe pterozaury miały rozpiętość skrzydeł przekraczającą 12 metrów.
Pojawiają się nowe owady – mrówki, termity, motyle, ćmy, czy mszyce.
Przodkowie mew i rybitw?
Chociaż zapewne w budowie, wyglądzie i wielu aspektach ciężko doszukiwać się porównań, w kredzie pojawiły się pierwsze ptaki, które dziś możemy porównać do znanych nam mew i rybitw. Zamieszkiwały tereny nadmorskie, gdzie żywiły się głównie rybami. Ptaki dzieliły się na lotne i nieloty, jednak to te drugie osiągały zdecydowanie większe rozmiary.
Ssaki
Pierwsze torbacze i łożyskowce
O powolnej ewolucji ssaków można mówić praktycznie od początku mezozoiku, jednak to właśnie w kredzie dochodzi do pojawienia się pierwszych torbaczy i łożyskowców. Torbacze pojawiły się wówczas w Ameryce Południowej i Północnej. Szacuje się, że jeszcze w okresie kredy przedostały się do Australii przez tereny Antarktydy. Tam jednak prawdopodobnie zostały wyparte przez ssaki łożyskowe, co zdecydowanie ograniczyło ich zasięg. Z kolei ssaki łożyskowe popularne stały się dopiero po wymieraniu kredowym, jednak pierwsi przedstawiciele tej infogromady pojawili się nieco wcześniej.
Według obecnych badań, ani prawdziwe torbacze ani ssaki łożyskowce znane dzisiaj nie istniały aż do końca kredy. Zaczęła się wówczas ich dywersyfikacja (różnicowanie).
Fauna – rośliny
W ostatniej erze mezozoiku pojawiły się pierwsze rośliny okrytonasienne. Wtedy również na ziemi zakwitły pierwsze kwiaty – jednak tylko pochodzące od roślin zielnych i drzewiastych. Pojawiły się pierwsze figowce. Wciąż jednak dominowały rośliny nagonasienne, w tym opisywane wcześniej skrzypy i paprocie.
Klimat
Prawdopodobnie pod względem temperatur kreda nie różniła się szczególnie w odniesieniu do pozostałych okresów ery mezozoicznej, czyli temperatury były wyższe, niż znane nam dzisiaj.
Skład powietrza w okresie kredowym
- powietrze składało się z tlenu w 30% (o połowę więcej niż obecnie – 21%)
- dwutlenku było sześciokrotnie więcej niż w epoce przedindustrialnej
- średnia temperatura wynosiła 18°C, była więc o 4°C wyższa, niż obecnie
Nie istniały lądolody, a stan oceanu był stosunkowo wysoki (szacuje się, że około 200 metrów wyższy, niż obecnie). Duża część lądów była pokryta przez płytkie i stosunkowo ciepłe morza. Klimat taki sprzyjał tworzeniu się raf koralowych i powstawaniu obfitych złóż węgla brunatnego. Szacuje się, że na klimat olbrzymi wpływ miał wówczas ocean Tetyda, który sprawiał, że w dzisiejszej Europie było wtedy zdecydowanie cieplej. Dopiero z końcem kredy doszło do ochłodzenia w strefie podbiegunowej.
Jak się ma Pangea?
Pod koniec kredy po superkontynencie, znanym jako Pangea pozostało już tylko wspomnienie. Rozpadła się już niemal ostatecznie, a pomiędzy lądy wkradły się wody, tworząc znane dzisiaj oceany. Otwierał się Ocean Atlantycki, powstawała powoli Zatoka Meksykańska i Morze Karaibskie. Nastąpiło również otwarcie Oceanu Indyjskiego.
Afryka zaczęła powoli obracać się odwrotnie do wskazówek zegara, aby ostatecznie (lecz znacznie później) osiąść w pozycji, którą znamy dziś.
Od Afryki oddzieliły się wówczas Australia i Antarktyda, jednak pozostawały połączone ze sobą.
Ocean Tetyda zaczął się powoli zmniejszać. Szczególnie szybko kontynenty rozsuwają się na półkuli południowej – był to efekt rozrostu skorupy oceanicznej. Ruchy tektoniczne wpływały na wzmożoną aktywność wulkanów.
Wymieranie kredowe
Koniec kredy to wymieranie kredowe – jedno z największych zdarzeń tego typu (o ile nie największe) w historii naszej planety. Szacuje się, że wymarło wtedy niemal 80% wszystkich gatunków, które stąpały wówczas po ziemi. Jest to koniec dominacji nieptasich dinozaurów oraz czas wielkich zmian. Przyjmuje się, że wymieranie zostało spowodowane przez uderzenie dużej planetoidy, która prawdopodobnie uderzyła w złoża siarki. To doprowadziło do ogromnego wybuchu. Teorii na ten temat jest oczywiście wiele, odsyłamy więc do działu wymieranie, gdzie zgromadzone są liczne artykuły na temat.
Prawdopodobnie doszło do gwałtownych zmian klimatycznych i obniżenia temperatury. Po uderzeniu miała nastąpić długotrwała zima, co uniemożliwiło roślinom przeprowadzenie fotosyntezy. Katastrofa naturalna była tak drastyczna, że większość gatunków roślin i zwierząt nie była w stanie jej przetrwać.
Tabela stratygraficzna ery mezozoicznej
| Era | Okres | Epoka | Wiek | [mln lat temu] |
| Mezozoik | Kreda | Późna Kreda | Mastrycht | 66,043 – 72,100 |
| Kampan | 72,100 – 83,600 | |||
| Santon | 83,600 – 86,300 | |||
| Koniak | 86,300 – 89,800 | |||
| Turon | 89,800 – 93,900 | |||
| Cenoman | 93,900 – 100,500 | |||
| Wczesna Kreda | Alb | 100,500 – 113,000 | ||
| Apt | 113,000 – 125,000 | |||
| Barrem | 125,000 – 129,400 | |||
| Hoteryw | 129,400 – 132,900 | |||
| Walanżyn | 132,900 – 139,800 | |||
| Berrias | 139,800 – 145,000 | |||
| Jura | Późna Jura | Tyton | 145,000 – 152,100 | |
| Kimeryd | 152,100 – 157,300 | |||
| Oksford | 157,300 – 163,500 | |||
| Środkowa Jura | Kelowej | 163,500 – 166,100 | ||
| Baton | 166,100 – 168,300 | |||
| Bajos | 168,300 – 170,300 | |||
| Aalen | 170,300 – 174,100 | |||
| Wczesna Jura | Toark | 174,100 – 182,700 | ||
| Pliensbach | 182,700 – 190,800 | |||
| Synemur | 190,800 – 199,300 | |||
| Hettang | 199,300 – 201,300 | |||
| Trias | Późny Trias | Retyk | 201,300 – 208,500 | |
| Noryk | 208,500 – 227,000 | |||
| Karnik | 227,000 – 237,000 | |||
| Środkowy Trias | Ladyn | 237,000 – 242,000 | ||
| Anizyk | 242,000 – 247,200 | |||
| Wczesny Trias | Olenek | 247,200 – 251,200 | ||
| Ind | 251,200 – 251,902 |
Polecamy
Dobry artykuł. Co jest planowane dalej? Kenozoik, paleozoik, a może to już koniec?
Sukcesywnie planujemy opisać wszystko. Oczywiście równolegle z inną tematyką.
W takim razie życzę powodzenia.
Kolejna perła 🙂 .
Temperatura była wyższa o 4 stopnie.
Zawartość CO2 kilkakrotnie wyższa niż dzisiaj.
A mimo to rośliny i zwierzęta były większe.
Prawdopodobnie możliwe to było, ponieważ wówczas nie wiedziano nic o globalnym ociepleniu.
To brak stresu to wszystko umozliwił