DinozauryDinozaury drapieżneKreda

Tarbozaur (Tarbosaurus bataar)

Tarbozaur (Tarbosaurus bataar)

Na przestrzeni lat sklasyfikowano wiele gatunków tego teropoda, ale dzisiaj uznawany jest tylko jeden. Azjatycki odpowiednik T. rexa – król tamtejszych lasów i postrach wszystkich zwierząt, z jakimi przyszło mu współistnieć. Dziś zatem zabieramy Was na wyprawę do Azji, abyście mogli poznać jedną z najgroźniejszych bestii wszech czasów.

Klasyfikacja

  • Gromada: zauropsydy
  • Nadrząd: dinozaury
  • Rząd: dinozaury gadziomiedniczne
  • Podrząd: teropody
  • Infrarząd: tetanury
  • Rodzina: tyranozaury
  • Rodzaj: tarbozaur
  • Gatunek: Tarbosaurus bataar
Tarbozaur (Tarbosaurus) – rekonstrukcja czaszki.

Nazwa z błędem

Słowo „tarbozaur” tłumaczyć można jako „alarmujący/niepokojący jaszczur”. Człon gatunkowy „bataar” jest wynikiem błędu (nazwa google np. także, to taka ciekawostka), gdyż odkrywca Евгений Александрович Малеев popełnił błąd, przyjmując, że w języku mongolskim słowo „bohater” pisze się „bataar”. Prawidłowo pisze się jednak „baatar”. W paleontologii nazwy gatunkowe nie mogą być zmieniane, niezależnie na występujące w nich błędy, pozostała zatem nazwa Tarbosaurus bataar.

Tarbozaur (Tarbosaurus) – wizualizacja.

Występowanie i środowisko naturalne tarbozaura

Teropod o budowie bardzo podobnej do północnoamerykańskiego „tyrana” – T. rexa, (oba wielkie gady występowały zatem w tym samy czasie, lecz na różnych obszarach). Zamieszkiwał tereny Azji, a dokładniej – dzisiejszą Mongolię, Chiny i Koreę, jednak najwięcej kości odnaleziono na Pustyni Gobi, w formacji Nemegt. Żył ok. 70 – 65mln lat temu, w późnej kredzie (mastrycht).

Formacja Nemegt

Formacja Nemegt jest bogata w ślady kanałów rzecznych i osady glebowe, które wskazują na znacznie bardziej wilgotny klimat niż sugerowały to dwie wcześniej przeanalizowane formacje: Djadochta i Barun Goyot. Jednak występowanie skały osadowej – cliche – w formacji Nemegt wskazuje na występowanie okresowych susz. Osad znajdował się w kanałach oraz obszarach zalewowych dużych rzek.

W opisywanej formacji odnaleziono również skamieniałości mięczaków, ryb, żółwi i krokodyli, włącznie z gatunkiem Shamosuchus, którego zęby przystosowane były do rozgryzania twardych pancerzy.

Tarbozaur (Tarbosaurus) posiadał od 58 do 64 zębów.

Pozostałości po ssakach w formacji Nemegt są niezmiernie rzadkie, ale odkryto wiele szczątków ptaków z podgromady Enantiornithes, Hesperornithes i Judinornis, jak również ptaka z gatunku Teviornis (wczesny przedstawiciel ptactwa wodnego).

Poza ptakami, odkryto również wiele dinozaurów: ankylozaury (Ankylosauria), pachycefalozaura (Pachycephalosaurus), prenocefale (Prenocephale).

Największym drapieżnikiem tamtych obszarów był właśnie tarbozaur, który najprawdopodobniej polował na duże hadrozaury: zaurolofa (Saurolophus) oraz Barsboldia, jak również zauropody: opistocelikaudie (Opisthocoelicaudia skarzynskii) czy nemegtozaura (Nemegtosaurus mongoliensis). Możliwe, że – podobnie do młodych waranów z Komodo – młode i niedojrzałe tarbozaury wypełniały niszę ekologiczną pomiędzy ogromnymi osobnikami dorosłymi, a innymi małymi teropodami.

Tarbozaur (Tarbosaurus) – rekonstrukcja szkieletu.

Odkrycie

W 1946 roku radziecko-mongolska wyprawa paleontologów na Pustynię Gobi zaowocowała odkryciem czaszki i kilku kręgów nieznanego dotąd teropoda w formacji Nemegt. W 1965 roku Anatolij Konstantinowicz Rożdiestwienski uznał okazy odkrytych teropodów za odrębny, od północnoamerykańskiego tyranozaura, gatunek. Stworzył dla niego nazwę Tarbosaurus bataar, aby uwzględnić wszystkie osobniki z 1955 roku oraz nowe znaleziska. Pierwotnie dinozaur ten zaklasyfikowany został przez swego (Jewgienij Aleksandrowicz Malejew) odkrywcę błędnie jako Tyrannosaurus bataar.

W 1963 roku wykopaliska kontynuowała ekipa polsko-mongolska, której prace zakończyły się w roku 1971, odnajdując w tym czasie wiele nowych szczątków tarbozaura. Kenneth Carpenter – amerykański paleontolog – przeanalizował materiał z formacji Nemegt w 1992 roku. Doszedł do wniosku, że znaleziony dinozaur należy do rodzaju Tyrannosaurus.

Wszystkie badania opublikowane do 1999 roku uznają, że szczątki należą do jednego gatunku określanego: Tarbosaurus bataar lub Tyrannosaurus bataar.

Wyprawy z udziałem japońskich i mongolskich naukowców między 1993, a 1998 rokiem oraz prywatne ekspedycje organizowane przez kanadyjskiego paleontologa – Phila Currie’go na początku XXI wieku skutkowały odnalezieniem kolejnych elementów szkieletu tego azjatyckiego teropoda. Dzięki wszystkim wyprawom udało się znaleźć 15 czaszek i kilka kompletnych szkieletów. Współcześnie, w muzeach, oglądać można ponad 30 okazów.

Tarbozaur (Tarbosaurus).

Charakterystyka

Tarbosaurus był dużym mięsożernym dinozaurem z podrzędu teropodów występującym w Mongolii. Podobnie jak jego bliski krewny północnoamerykański Tyrannosaurus rex, miał bardzo dużą głowę i silne szczęki, ale nie należał do najcięższych teropodów. Jego ogromna czaszka była stosunkowo cienka i lekka, z dużymi pustymi otworami. Wiele z jego kości było pustych – były  jednak mocne, ale lekkie, dzięki czemu ten ogromny drapieżnik nie cierpiał na nadwagę i był sprawniejszy i szybszy niż wcześniej występujące na Ziemi teropody (jak np. giganotozaur (Giganotosaurus) czy karcharodontozaur (Carcharodontosaurus).

Tarbozaur to jeden z najlepiej poznanych teropodów i dinozaurów w ogóle, ważący ok. 6 ton i mierzący ok. 10 – 12 m długości. Zamieszkiwał wilgotne tereny zalewowe. W swoim środowisku był, bez wątpienia, czołowym drapieżnikiem znajdującym się na szczycie łańcucha pokarmowego.

Jego szczęka wyposażona była w 60 potężnych zębów. Posiadał unikalny mechanizm blokujący żuchwę oraz najmniejsze, spośród tyranozaurów, dwupalczaste kończyny przednie.

Tarbozaur (Tarbosaurus) posiadał niezwykle krótkie przednie kończyny.

Kończyny przednie

Jak wszystkie tyranozaury, Tarbosaurus miał bardzo krótkie ramiona – tak krótkie, że nie mogą nawet osiągnąć nimi do pyska. Ta cecha od lat powoduje zdziwienie wśród paleontologów, ale dzięki temu wyrażenie „jeśli nie używasz czegoś, to możesz to stracić” nabiera większego sensu.

Wybaczcie dygresję – wiele osób w naszym odczuciu to powiedzenie powinno sobie wziąć głęboko do serca – zwłaszcza politycy – w kontekście rozumu (mózgu) 😉

Tarbozaur (Tarbosaurus).

Sposób polowania

Wiele mniejszych teropodów koncentrowało się na zdobyczach o różnorodnych rozmiarach, tyranozaury skoncentrowały się głównie na tych największych! Mogły pokonać swoje ofiary z pomocą swoich ogromnych szczęk, zębów i mięśni szyi.

Wyobraźmy sobie bowiem gigantyczny tasak zamontowany na niesamowicie umięśnionej szyi, działający jako 6-tonowy taran.

Metoda ataku przyjmowana przez tyranozaury, sprowadzała się często do wyrwania ogromnego płata mięśni ofiary i tarbozaur czekał, pozwalając aby jego ofiara zmarła z upływu krwi.

Tarbozaur (Tarbosaurus).

Tarbozaur (Tarbosaurus) vs T. rex (Tyrannosaurus rex)

Choć był nieco mniejszy od T. rexa, i tak należał do grupy największych tyranozaurów. Najlepiej poznano jego czaszkę, która mierzyła ponad 1,3 m. Czaszka była wysoka, ale nie tak szeroka jak u T. rexa, zwłaszcza z tyłu.

Ułożenie oczodołów wskazuje, że nie dysponował widzeniem stereoskopowym (obuocznym), które – u innych tyranozaurów – było powszechnym zjawiskiem.

Czaszka

Duże okna (otwory) w czaszce zmniejszały ciężar ciała. Miał nieco więcej zębów od pozostałych teropodów z rodziny Tyrannosaurus. W przekroju poprzecznym zęby miały owalny kształt, ale zęby policzkowe szczęki górnej miały przekrój w kształcie litery „D”. Najdłuższe zęby mierzyły ok. 85 mm.

Tyranozaury nie były bardzo zróżnicowane pod względem budowy – tarbozaur nie należał pod tym względem do wyjątków.

Głowa osadzona została na szyi wygiętej w kształt litery „S”. Pozostała część kręgosłupa, łącznie z długim ogonem, ułożone były w poziomie. Małe kończyny przednie nie pełniły ważniejszej funkcji, natomiast kończyny tylne były potężne, masywne i długie. Na nich wspierane było całe ciężkie ciało. Ogon również wyróżniał się masywnością i długością – służył jako przeciwwaga dla głowy i tułowia, a środek ciężkości mieścił się na biodrach.

Tarbozaur (Tarbosaurus) – porównanie wielkości. Dorosły tarbozaur (25 lat, 6 ton wagi i 12 metrów długości) oraz 2-3 letni osobnik (33 kg wagi i 270 cm długości).

Różnice w budowie

Czaszka tarbozaura została opisana po raz pierwszy w 2003 roku. Naukowcy zauważyli dużo różnic w budowie pomiędzy azjatyckim, a północnoamerykańskim tyranozaurem. Wiele z tych różnic wynika z obciążenia kości podczas ugryzienia. Ponadto okazało się, że żuchwa tarbozaura jest dosyć sztywna, podczas gdy wiele teropodów (zwłaszcza tyranozaurów) z Ameryki Północnej dysponowało dosyć elastycznymi żuchwami.

Naukowcy wysnuli hipotezę, że sztywniejsza szczęka (i cała czaszka) tarbozaura była dostosowana do polowania na potężne zauropody z grupy tytanozaurów, których szczątki również odnaleziono w formacji Nemegt. Po analizie czaszki uznano, że tarbozaur miał bardzo dobry węch (podobnie rzecz się miała u T. rexa – patrz T.rex mity i fakty). Prawdopodobnie miał świetnie rozwinięty narząd Jacobsona (narząd przylemieszowy), odpowiedzialny za wykrywanie feromonów.

Liczba zębów, które znajdowały się w odnalezionych czaszkach waha się w przedziale od 58 do 64. To nieco więcej niż u T.rexa, ale mniej niż miał np. nieco mniejszy gad z rodziny z tyranozaurów – gorgozaur (Gorgosaurus).

Myślicie, że wszystkie tarbozaury (Tarbosaurus). były niesympatyczne?

Połamane kości

Choć tyranozaury były myśliwymi, to życie ich nie rozpieszczało. Wiele odnalezionych szkieletów posiada połamane kości, które zostały uzdrowione za życia zwierząt. Wskazuje to zarówno na urazy odniesione podczas polowań jak również podczas wzajemnych walk.

Kto większy tarbozaur czy T. rex?

Największy kompletny odnaleziony szkielet Tyrannosaurus rex ma 12.3 metrów (14-15 niepotwierdzone UCMP 118742 oraz UCMP 137538) długości, podczas gdy największy Tarbosaurus mierzy 12 metrów. Zawsze jednak istnieje szansa na odnalezienie większych okazów w przypadku obu rodzajów. Trudno więc wskazać, który z nich był większy.

Tarbozaur (Tarbosaurus).

Szczegółowe dane i wymiary

Tarbozaur (Tarbosaurus bataar)

Wymiary
  • Długość: 10 – 12 m / 10.6 m (2023 r.)
  • Wysokość (od podłoża do biodra): 3,35 m
  • Masa: 3 – 6 t / 5.2 t (2023 r.)
Występowanie
  • Tereny obecnej Korei, Chin, Mongolii (Pustynia Gobi)
  • Datowanie: 80 – 70 mln lat temu
  • Okres w historii: późna kreda – mastrycht
Odkrycie
  • Azja (Mongolia)
  • Odkryty: 1955 rok
  • Odkrywca: Jewgienij Aleksandrowicz Malejew
  • Opisany: 1965 r
  • W 2003 roku szczegółowa analiza potwierdziła, że tarbozaur (Tarbosaurus) i T.rex (Tyrannosaurus rex) to dwa różne rodzaje.
Tarbozaur (Tarbosaurus).

Tarbozaur (Tarbosaurus bataar) – ciekawostki

  • Mózg tarbozaura bardziej przypominał mózg krokodyla niż ptaka.
  • Siła nacisku szczęk tarbozaura wynosiła ok. 7 ton (patrz T. rex mity i fakty).
  • Skamieniałości tarbozaura znajdują się tylko na obszarze pustyni Gobi (Mongolia i Chiny), skąd zakazany jest ich wywóz, ale niektóre szczątki zostały i tak zrabowane przez prywatnych kolekcjonerów.
  • Całkowita objętość mózgu 12-metrowego osobnika została oszacowana na zaledwie 184 cm3.
  • Podobieństwo między tarbozaurem a T. rexem może się wiązać jedynie ze zbliżonymi gabarytami, które były skutkiem tzw. ewolucji zbieżnej.
  • Kości tarbozaura i odlewy jego szkieletu są wystawiane także w Polsce, przez Muzeum Ewolucji Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.
Tarbozaur (Tarbosaurus) miał nieco węższą czaszkę niż T.rex..

Polecamy


Baza Dinozaurów

39 komentarzy

      1. Redakcjo dino animals skąd dane o rzekomo 7-tonowego zgryzu tarbozaura? Proszę podać autora tej symulacji itd. Tyranozaur miał nacisk szczęk 6 Ton więc tarbozaur ma nie większy nacisk szczęk

    1. Nie, to tarbozaur Jedno Oko (tak się nazywa) z filmu ,,The Dino King 2012″?.
      Na tytułowym tekście sami popełniliście błąd bo napisaliście,,tyko”, a powinno być ,,tylko”?

  1. co nacisk szczęk tarbozaura większy niż t rexa ??!!! jak to dinoanimals ???!!!
    t rex miał najwięszy nacisk szczęk wśród dinozaurów czyli 12 – 18 t nacisku w pysku ! ! ! ! ! ! ! !

  2. Ciekawy artykuł o moim drugim ulubionym dinozaurze po t-reksie.
    A mam pytanie czy tarbozaur mógłby się spotkać z t-reksem?, ponieważ nie mogę znaleźć odpowiedzi na te pytanie.

    1. Według obecnego stanu wiedzy nie mogły się spotkać – dzieliły je 2 mln lat oraz miejsce występowania – Tarbozaur Azja, T. rex Ameryka Północna.

  3. Tak samo,jak niema za bardzo różnic ,między kurą, a t rexem ,to i tarbozaurem. Tarbozaur był w Mongolii ponad 50 milionów lat temu. Zabjał ,miażdżąc ofiarę w szczękach.i to z Niego wyewoluował Tyrannosaurus. Był najpotęrzniejszym łowcą miliony lat temu,a do Swej potęgi wyewoluował z guanlong.

  4. Tarbozaur jest niezmiernie interesującym dinozaurem. 1 mnie ciekawi dlaczego Polscy Paleontolodzy tak chętnie podróżowali na pustynie gobi?

    1. Wynikało to z ustroju, w którym Polska była pod kuratelą ZSRR. Nie było zbyt wielkich możliwości podróżowania do USA, gdzie były także bogate wykopaliska, a Mongolia nie pochodziła z tzw. „zgniłego zachodu” i dawała ogromną szansę na odnalezienie wielu dinozaurów.

      Zacytuję tutaj fragment książki Zofii Kielan-Jaworowskej „50 lat Instytutu Paleobiologii PAN”:
      „W roku 1961 prof. Roman Kozłowski zawiadomił mnie, że w Mongolii została powołana do życia Akademia Nauk, i że Polska Akademia Nauk ma z nią podpisać porozumienie o współpracy naukowej. Zasugerował, że może to być okazją do zorganizowania wypraw paleontologicznych do Mongolii. Od późnych lat czterdziestych, gdy prace wykopaliskowe prowadzili tam paleontologowie z Instytutu Paleontologicznego Akademii Nauk w Moskwie, marzyliśmy w Warszawie aby móc wyjechać na pustynię Gobi.

      Miałam kilka miesięcy czasu na przygotowanie projektu wspólnych wypraw. Gdy w roku 1962 delegacja Prezydium PAN wyjechała do Mongolii, aby podpisać umowę o współpracy naukowej, profesor Kozłowski, członek tej delegacji, zabrał ze sobą przygotowany przeze mnie projekt trzyletnich Polsko-Mongolskich Wypraw Paleontologicznych. Projekt został dobrze przyjęty przez prezydia obu Akademii i po powrocie delegacji do kraju władze powierzyły mi zadanie zorganizowania wypraw i objęcia ich kierownictwa naukowego.

      Krótka pierwsza wyprawa w roku 1963 miała charakter rekonesansu. Dwie następne wyprawy w 1964 i 1965 roku prowadziły prace wykopaliskowe na obszarach pustyni Gobi i zachodniej Mongolii na duża skalę. Po wyprawie 1965 roku nastąpił rok przerwy, i w latach 1967, 1968 i 1969 zorganizowaliśmy trzy “miniekspedycje”, które nie prowadziły prac wykopaliskowych, ale zbierały skamieniałości (głównie ssaki i jaszczurki) na powierzchni, w osadach kredowej formacji Dżadochta w Bajn Dzak (obecna transkrypcja Bayan Zag). W latach 1970 i 1971 Instytut wysłał następne ekspedycje, które prowadziły prace wykopaliskowe w dużej skali.

      Polsko-Mongolskie Wyprawy Paleontologiczne do Mongolii (1963-1971) zostały uznane przez opinię światową za jedne z największych wypraw paleontologicznych na świecie. Zebraliśmy imponującą kolekcje szkieletów dinozaurów i innych gadów (żółwi, krokodyli, jaszczurek i węży), jaj dinozaurów i ptaków, rzadkie okazy ptaków z okresu kredowego, oraz bardzo cenną kolekcję około 180 okazów (czaszek, niejednokrotnie zachowanych wraz ze szkieletami pozaczaszkowymi) ssaków z okresu kredowego, szczątki roślin, słodkowodne bezkręgowce kredowe, oraz bogate materiały ssaków trzeciorzędowych.

      Kolekcja ssaków z drugiej połowy okresu kredowego zebrana przez wyprawy, w momencie zakończenia ekspedycji stanowiła największy zbiór czaszek ssaków z ery mezozoicznej zgromadzony w jakimkolwiek muzeum paleontologicznym na świecie. Zgodnie z umową z Mongolską Akademią Nauk, większość zebranych szkieletów dinozaurów została po opracowaniu (i wykonaniu w Polsce odlewów) zwrócona do Mongolii. W Polsce pozostała tylko niewielka część oryginalnych szkieletów dinozaurów, oraz kolekcje jaszczurek, krokodyli, żółwi, ptaków, ssaków i bezkręgowców.”

    1. Naukowcy z The McGill University, w swoim opracowaniu z 2019 roku, twierdzą, że tak duże, dwunożne gady, jak T. rex, czy tarbozaur rozwijały maksymalną prędkość około 20 km/h. To w przypadku T. rex nawet 10 ton na dwóch nogach, więc szaleństw sprinterskich w jego wykonaniu raczej nie było. Według nich, T. rex byłby w stanie taką prędkość utrzymywać przez dłuższy czas.

  5. czy tarbozaur większy i silniejszy od gorgozaura,daspletozaura,albertozaura,yutyrana i oczywiście najbardziej znanego dinozaura tyranozaura rexa?

  6. Dlaczego piszczenie że tyrannosaurus bataar i tarbosaurus bataar to to samo skoro w liście wszystkich odkrytych Dinozaurów je oddzielacie na dwa osobne gatunki pytam?

    1. W środowisku naukowym nie ma zgody co do tego, czy Tyrannosaurus bataar jest synonimem Tarbosaurtus bataar, czy tez należy je klasyfikować jako odrębne rodzaje.

  7. Jak to nie ma zgody ? oczywiście że Tyrannosaurus bataar to synonim Tarbosaurus bataar i nigdy nie było inaczej

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Back to top button