Alpy – najwyższe góry Europy

Redakcja DinoAnimals.pl26 listopada 2021

Alpy – najwyższe góry Europy

Nie ma chyba nikogo, kto nie kojarzyłby Alp z najwyższym pasmem górskim w Europie. Owiany legendą Mount Blanc, czyli ich najwyższy szczyt (liczący sobie 4808 m n.p.m.), stał się na przestrzeni wieków bohaterem wielu powieści, dramatów, wierszy czy obrazów. Góry przyciągają turystów jak magnes. Najbardziej popularne są Dolomity, ale to tylko jedna z „części” tych pięknych gór, które latem przemierzają miłośnicy trekkingu, zimą zaś jeżdżą po nich na nartach.

W Alpach każdy turysta i poszukiwacz dzikiej przyrody odnajdzie coś dla siebie. Ze względu na swoją długość (ponad 1200 kilometrów) ten najwyższy łańcuch górski europejskiego kontynentu może zaoferować zróżnicowaną budowę geologiczną, roślinność, a także klimat.

Dwie strefy klimatyczne

Alpy leżą bowiem w dwóch strefach klimatycznych: na granicy klimatu umiarkowanego i podzwrotnikowego. W ich obrębie różnice temperatur i opadów są naprawdę duże. To właśnie od nazwy Alp każdy kraj, którego powierzchnię w dużej mierze zajmują te góry, nazywamy krajem alpejskim.

W przypadku łańcucha górskiego, który zajmuje obszar ponad 200 tysięcy kilometrów kwadratowych, nie jest to jeden ani dwa kraje, ale cała ich grupa. Alpy to prawdziwa potęga geologiczno-przyrodnicza.

Od morza po Wiedeń

Alpy ciągną się łukiem przez niemal połowę południowej Europy. Łatwo wypatrzeć je na mapach i na zdjęciach satelitarnych. Z jednej strony ograniczają je zachodnie obszary Morza Śródziemnego (a dokładniej okolice Zatoki Genueńskiej), z drugiej zaś Mała Nizina Węgierska i miasto Wiedeń.

Choć nie są tak szerokie tak australijskie Wielkie Góry Wododziałowe i tak robią wrażenie: w najszerszych miejscach osiągają nawet 250 kilometrów. Co ciekawe, główna grań Alp biegnie bardzo blisko grani Apeninów, więc potrzebny był punkt na mapie, który je rozdzieli. Takim punktem stała się przełęcz Bocchetta di Altare, leżąca na wysokości niecałych 500 metrów n.p.m., w Ligurii.

Choć Alpy wciąż się wypiętrzają (ale też kurczą się na skutek erozji), ich najwyższy szczyt pozostaje niezmienny i jest nim Mont Blanc, który ma 4808 m n.p.m. i leży na granicy francusko-włoskiej. Alpy standardowo dzieli się na Wschodnie i Zachodnie, ale tak naprawdę w ich obrębie spotkamy wiele szczytów o różnej budowie geologicznej, z charakterystycznymi formami erozyjnymi oraz pozostałościami po lodowcach.

Alpy to także wiele krajów, w granicach których są położone, więc możemy je podziwiać między innymi w Szwajcarii, Austrii, Niemczech, Francji czy we Włoszech.

Budowa geologiczna i rzeźba terenu

Alpy wypiętrzyły się w orogenezie alpejskiej i są częścią bardzo rozległego łańcucha alpejsko-himalajskiego, biegnącego przez trzy kontynenty (Europę, Afrykę i Azję). Jak większość wypiętrzeń, to również powiązane było z tektoniką płyt litosfery, czyli napierania jednej płyty na drugą, w tym wypadku afrykańskiej i europejskiej (w przypadku Alp) oraz dodatkowo afrykańskiej, egejskiej i indoaustralijskiej (w przypadku powstania całego łańcucha alpejsko-himalajskiego). Było to ponad 55 milionów lat temu, w trzeciorzędzie.

Budowa

Alpy mają dzięki temu budowę fałdowo-płaszczeniową. Budowa fałdowa to deformacja ciągła, powstająca na skutek wygięcia warstw skalnych. Płaszczowina to z kolei nasunięcia się na siebie sfałdowanych, już zgromadzonych i osadzonych na powierzchni warstw skał.

Dziedzictwo polodowcowe widać w dolinach o łagodnie zaokrąglonych stokach (nazywamy je dolinami U-kształtnymi, w odróżnieniu od dolin V-kształtnych, które formuje rzeka, ostro podcinająca zbocza) oraz kotłach polodowcowych, które malowniczo otoczone są przez strzeliste szczyty. Od strony północnej i południowej do zboczy Alp przylegają z kolei zapadliska przedgórskie, w składzie których znajdują się piaskowce i iły.

Wypiętrzenia

Alpy wypiętrzały się kilkuetapowo i zakończyły swoje narodziny już w czwartorzędzie. Od początku działały na nie silne procesy erozyjne za sprawą wiatru, rzek oraz lodowców. W zależności od odporności skał na te czynniki powstały różne strefy i formy skalne. Najmniej odporne były zewnętrzne skały fliszowe i dlatego na tych terenach znajdziemy niewysokie wzniesienia (poniżej 2000 m n.p.m.) z łagodnie i powoli opadający stokami.

Wyżej znajduje się strefa wapienna (aż do 3000 m n.p.m.) z mocno zarysowanymi dolinami rzek, ostańcami, turniami oraz rozwiniętymi zjawiskami krasowymi, które w wapiennych skałach mogą powstawać bez najmniejszych trudności. Tutaj znajdziemy rozbudowane systemy jaskiń z bogatą szatą naciekową. Najwyższe partie Alp mają charakter wysokogórski i są najbardziej odporne na erozję, ponieważ budują je łupki krystaliczne. Można tu spotkać formacje i odkształcenia pamiętające jeszcze czasy plejstocenu.

Klimat

W Alpach spotykają się dwie strefy klimatyczne: umiarkowana na północy oraz podzwrotnikowa na południu (w dużym uogólnieniu, ponieważ ten łańcuch górski nie biegnie równo, ale po łuku). Jak w każdych górach obowiązuje zasada, że im wyżej, tym chłodniej.

Kiedy na terenach bliskich wybrzeżom w lecie jest ponad 20 stopni, na najwyższych szczytach panuje zazwyczaj temperatura bliska zeru albo ujemna. Rekordem zimowym jest tu minus 53 stopnie Celsjusza. W zimie spadają duże ilości śniegu. To właśnie dzięki warstwom puchu i lodowcom Mount Blanc ma taką nazwę („biała góra”).

Alpy to także granica w cyrkulacji mas powietrza. Po północnej stronie zbiera się przede wszystkim chłodne powietrze polarnomorskie, na południowe stoki docierają z kolei ciepłe masy powietrza znad Morza Śródziemnego. Od wschodu z kolei suche, zimą bardzo chłodne powietrze z rejonów kontynentalnych.

Opady

Większe opady deszczu występują w Alpach Zachodnich, Może tu spaść nawet 3000 mililitrów rocznie. Alpy Wschodnie są z kolei suchsze, między innymi dzięki kontynentalnym masom pozbawionego wilgoci powietrza. Tutaj 2000 mililitrów to zazwyczaj powyżej średniej.

Od pewnej wysokości (zazwyczaj już powyżej 2000 metrów n.p.m.) pada wyłącznie śnieg, dokładając kolejne warstwy do zalegającej w wyższych partiach gór pokrywy. Ze względu na duże różnice temperatury powietrza oraz rzeźbę terenu w Alpach występują wiatry fenowe, kształtujące się na pograniczu litosfery i atmosfery. Znajdziemy tu również lodowce, które – niestety – kurczą się wraz z ocieplaniem się klimatu.

Wieże wodne

Każde wysokie góry są ważnym węzłem hydrograficznym, czasami nazywa się je wieżami wodnymi, ponieważ stanowią rezerwuar słodkiej wody, stopniowo uwalnianej z czap śnieżno-lodowych. Alpy są takim węzłem dla całej Europy. To wśród wysokich szczytów mają swoje źródła duże rzeki kontynentu, takie jak Ren, Rodan czy Pad.

Rzeki

Rzeki zasilane są zarówno przez wody opadowe, jak i roztopowe (największe przepływy mają zatem latem). Tę energię wykorzystuje się też w inny sposób: budując elektrownie wodne.

Jeziora

Na terenie Alp znajdziemy też pamiątki polodowcowe w postaci jezior (Genewskie, Bodeńskie czy Garda). Jezioro Bodeńskie jest też symboliczną granicą między Alpami Wschodnimi i Zachodnimi, choć już same pasma nie zostały oddzielone symbolicznie – charakteryzuje je odmienna budowa geologiczna. Spotykają się tu łupki krystaliczne, skały osadowe (przede wszystkim wapienie), a nawet granity.

Fauna i flora Alp

Jak w każdych wysokich górach, tak i w Alpach występuje charakterystyczna piętrowość roślin. Do tego dochodzi również wpływ klimatu. Na południu w dolnych obszarach będzie rosła roślinność śródziemnomorska wyżynna, na wschodzie zobaczymy stepy i lasy (przede wszystkim dębowe), na północy z kolei lasy liściaste i mieszane, z przewagą buków i dębów.

Do wysokości około 800 metrów n.p.m. rosną typowe lasy górskie, z bukami, jodłami, świerkami, sosnami, wyżej natomiast z modrzewiami i limbami. Nad lasami znajduje się piętro subalpejskich zarośli. W Alpach Wschodnich spotkamy kosodrzewinę, w Zachodnich zarośla różanecznika.

Jeszcze wyżej rozciągają się hale z murawami alpejskimi. Potem są już tylko turnie, pola firnowe i lodowce. W Alpach wiele gatunków roślin to endemity i są pod ochroną. Znajdziemy tu tak popularne i kojarzone z tymi górami rośliny jak krokusy, szarotka alpejska, skalnica bazaltowa i rdest różańcowy.

Zwierzęta w Alpach

Świat zwierząt alpejskich jest bogaty i różnorodny. Z gadów żyją tu dwa gatunki salamandry: plamista i czarna. Wśród ptaków wymienić należy pomurnika, orła przedniego, pardwę, płochacza halnego, wrończyka i wieszczka (dwa ostatnie to endemity).

Najbardziej kojarzone z Alpami ssaki występują głównie w strefie wysokogórskiej: kozica, koziorożec alpejski (niestety bliski wyginięcia), zając bielak, świstak oraz polnik śnieżny. W Alpach spotkamy również niedźwiedzie brunatne. Co ciekawe, wiele gatunków endemicznych na tych obszarach to bezkręgowce, jak niektóre gatunki ślimaków, motyli czy górówek. Na halach wypasa się bydło i owce.

Aby chronić tutejszą faunę i florę utworzone zostały rezerwaty i parki narodowe (jak na przykład Szwajcarski czy Gran Paradiso).

Szczegółowe dane

Alpy w liczbach

Długość Alp: 1200 km
Szerokość Alp: do 250 km
Powierzchnia Alp: 200 000 km²
Najwyższy szczyt Alp: Mount Blanc (4808 m n.p.m.)
Alpy znajdują się na terenie aż 8 krajów europejskich

Alpy – ciekawostki

Alpy to raj dla turystów i narciarzy. Znajduje się tu największa na świecie liczba wyciągów linowych i kolejek. Co roku korzystają z nich ogromne ilości ludzi.
Podczas drugiej wojny punickiej Hannibal był tak zajadły, że wraz z armią i słoniami bojowymi zdecydował się przekroczyć Alpy. Udało mu się to osiągnąć w 10 dni, co jest niewątpliwym rekordem. Za szalony pomysł zapłaciło jednak życiem mnóstwo ludzi i wiele słoni.
Na terenie Alp znajduje się wiele spektakularnych wodospadów, niektóre z nich mają też imponującą wielkość. Wodospad Krimml znajduje się na terenie Austrii i ma aż 380 metrów wysokości!