Europa Geografia Geologia Góry Opracowania Parki Narodowe Podróże Wulkany Zwierzęta

Etna – najwyższy wulkan Europy

Redakcja DinoAnimals.pl24 stycznia 2021

Wulkan Etna

Leżący na północno-wschodnim wybrzeżu Sycylii wulkan Etna jest pierwszym elementem krajobrazu, który od razu rzuca się w oczy. Pionowy stożek z unoszącą się z niego parą, nieraz przyprószony śniegiem i otoczony chmurami jest zjawiskiem samym w sobie. Widać go niemal z każdego miejsca na wyspie (zwłaszcza we wschodniej części), wielu turystów ma możliwość codziennego podziwiania Etny z hotelowych balkonów, tarasów i okien. Wulkan obserwowany z dobrze zachowanych ruin antycznego teatru greckiego w Taorminie jest jednym z najpiękniejszych widoków we Włoszech.

Etymologia nazwy Etna i mitologia związana z górą

Etna zaczęła powstawać około 500 tysięcy lat temu, nie dziwi więc trudność, jaką przysparza naukowcom odczytanie znaczenia jej imienia. Według wielu badaczy nazwa jest pochodzenia greckiego – od słowa aitho, czyli palić. Aitne byłaby więc grecką wersją imienia góry (Grecy panowali i zamieszkiwali na Sycylii przez wiele wieków w czasach przed naszą erą). Inni badacze z kolei uważają, że Etna może być nazwą fenicką, nie grecką, a jej pierwotna wersja brzmiała attano, co oznacza piec albo palenisko.

Rzymianie z kolei przystosowali nazwę do własnego języka i mówili na dzisiejszą Etnę Aetna. Bez względu na to, w którą teorię się wierzy, niewątpliwy i bezsprzeczny pozostaje fakt, że wulkan od początku swego istnienia łączony był z ogniem, gorącem i płomieniami. Współcześnie Sycylijczycy używają kilku określeń swojej góry, w tym oddzielnej na najwyższy jej wierzchołek – Mongibello, co oznacza górę nad górami, a zatem bardzo trafnie oddaje niezwykle emocjonalny stosunek lokalnej ludności do Etny.

Do dziś wielu Sycylijczyków oddaje Etnie hołd, organizowane są procesje łączące bez większych problemów kult góry oraz współczesnych świętych (w tym przede wszystkim św. Agaty, która jest patronką Katanii).

Według mitologii greckiej pod wulkanem został przez Zeusa uwięziony Tyfon – naprawdę nieprzyjemny typ i ojciec wszystkich potworów. Zeus przygniótł go górą, zaś płomienie i lawa wydobywające się z wulkanu są efektem furii Tyfona, niemogącego się wydostać z pułapki. Jego ruchy pod górą są też przyczyną trzęsień Ziemi na Sycylii. Drugi mit związany z górą dotyczy boga Hefajstosa, który ma tam swoją kuźnię, gdzie wykuwa pioruny dla Zeusa.

Etna – najstarszy stratowulkan świata

Etna jest nie tylko najwyższym wulkanem Europy (i przy okazji największym – zajmuje powierzchnię około 1200 kilometrów kwadratowych), ale także najstarszym wulkanem tego typu, ponieważ jako stratowulkan powstała w późnym plejstocenie i holocenie.

Góra mierząca obecnie 3326 m n.p.m. w przeszłości zmieniała nieco swoją wysokość, co było i jest związane z jej nieustającą aktywnością. Od pierwszych datowanych przez człowieka erupcji (na które są dowody, ponieważ zachowały się wzmianki) mających miejsce około 1500 r. p.n.e. Etna zdążyła wybuchnąć już ponad 200 razy, co czyni ją jednym z najbardziej aktywnych wulkanów świata (mierzyć się z nią może wulkan tarczowy Kilauea na Hawajach).

Czym charakteryzuje się Etna jako stratowulkan?

Cechami szczególnymi tego typu wulkanów jest duża różnorodność erupcji. Zdarzają się wybuchy z dużą ilością materiału piroklastycznego i wówczas po stokach Etny toczą się bomby wulkaniczne (lapille) a w powietrzu unoszą się kłęby popiołu.

Kiedy indziej natomiast góra wybucha spokojnie, wypluwając z siebie potoki lawy, która – ze względu na sporą zawartość krzemionki – spływa powoli ze stoków. Jest to lawa o chropowatej powierzchni, z hawajskiego nazywana lawą Aa, co wynika z formowania się wewnątrz niej pęcherzy gazu. W trakcie krzepnięcia lawa zaczyna pękać i tworzy duże bloki o ostrych krawędziach. Hawajczycy nazywają ten typ lawy Aa od odgłosu wydawanego przez chodzącego po niej człowieka. Ostre krawędzie uwierają i ranią bose stopy, więc Aa jest okrzykiem bólu.

Zdarza się, że spływ lawy po Etnie jest tak powolny, że ludzie żyjący wokół wulkanu i na nim mogą ewakuować siebie i większość dobytku. Z tego powodu Etna nazywana jest dobrodusznym albo łagodnym olbrzymem. Jak każdy stratowulkan jest jednak nieprzewidywalna: w jej historii zdarzały się erupcje, które niszczyły całe miasta, w tym położoną nad brzegiem morza Katanię.

Wyjątkowość Etny jako stratowulkanu polega na tym, że oprócz wielu warstw zakrzepłego materiału skalnego, ma też wiele kraterów. Badacze nazywają je stożkami pasożytniczymi.

Aktywne kratery Etny

Wiele kraterów na przestrzeni epok wygasło, współcześnie aktywnych pozostaje kilka z nich:

Utworzone z centralnego krateru Bocca Nuova (1945 rok)
Voragine (1968 rok)
Krater północno-wschodni (1911 rok), będący jednocześnie najwyższym szczytem góry
Krater południowo-wschodni (1971 rok)
W 2007 roku pojawił się nowy, południowo-wschodni krater
Rozrzucone wokół czynnych kraterów znajdziemy też boczne kratery wygasłe, których jest ponad 300.

Skąd bierze się magma w Etnie?

Choć wulkan nie leży bezpośrednio w strefie subdukcji (proces polegający na wciąganiu lub wpychaniu jednej płyty litosferycznej pod drugą (oceaniczną lub kontynentalną)), tylko nad nią, łączy się pod nim sieć lokalnych uskoków, którymi magma może bez przeszkód płynąć do wnętrza góry.

Pierwsze erupcje wulkanu miały miejsce u jego podstawy i były efektem podwodnych erupcji szczelinowych. Etna rosła powoli, ale miarowo. W wyniku zapełniania się zatoki lawą formował się stożek, który wraz z kolejnymi erupcjami (i dzięki porcjom nawarstwiającego się materiału piroklastycznego i lawy) rozrastał się nie tylko w pionie, ale też w poziomie. Niektóre stożki zapadały się z czasem, tworząc widowiskowe kaldery (jak Valle del Bove).

Największe erupcje Etny

Etna to jeden z najbardziej aktywnych wulkanów na świecie. Nie ma właściwie dnia, aby nie wydobywały się z niej kłęby pary oraz gazy. Tylko niektóre z tych erupcji są jednak wyjątkowo niebezpieczne. Wiele wybuchów ma skromny charakter i nie zagraża życiu ludzi mieszkających w bliskim sąsiedztwie wulkanu. Zakazuje się tylko wówczas zwiedzania Etny. Wulkan jest jednym z lepiej monitorowych i do sytuacji wymykających się spod kontroli dochodzi rzadko. Nie zawsze jednak tak było.

Erupcja pliniańska z 122 roku p.n.e.

Jedną z bardziej niszczycielskich erupcji była erupcja pliniańska z 122 roku p.n.e. Doprowadziła ona do dewastacji miasta Katania, najważniejszego ośrodka na Sycylii, leżącego niemal u stóp wulkanu. Erupcja miała też znaczący wpływ na pogodę: na wiele dni zapadła ciemność, zaś dachy uginały się i zawalały od nagromadzonej warstwy popiołu. Aby odratować miasto władze rzymskie zezwoliły wówczas na niepłacenie podatków przez mieszkańców Katanii przez okres 10 lat. Dzięki temu udało się odbudować i zrekonstruować miasto.

Erupcja z 1669 roku

Do historii przeszedł też wybuch z 1669 roku. Stało się tak z dwóch powodów. Po pierwsze – Etna pokazała swoją siłę. Erupcja miała miejsce na południowym zboczu, w wyniku czego uformował się dwuszczytowy stożek Monte Rossi.

Efekt był taki, że na zboczu obok otworzyła się szczelina, z niej zaś wypłynęło morze lawy, która zniszczyła wszystko, co znajdowało się na jej drodze i dotarła aż do morza Jońskiego. Erupcja była jednak niezwykła także z innego powodu – pierwszy raz spróbowano zmienić bieg lawy i w ten sposób (przy użyciu prymitywnej inżynierii budowlanej) wypowiedzieć walkę siłom natury.

By zatrzymać zalanie Katanii doborowa grupa mężczyzn wykopała specjalny korytarz, który miał zmienić (i zmienił!) tor płynięcia lawy. Wszystko zepsuli jednak mieszkańcy sąsiedniej wioski (Paterno), na których lawa ruszyła pełną parą. Przegonili w związku z tym Katańczyków i rozkopali rów, kierując lawę, tym razem nieodwołalnie, prosto na Katanię. Miasto znów uległo zniszczeniu, choć tym razem tylko częściowemu.

Erupcja z XX wieku

Erupcje z lat 1991-1993 oraz 2008-2009 przeszły do historii ze względu na swoją długość, trwały kolejno 473 i 417 dni. W tym czasie Etna wylewała z siebie lawę właściwie nieustannie.

W roku 1979 wulkan eksplodował niespodziewanie i zabił 9 osób, a 30 ciężko ranił. Kilka lat wcześniej Etna zniszczyła… obserwatorium wulkanologiczne. W 1983 roku erupcja znów trwała długo, bo aż 131 dni. Zostały wówczas zniszczone wyciągi narciarskie, kolejka linowa, schroniska i restauracje na południowej stronie wulkanu. Część północna z kolei została zdewastowana w 2002 roku. Lawa pokryła wszystko, co znalazło się na jej drodze.

Sycylijczycy kochają swoją górę ognia i nauczyli się z nią żyć, nawet jeśli łączy się to nieraz z ogromnymi kosztami odbudowany. Obecnie wyciąg, restauracje i budki z pamiątkami znów działają i przyciągają rzesze turystów, ale ten stan na pewno nie potrwa wiecznie.

Fauna i flora Etny

Może się wydawać, że na czynnym wulkanie nie ma zbyt bujnego życia. Jest jednak zupełnie na odwrót! W najniższej strefie wulkanu (do 1100 m n.p.m.) rosną drzewa i mają się bardzo dobrze. Znajdziemy tam gaje cytrusowe, oliwne, migdałowe czy drzewa owocowe inne niż cytrusy, a także dęby, janowce czy wiązowce. W wyższych partiach (do 1450 m n.p.m.) brzozy, topole, buki, sosny czarne oraz kasztany jadalne. Jeszcze wyżej (do 2250 m n.p.m.) rośnie las bukowy, ale także sosny czarne, brzozy, a oprócz nich również szczaw, janowce i berberysy.

Pojedyncze drzewa dają sobie radę aż do wysokości 2400 m n.p.m. Rośnie tu także mydlnica sycylijska. Powyżej rosną już tylko murawy wysokogórskie, ale też wiechlina cebulkowata, a powyżej 2900 m n.p.m. można jeszcze spotkać rośliny z rodzaju prosienicznik czy endemiczne rumiany. Na wysokości 3000 m n.p.m. rozciąga się nieprzyjazna pustynia wulkaniczna i zastygłe potoki kruszącej się lawy.

Zróżnicowanie wysokości oraz bogactwo terenów, w tym bagien, łąk, lasów i skał pozytywnie wpływa na bioróżnorodność Etny. Spotkamy tu ssaki (lisa rudego, żbika europejskiego, kunę leśną, tchórza zwyczajnego, popielicę szarą, kreta apenińskiego, jeżozwierza afrykańskiego, jeża zachodniego, królika europejskiego, łasicę pospolitą, żołędnicę europejską oraz kilka gatunków nietoperzy), ptaki (płomykówkę, pustułkę, puszczyka, sokoła wędrownego, myszołowa, krogulca, orła przedniego, dudka, czaplę nadobną czy syczka) oraz gady i płazy (żółwia błotnego i żółwia greckiego, gekona tureckiego i murowego, zaskrońca, gniewosza plamistego, salamandrę plamistą, ropuchę szarą i zieloną).

W 1987 roku powstał Park Regionalny Etna chroniący część obszarów wulkanu, a w 2013 roku Etna została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Szczegółowe dane

Wulkan Etna w liczbach

Wysokość Etny wynosi aktualnie 3326 m n.p.m.
Około 500 tysięcy lat temu – wtedy zaczął powstawać wulkan
Wiek skał: 350 – 500 tysięcy lat
140 kilometrów – co najmniej tyle wynosi obwód powierzchni zajmowanej przez wulkan
Powierzchnia: 1190 km²
Na zboczach Etny znajduje się prawie 300 kraterów bocznych, które są już nieaktywne
Powierzchnia Parku Regionalnego Etna wynosi 59 tysięcy hektarów, na terenie parku znajduje się około 200 jaskiń utworzonych przez płynącą lawę
Liczba roślin w Parku Regionalnym Etny wynosi 430 gatunków, w tym 35 jest endemicznych dla obszaru Sycylii i Włoch, a 12 dla obszaru samej Etny
Winnice położone dla zboczach Etny zajmują około 2900 hektarów
473 dni – przez tyle czasu lawa nieprzerwanie wydostawała się z wulkanu w latach 1991-1993
Od pierwszej datowanej erupcji w 1500 r. p.n.e. Etna zdążyła wybuchnąć już ponad 200 razy.

Wulkan Etna – ciekawostki

Kiedy w czasie erupcji z 1971 roku jeden z potoków lawy zbliżał się do miasteczka Sant Alfio, jego mieszkańcy ruszyli z procesją prosto w kierunku płynącej lawy, niosąc ze sobą wizerunki świętych patronów. Lawa naprawdę się zatrzymała.
Etna pełni bardzo ważną rolę w turystyce i promocji Sycylii. Zimą można na niej pojeździć na nartach, w lecie możliwe jest dojechanie autokarem na wysokość około 2000 m n.p.m., a potem wjazd kolejką linową na wysokość 2500 m n.p.m. Aby dotrzeć jeszcze wyżej, konieczne jest wypożyczenie jeepa. Etnę można też zdobyć pieszo, ale jest to trudny i męczący trekking. Nie zapomnijmy o ciepłych ubraniach, ponieważ w partiach szczytowych bywa naprawdę lodowato, nawet w środku lata.
Żyzna gleba zboczy Etny wykorzystywana jest do uprawy winorośli, pomarańczy czy oliwek. Dobrze sprzedającym się lokalnym produktem są też miody.
Na straganach z pamiątkami i w sklepach można dostać specjalny likier o czerwonym zabarwieniu i wiśniowym smaku, często w ozdobnej butelce wyklejanej imitacją zaschniętej lawy. Do wyboru jest „Magma Etny” oraz „Ogień Etny” o wysokiej zawartości alkoholu (powyżej 40% i 60%).

Polecamy

Redakcja DinoAnimals.pl24 stycznia 2021

Etna – najwyższy wulkan Europy

Wulkan Etna