AzjaEuropaGadyWężeZwierzęta

Wąż Eskulapa – symbol medycyny

Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus)

Wąż, dzięki któremu Asklepios – grecki bóg medycyny – otrzymał tajemną wiedzę na temat leczenia i wskrzeszania ludzi. Dla starożytnych Greków węże były istotami przepełnionymi mądrością, potrafiły uzdrawiać chorych, a nawet budzić zmarłych. Atrybutem owego bóstwa była laska, którą dziś nazywamy laską Eskulapa / laską Asklepiosa. Dziś wąż Eskulapa oraz laska, którą oplata widnieją na szyldach aptek i szpitali. Poszerzmy więc swoją wiedzę i dowiedzmy się więcej o symbolu towarzyszącemu naszej codzienności.

Systematyka

  • Gromada: gady
  • Rząd: łuskonośne
  • Podrząd: węże
  • Rodzina: połozowate
  • Rodzaj: Zamenis
  • Gatunek: wąż Eskulapa
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus)
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus).

Występowanie

Przebywa praktycznie na całym terytorium Francji, w hiszpańskich Pirenejach, na wschodzie Hiszpanii, we Włoszech (z wyjątkiem części południowej i Sycylii), na całym Półwyspie Bałkańskim aż do Grecji i Azji Mniejszej. Spotykany jest również na wschodzie i w centrum Europy, w tym w Szwajcarii, Austrii, na Węgrzech, Słowacji, w Czechach i Polsce (głównie w Karpatach Wschodnich, a dokładniej w Bieszczadach).

Siedliska

Najczęściej skrywa się w lasach liściastych klimatu umiarkowanego, nie przepada więc za upałem i wysoką wilgocią, zaliczany jest jednak do węży ciepłolubnych. Czasem jednak spotykamy go w bardziej wilgotnych obszarach: w dolinach rzek, korytach, ale również w lasostepach. Na ogół nie unika ludzi, a wręcz przeciwnie – zaliczany jest do gatunków synantropijnych, czyli przebywających blisko osiedli ludzkich. W związku z tym można go spotkać w ogrodzie, szopie, a nawet starym domu czy ruinach. Unika za to otwartych równin i pustkowi.

Woli tereny zarośnięte, na których może lepiej regulować temperaturę swojego ciała. Nie byłoby to możliwe na odsłoniętych siedliskach, takich jak skalne półki.

Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus).
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus).

Charakterystyka

Wygląd

Dorosłe osobniki mogą osiągać 160, a nawet 200 cm długości, zazwyczaj jednak nie przekraczają 120 cm. Węże z tego gatunku pokryte są ciemnymi, zazwyczaj brązowymi, gładkimi łuskami o metalicznym poblasku. Niedojrzałe węże Eskulapa mogą przypominać młodociane zaskrońce zwyczajne (Natrix natrix) – oba gatunki przed osiągnięciem dojrzałości płciowej posiadają bowiem żółte oznaczenie na szyi, które może się utrzymywać przez pewien czas u młodych osobników dorosłych. Głowa niedojrzałego węża Eskulapa pokryta jest także ciemnymi łatami.

Węże dojrzałe są bardziej jednolite pod względem kolorystycznym. Mogą być nie tylko brązowe, ale również oliwkowożółte, brązowozielone, czasem prawie całkowicie czarne. Na grzbiecie występować mogą także białe łuski tworzące swego rodzaju „piegi”.

W obrębie gatunku nie zaobserwowano wyraźnego dymorfizmu płciowego pod względem kolorystycznym. Samce są jednak dłuższe od samic. Ponadto wiele samców ma stosunkowo dłuższy ogon i szerszą jego podstawę, niż drobniejsze samice.

Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus).
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus).

Dieta i naturalni wrogowie

Głównym składnikiem pożywienia dorosłego węża Eskulapa są gryzonie, nawet wielkości szczura. Poza małymi ssakami żywić się może również ptakami, ich pisklętami i jajami.

Ofiary nie zabija jadem, ale poprzez uduszenie. Mniejsze zwierzęta pożera w całości lub miażdży je swoimi szczękami.

Osobniki niedojrzałe z reguły preferują stawonogi i jaszczurki, z czasem w diecie coraz liczniej pojawiają się gryzonie. Dorosły gad również może zapolować na innego węża, a także jaszczurkę, jednak zdarza się to rzadko.

Największymi wrogami węża Eskulapa są borsuki i inni przedstawiciele łasicowatych, a także lisy, dziki (zazwyczaj w czasie rozkopywania podłoża niechcący zabijają młode węże), jeże i wiele ptaków drapieżnych. Młode osobniki często padają ofiarą innych węży, w tym gniewosza plamistego (Coronella austriaca). Nie mniejszym dla nich zagrożeniem są także zwierzęta domowe: koty, psy, kury, a nawet szczury, które mogą być niebezpieczne dla dorosłych węży, które osiągnęły stan hibernacji.

Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus).
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus).

Tryb życia

Wąż Eskulapa wykazuje aktywność za dnia. W najcieplejsze miesiące wychodzi na żer późnym popołudniem lub wczesnym rankiem.

Bardzo dobrze się wspina, potrafi poruszać się po pionowych powierzchniach, takich jak pnie drzew. Z tego powodu węże te spotyka się często na drzewach osiągających 4-5 a nawet 15-20 m wysokości. Potrafią poruszać się również po dachach budynków.

Wąż Eskulapa najlepiej czuje się w cieple, ale nie znosi zbyt wysokich temperatur – powyżej +27oC stara się unikać bezpośredniego kontaktu z promieniami słonecznymi. W ekstremalnie wysokich i niskich temperaturach wąż zatrzymuje swoje procesy fizjologiczne zapadając w rodzaj hibernacji. Jednak w czasie snu zimowego, dla utrzymania stałej temperatury ciała (ok. +5oC), będzie wykazywał pewną aktywność. Czasem może nawet wypełzać z ukrycia, aby „nakarmić” się promieniami słońca.

Wąż Eskulapa a człowiek

W stosunku do nas wąż ten jest raczej spokojny. Zwykle ucieka lub chowa się w zaroślach, co ułatwia mu także ciemne, kamuflujące ubarwienie. Jeśli jednak ktoś jest zbyt natarczywy, wąż potrafi postawić przednią część ciała do pionu, aby wystraszyć przeciwnika. Czasem wyprowadza „fałszywy cios”, ale może też ugryźć „na serio”.

Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus).
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus).

Rozmnażanie

Okres rozrodczy ma miejsce raz w roku po hibernacji, czyli wiosną (zazwyczaj od połowy maja do połowy czerwca). W tym czasie węże aktywnie poszukują partnerów, co wiąże się ze stosunkowo dalekimi podróżami. Samce stają się bardziej waleczne i konkurują ze sobą o względy samic. Walki mają jednak charakter rytualny – nie mają na celu zabicia czy nawet zranienia przeciwnika. W takiej potyczce samiec robi wszystko, aby konkurent został sprowadzony do parteru. Czasem dodatkowo przeciwnicy mogą się gryźć, ale nie zdarza się to nagminnie.

Zaloty przypominają taniec samca i samicy, w którym ogony splatają się, a ciała wykręcają w literę „S”. Samiec następnie chwyta głowę samicy swymi szczękami, po czym zapładnia partnerkę. Po ok. miesiącu od kopulacji samica składa 10-12 jaj (czasem nawet 20) w wilgotnym, ciepłym miejscu, gdzie temperatura i poziom wilgoci utrzymują się na stałym poziomie. Z reguły na swe gniazdo wybiera stóg siana, gnijący stos drewna, stertę liści, stare pnie drzew itp. Inkubacja jaj trwa około 8 tygodni. Okres inkubacji uzależniony jest jednak ściśle od wilgotności i temperatury gniazda. Czasem okres ten trwa nawet 100 dni. Jeśli jednak inkubacja jest zbyt długa (powyżej 3-4 miesięcy), większość zarodków umiera.

Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus).
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus).

Szczegółowe dane

Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus)

  • Długość ciała: 110-160 cm, czasem nawet 200 cm (rekord 225 cm)
  • Waga: 0,5-0,8 kg
  • Długość życia: 25-30 lat
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus).
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus).

Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus) – ciekawostki

  • Nazwa „wąż Eskulapa” pochodzi od greckiego boga uzdrawiania (sztuki lekarskiej) Asklepiosa, który u starożytnych Rzymian nosił imię Eskulap.
  • Wąż Eskulapa jest jednym z najdłuższych węży Europy. Dłuższy od niego jest Elaphe quatuorlineata (do 260 cm).
  • W sezonie godowym samce mogą pokonać za jednym zamachem dystans nawet 2 km w poszukiwaniu samicy. Samice mogą wybierać się w podobnie długie podróże w celu znalezienia odpowiedniego gniazda.
  • W Polsce wąż Eskulapa znajduje się pod ścisłą ochroną gatunkową, ponieważ został sklasyfikowany jako krytycznie zagrożony wyginięciem.
  • Gwoli ścisłości – wąż Eskulapa nie jest symbolem medycyny (sztuki medycznej) lecz laska Eskulapa/laska Asklepiosa z oplecionym wokół niej wężem. Laska Eskulapa jest często mylona z kaduceuszem – symbolem pokoju i handlu (oplatają go dwa węże).
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus).
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus).

Polecamy


Baza Dinozaurów

3 komentarzy

  1. Napisaliście tu, że jest to wąż ciepłolubny. A czy są jakieś węże zimnolubne, a jeśli tak, to gdzie występują?

  2. Grecy zaczerpneli tę opowieść ze staro-testamentowej, Biblijnej historii Mojżesza i miedzianego węża, który to z polecenia Boga został umieszczony na słupie aby, uzdrowić zbuntowanych Izraelitów ukoszonych przez węże. Każdy kto spojrzał, na znak nie buntowania się – doznawał uzdrowienie.

    1. Nie całkiem tak…
      Zarówno mitologia grecka jak i semicka ma swoje głębokie korzenie w prakulturze neolitycznego Bliskiego Wschodu.Tam wąż symbolizował siły witalne moc uzdrawiania i pokonania śmierci.Zrzucanie wylinki było utożsamiane z odmłodzeniem.W mitologii sumeryjskiej wąż oplatający pień drzewa był atrybutem boga Ningiszidy utożsamianego z witalnością,płodnością ale też i z medycyną (w ówczesnym rozumieniu oczywiście).Zarówno grecka laska Askelapiosa jak i semicki „wąż miedziany” Mojżesza wywodzą się z tego bardzo starego symbolu.Sam Ningiszida jest uważany za pierwowzór postaci Askelapiosa a także Hermesa.
      Askelapios posiadł moc uzdrawiania podpatrzywszy jak wąż ożywia martwego towarzysza cudownym zielem.W starszym o tysiące lat sumeryjskim micie o bohaterskim Gilgameszu główny bohater zdobywa ziele rosnące na dnie morskiej otchłani a zwane „Starzec Staje Się Młodzieńcem”.Dzięki jego mocy można żyć wiecznie przywracając sobie młodość.Jednak ten specyfik kradnie mu wąż tym samym zyskując moc odmłodzenia przez wylinkę…
      Jak widać mit o Askelapiosie to podobna historia tylko dużo młodsza i a’rebous.
      W starożytnym Egipcie (ten sam bliskowchodni krąg kulturowy) przedstawienie węża wychodzącego z kwiatu lotosu nilowego symbolizowało narodzenie świata,zwycięstwo sił witalnych nad chaosem.Było też symbolem uzdrowienia.Mojżesz mógł też wzorować swego węża-antidotum na tradycji egipskiej którą przecież świetnie znał jako przybrany synowiec faraona.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Back to top button