Patagonia – stepy i fiordy Ameryki Południowej
Patagonia – stepy i fiordy Ameryki Południowej
Patagonia to dzika kraina na skraju Ameryki Południowej. Z jednej strony jej krajobraz przypomina znane nam dobrze fiordy Norwegii, ale jej większość to bezkresne stepy. Klimat jest tu surowy, podobnie jak krajobrazy, ale to właśnie przyciąga w ten rejon wielu turystów.
Patagonia to słabo zaludniony region na południowym krańcu Ameryki Południowej, podzielony pomiędzy Argentynę i Chile. Jest niezwykle zróżnicowany krajobrazowo – obejmuje zarówno południowy fragment Andów, jak też pustynie, zarośla i rozległe łąki – te ostatnie zajmują największą część krainy. Patagonia jest z dwóch stron otoczona przez ocean, a od północy umowną granicą są rzeki Colorado i Barrancas płynące od Andów do Atlantyku. Uznając tę granicę, kraina ta ma powierzchnię 1 043 076 km2.
Nazwa
Pochodzenie nazwy „Patagonia” jest nieco niejasne. Prawdopodobnie wywodzi się ono z literatury XVI-wiecznej. Według Antonio Pigagetty, kronikarza wyprawy Ferdynanda Magellana, tubylcy, którzy cechowali się imponującym wzrostem, byli odziani w skóry i żywili się surowym mięsem, nasunęli Magellanowi skojarzenie z Patagonem – fikcyjnym stworem walczącym z bohaterem popularnej powieści rycerskiej tamtych czasów pod tytułem „Primaleon”. Książka ta była ulubioną lekturą Magellana.
Dlatego właśnie podróżnik nazwał ich mianem „Patagon”, które później weszło do języka hiszpańskiego jako określenie całej tej krainy. Jako że państwa zajmujące Patagonię są hiszpańskojęzyczne, nazwa przyjęła się na stałe i weszła do użycia na całym świecie.
Geografia
Patagonia jest podzielona między dwa państwa, przy czym do Argentyny należy aż 90% powierzchni tego regionu. Argentyńska część to głównie rozległe tereny przypominające step, na którym natknąć się można na strome skały wysokie nieraz na ponad 100 m. W wielu miejscach występują żwirowiska niemal pozbawione roślinności. Na równinach występują liczne zagłębienia, na dnie których znajdują się stawy i jeziora polodowcowe.
W chilijskiej części Patagonia jest skalista, dominują tu krajobrazy górskie. Fauna i flora są bardziej zróżnicowane. Można tu napotkać typowe dla gór formacje roślinne, w tym lasy złożone ze skarłowaciałych drzew. Roczna suma opadów jest tu większa niż w części argentyńskiej, a wody opływające wybrzeża są chłodniejsze niż na wschodzie, dlatego powstały tu liczne lodowce – największe na półkuli południowej poza Antarktydą. Na wybrzeżach znajdują się liczne fiordy.
Klimat
Pogoda w Patagonii jest sucha i bezdeszczowa niemal przez cały rok. Wschodnie wybrzeże jest cieplejsze niż zachodnie z uwagi na wyższą temperaturę opływających je wód morskich; jest to odczuwalne zwłaszcza latem. Mimo to najniższe temperatury zimą notowane są w części położonej na wschodzie.
Temperatury są bardzo zróżnicowane. Średnia temperatura roczna na zachodzie Patagonii to 11°C, przy czym latem sięga nawet 25,5°C, zaś zimą spada do –1,5°C. Na wschodzie temperatura średnia to 15°C, zaś latem i zimą obserwuje się odpowiednio 35°C i –5°C. Na najdalej wysuniętym na południe skrawku Patagonii, Punta Arenas, średnia temperatura jest niższa, za to różnice w ciągu roku są mniejsze niż na północy.
W Patagonii bardzo mocno daje się odczuć tzw. cień opadowy – zjawisko znacznie mniejszych opadów po zawietrznej stronie gór. Na zachodnim wybrzeżu roczna suma opadów wynosi od 4000 mm do nawet 7000 mm, za Andami spada ona do 800 mm, zaś przy wybrzeżu Atlantyku jest to zaledwie 200 mm. Największe opady notowane są jesienią i zimą, czyli od maja do lipca.
Fauna
Patagonia zamieszkiwana jest przez kilka dużych gatunków ssaków. Do najbardziej znanych należą gwanako, nibylis patagoński i skunksowiec patagoński. Charakterystycznym zwierzęciem jest tam tukotuko magellański – gryzoń występujący tam w dużych ilościach i będący głównym pożywieniem drapieżników. Na stepach Patagonii żyją także wiskacze – gryzonie spokrewnione z szynszylami, ale podobne nieco do królików. Pospolite są tam również mary patagońskie.
Patagonię zamieszkuje również wiele ptaków. Typowymi ptakami stepów są nielotne nandu. Pospolite są tam również drapieżne karakary. W niektórych miejscach można spotkać również papugi, a nawet kolibra Sephanoides sephaniodes, który jako jeden z nielicznych przedstawicieli tej grupy potrafi przetrwać nawet w bardzo niskich temperaturach (widuje się go aktywnego nawet przy padającym śniegu). Niebo Patagonii przemierzają też kondory andyjskie – jedne z największych latających ptaków świata. W jeziorach tego rejonu liczne są ptaki wodne, w tym flaming chilijski.
Dla wielu miłośników przyrody za najciekawsze rejony Patagonii uchodzą wybrzeża i wody je okalające. Ze względu na dużą ilość ryb oraz planktonu można tu spotkać wiele ssaków morskich, w tym walenia południowego i orki. Na brzegach często widuje się słonie morskie (mirungi), a także bardzo charakterystyczne pingwiny magellańskie. W rzekach i jeziorach Patagonii żyje 28 gatunków ryb, z czego 18 to gatunki rodzime, a pozostałe zostały tam introdukowane.
Historia
Najstarsze ślady bytności człowieka z Patagonii pochodzą sprzed 13 tys. lat. Dokładne zbadanie ówczesnej kultury jest jednak niemożliwe z powodu zjawisk takich jak wielokrotne zmywanie ziemi przez strumienie wody z topniejącego lądolodu pod koniec ostatniego zlodowacenia. Od tamtej pory osadnictwo rozwijało się tu coraz silniej. Ludzie zamieszkiwali głównie jaskinie. Ślady bytności można dzisiaj oglądać np. z kompleksie jaskiń Cueva de las Manos w Argentynie, gdzie zachowały się m.in. malowidła naskalne. Są to najstarsze ślady trwałego osadnictwa w Ameryce Południowej.
Około 8 tys. lat temu tereny te zasiedlili Tehuelcze – Indianie południowoamerykańscy charakteryzujący się niepospolicie dużym wzrostem (wielu spośród nich mierzyło nawet dwa metry). Prowadzili koczowniczy tryb życia, trudnili się zbieractwem i myślistwem. Polowali na zwierzęta, głównie na nandu i tzw. megafaunę z użyciem specyficznej broni – słynnych bolas. Za pomocą bolas chwytali również gwanako, przy czym najczęściej tylko po to, by ostrzyc je z wełny i wypuścić.
Pierwszymi Europejczykami, którzy przybyli do Patagonii, byli uczestnicy wyprawy Magellana. Sama kraina sprawiła w ich oczach wrażenie niegościnnej, natomiast w zachwyt połączony z przerażeniem wprawili ich tubylcy z racji ich olbrzymiego wzrostu. Hiszpańską kolonią kraina ta stała się w 1529 r. Jednak przez długi czas Patagonia pozostawała niezbadana – dokładnie poznano tylko jej wybrzeża. Dopiero w latach 1579–80 podróżnik Pedro Sarmiento de Gamboa wyprawił się w głąb lądu. Później zapuszczali się tam, za zgodą Hiszpanów, również uczeni angielscy, którzy dokładnie przebadali tamtejszą przyrodę. Najwięcej wypraw badawczych odbyło się w latach 1764-1842. Do najsłynniejszych zalicza się ekspedycja HMS Beagle, której jednym z uczestników był Karol Darwin.
Od roku 1843 r. rozpoczęło się zasiedlanie Patagonii przez mieszkańców młodych wówczas państw – Argentyny i Chile. Nierzadko między tymi krajami dochodziło do sporów terytorialnych, jednak w tym wypadku obywało się bez większych wojen. Ostatecznie w 1902 r. ustalono granice istniejące do dzisiaj.
Patagonia dzisiaj
Patagonia jest słabo zaludniona – na tym ogromnym obszarze żyje zaledwie 2 mln ludzi. Większość skupiona jest w kilkunastu miastach (większość w Argentynie), z których największe to Neuquen w Argentynie (liczące 345 tys. mieszkańców) oraz Temuco w Chile (312 tys. mieszkańców). Obecnie żyje tam również około 10 tys. osób pochodzących z ludu Tehuelcze – większość z nich w miastach. Nieco ponad setka z nich żyje w dwóch rezerwatach, prowadząc tryb życia przodków. Wśród nich żyją jednak tylko dwie osoby znające pierwotny język tego ludu.
W rejonach górskich Patagonii rozwinięty jest przemysł górniczy; znajdują się tam liczne, bogate źródła surowców naturalnych, w tym paliw kopalnych i metali szlachetnych. Poza tym, za sprawą elektrowni wodnych budowanych na górskich rzekach, Patagonia odgrywa ogromną rolę w produkcji energii, zwłaszcza w Chile.
Jednak najbardziej Patagonia znana jest z rozległych łąk służących jako ogromne pastwiska. W czasie I wojny światowej ogromnie wzrosło zapotrzebowanie na wełnę, a rozległe łąki Patagonii wydawały się idealnym miejscem na pastwiska dla owiec. To, wraz z rosnącymi cenami wełny sprawiło, że wielu mieszkańców zdecydowało się na założenie hodowli owiec. Obecnie w argentyńskiej części Patagonii hoduje się niemal 15 mln owiec. Pasterze w tamtych rejonach, zwani gauchos, do dzisiaj prowadzą tryb życia podobny nieco do XIX-wiecznych północnoamerykańskich kowbojów – poruszają się konno i nierzadko spędzają ze stadami wiele dni podczas wypasu.
Od połowy XX wieku bujnie rozwinęła się w Patagonii turystyka. Pierwotnie interesowali się tym rejonem żeglarze, dla których był to przystanek w drodze na Horn. Później zaczęli tu przyjeżdżać turyści chętni do podziwiania lokalnej fauny, krajobrazów, a także lodowców. Przybysze chętnie nabywali wytwory rękodzielnicze i wyroby z wełny gwanako – te ostatnie stały się dzięki temu znane i cenione na całym świecie. Wielu turystów chętnie korzysta też z możliwości rejsów po tutejszych fiordach oraz na otwartym oceanie, gdzie istnieje duża szansa na podziwianie wielorybów.
Za atrakcję uważana jest również kuchnia patagońska. Tradycyjne są tutaj dania z mięsa owczego, przez wiele godzin pieczonego na wolnym ogniu. Popularnością cieszą się także potrawy z pstrąga oraz kraba zwanego centolla.
Patagonia w liczbach
- Powierzchnia: 1 043 076 km2
- Ludność: 1 999 540
- Gęstość zaludnienia: 1,9 os./km2
Ciekawostki
- Członkowie wyprawy Magellana, lądując w Patagonii, byli pierwszymi Europejczykami, którzy natknęli się na pingwiny. Opisali je jako dziwne, czarne gęsi, które nie latają, lecz nurkują w wodzie. Jako pierwsi widzieli też „wielbłąda bez garbu”, czyli gwanako.
- Kiedy Europejczycy spotkali po raz pierwszy Tehuelczów, byli przekonani, że widzą mitycznych olbrzymów – mieszkańcy Europy osiągali wówczas średnio 150-160 cm wzrostu, co oznacza, że tubylcy przewyższali ich nierzadko nawet o 30-40 cm.
Polecamy
