Ocean Indyjski (Indyk)
Ocean Indyjski to trzeci pod względem powierzchni ocean na Ziemi. Jest też oceanem najcieplejszym. Już w czasach historycznych jego wody pełniły ważną rolę w łączeniu różnych kultur leżących na jego brzegach.
Ocean Indyjski wziął swoją nazwę od Indii, a nadano mu ją oficjalnie w 1515 r. Jednak wcześniej pisali o nim także starożytni Grecy, nazywając go Morzem Erytrejskim, a także Rzymianie, określając go mianem „Oceanus Orientalis Indicus”, czyli „leżący blisko rzeki Indus”. Niektórzy badacze pisali o nim jako o Oceanie Wschodnim, zaś Chińczycy określali go dla odmiany mianem Oceanu Zachodniego.
Historia i położenie
Ocean Indyjski powstał stosunkowo niedawno, gdy na skutek ruchów kontynentów dawny Ocean Tetydy został podzielony na części. Jedną z nich zostało morze, które dało początek późniejszym morzom śródlądowym należącym obecnie do Atlantyku. Druga część zaczęła być „zamykana między kontynentami i wyspami, aby w końcu wyodrębnić się w obecny ocean.
Ocean Indyjski od północy graniczy z Azją, od zachodu z Afryką i Półwyspem Arabskim, zaś od wschodu jego granicę wyznaczają Półwysep Malajski, Wyspy Sundajskie i Australia. Umowną granicą z Atlantykiem jest południk 20°E, który przebiega przez Przylądek Igielny w Afryce, zaś z Pacyfikiem – południk 147°E. Od południa graniczy z Oceanem Południowym – tutaj umowną granicą jest równoleżnik 60°S.
Charakterystyka
Wliczając Morze Czerwone i Zatokę Perską, Ocean Indyjski ma powierzchnię 77 556 tys. km2. Jego objętość wynosi 292 130 tys. km3. Średnią głębokość ocenia się na 3890 m, zaś największą głębią jest Rów Sundajski liczący 7258 m.
Charakterystyczna jest bardzo słabo rozwinięta linia brzegowa, liczy ona łącznie 66 526 km. Ocean Indyjski jest znacznie mniej zróżnicowany niż Atlantyk czy Pacyfik – wyróżnia się tu jedynie kilka mórz, a także trzy duże zatoki: Wielką Zatokę Australijską, Zatokę Bengalską i Zatokę Perską.
Najstarsza część dna Oceanu Indyjskiego mieści się w rejonie między Afryką i Madagaskarem oraz między Australią a Indonezją. Na dnie oceanu można wyróżnić 11 basenów, które oddzielone są od siebie wzniesieniami. Poza tym znajduje się tam kilka grzbietów oceanicznych zgromadzonych dość blisko siebie. Ich nagromadzenie wynika z faktu, że znajduje się tam kilka niewielkich płyt tektonicznych przesuwających się w różnych kierunkach. Na skutek tego cały ocean „przesuwa się” w kierunku wschodnim.
Wyspy i archipelagi
Znaczne zmiany kształtu oceanu i ciągły ruch płyt tektonicznych sprawiają, że na oceanie tym niewiele jest większych archipelagów i wysp. Wyjątkiem jest Madagaskar, Cejlon oraz wyspy stanowiące umowną granicę między oceanami Indyjskim i Spokojnym. Poza tym znajduje się tu kilka niewielkich archipelagów, np. Seszele.
Klimat
Ocean Indyjski leży w przeważającej części w klimacie ciepłym i jest najcieplejszym z oceanów. W północnej część temperatura wody rzadko spada poniżej 25°C. Średnia temperatura wynosi 17ׄ°C. Zasolenie wody to przeciętnie 3,48%. Klimat jest tu kształtowany przez wzajemny wpływ oceanu i ogromnych mas lądu.
Na północ od równika praktycznie przez cały rok na wybrzeżach wieją silne wiatry (od października do kwietnia północno-wschodnie, zaś od maja do września południowo-wschodnie). W miesiącach tzw. wymiany monsunów zdarzają się huragany. Na południe od równika wiatry są słabe, a sztormy zdarzają się bardzo rzadko, jedynie w pobliżu Mauritiusa jest ich więcej.
Prądy oceaniczne
Na Oceanie Indyjskim na mapie prądów morskich widać dwa różniące się obszary. Jednym z nich jest część północna. Tam prądy morskie mają charakter sezonowy i są uzależnione od monsunów – są to Prąd Somalijski, Prąd Monsunowy i Równikowy Prąd Wsteczny.
Na półkuli południowej znajdują się z kolei prądy stałe, które tworzą krąg poruszający się w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Na południe od równika ze wschodu na zachód, a dalej wzdłuż wybrzeży Afryki płyną prądy ciepłe, które na południu przechodzą w zimny Prąd Wiatrów Zachodnich i Prąd Zachodnioaustralijski.
Ocean Indyjski i ludzie
Ocean Indyjski, w przeciwieństwie do pozostałych oceanów, jest z trzech stron otoczony przez ogromne masy lądu lub archipelagi blisko położonych wysp. Wszystkie te lądy zamieszkiwały ludy o zupełnie innym stylu życia. To sprawiło, że jego wybrzeża zawsze były miejscem intensywnego handlu oraz krzyżowania się kultur. Jednak znaczna większość żeglugi odbywała się blisko brzegów, dlatego szerokie wody oceanu były słabo znane.
Sytuację tę zmienili dopiero Europejczycy, którzy dążyli do bezpośredniego kontaktu z państwami leżącymi w Azji bez konieczności przedzierania się przez kraje arabskie. Niemniej transport morski wymagał dalekich rejsów połączonych z okrążaniem całej Afryki. Kiedy jednak otwarto Kanał Sueski, okazało się, że możliwe jest skrócenie podróży morskich czasami o wiele dni. Transport morski zdecydowanie rozkwitł. Jego nasilenie stało się jeszcze większe, gdy odkryto złoża ropy naftowej na Bliskim Wschodzie i Indonezji, a także, gdy gospodarki Dalekiego Wschodu weszły na ścieżkę intensywnego rozwoju.
Pomijając ogromną rolę w transporcie, Ocean Indyjski nie jest dla człowieka tak ważny jak pozostałe oceany. Rybołówstwo rozwija się w niewielkim zakresie, pomijając połowy tuńczyka i krewetek. Wybrzeża nie pełnią też dużej roli w turystyce. Wynika to przede wszystkim z faktu, że w miastach na wybrzeżach oceanu żyje ogromna liczba ludzi, z czym wiąże się zanieczyszczenie brzegów i wody. Poza tym spora część wybrzeży to miejsca uznawane za mało przyjazne lub niebezpieczne. Turystyka najlepiej rozwija się na wyspach, np. Seszelach.
Życie
W Oceanie Indyjskim panują korzystne warunki dla rozwoju planktonu – wody są ciepłe, a dzięki wiatrom monsunowym są stale natleniane. Dlatego flora jest w tym oceanie bogata. Z tym wiąże się również bogactwo świata zwierzęcego. Środowiskami cechującymi się wyjątkową bioróżnorodnością jest strefa szelfu kontynentalnego, która stanowi aż 15% powierzchni Oceanu Indyjskiego. Jednocześnie strefa ta jest najsilniej eksploatowana przez ludzi, co wpływa wybitnie negatywnie na bioróżnorodność.
Zagrożenia
Ocean Indyjski jest uważany za ten spośród oceanów, w którego rejonie przyroda jest najbardziej zagrożona. W jego rejonie znajduje się aż ¼ spośród 36 tzw. „gorących punktów”, czyli ekosystemów, które mogą ulec bezpowrotnemu zniszczeniu z powodu człowieka. Dzieje się tak, gdyż na jego wybrzeżach panuje wyjątkowo duża gęstość zaludnienia, co wiąże się ze wzrostem zanieczyszczenia, a także nadmierną eksploatacją środowiska. Wzdłuż jego wybrzeży żyje ponad 2 mld ludzi – tyle samo co wzdłuż znacznie rozleglejszych wybrzeży Pacyfiku.
Badania wykazały, że wzrost temperatury w oceanie spowodował spadek masy planktonu nawet o 20%. To z kolei pociągnęło za sobą spadek liczebności ryb i innych zwierząt morskich. W przypadku tuńczyka wielkim problemem jest przełowienie – szacuje się, że liczebność tej ryby spadła w ciągu ostatnich 50 lat nawet o 50-90% w zależności od regionu.
Innym zagrożeniem dla Oceanu Indyjskiego są stocznie złomowe, swego czasu bardzo licznie powstające w Azji i Afryce. Często mają one postać po prostu fragmentów plaż, na które wciągane są statki przeznaczone do rozbiórki. Plaże te są źródłem ogromnej ilości smarów, metali ciężkich i innych niebezpiecznych, toksycznych substancji, które są roznoszone po całym oceanie.
Szczegółowe dane / wymiary
Ocean Indyjski w liczbach
- Powierzchnia: 70 560 tys. km2
- Objętość:
- 264 000 tys. km3
- 292 130 tys. km3 (z Morzem Czerwonym i Zatoką Perską)
- Głębokość średnia: 3 741 / 3 890 m (w zależności od źródła danych)
- Największa głębokość: 7 258 m.
- Długość linii brzegowej: 66 526 km
- Maksymalna długość: 9 600 km
Ocena Indyjski – ciekawostki
- W przeciwieństwie do Pacyfiku i Atlantyku Ocean Indyjski nie doczekał się skróconej nazwy potocznej – nie tylko polskiej, ale też w żadnym innym języku.
- Przez ocean przebiega środkowy południk wschodniej półkuli Ziemi, czyli 90°E. Badania dna wykazały, że dokładnie wzdłuż niego biegnie grzbiet oceaniczny. Jest to więc jedyny południk, o którym można powiedzieć, że wyznacza go naturalna struktura ziemska.
- Ocean Indyjski nigdy nie cieszył się zainteresowaniem podróżników czy odkrywców. Jedną z przyczyn jest fakt, że jego rola w historii była dobrze znana i nigdy nie było zagadką, w jaki sposób przebywali go ludzie w dawnych czasach. Nie było więc impulsu napędzającego ludzi do bicia rekordów czy organizowania zawodów.
Polecamy
?