Wołga (Волга) – największa rzeka Europy

Największa i najdłuższa na świecie rzeka uchodząca do jeziora

Prawdziwa królowa wśród rzek i caryca wśród rzek rosyjskich, choć wcale nie jest najdłuższą z nich. Na europejskiej liście najdłuższych i największych rzek zajmuje jednak zaszczytne pierwsze miejsce, które udaje jej się jeszcze utrzymać w tej części Rosji, która rozciąga się przed górami Ural. Potem konkurencja jest już zbyt duża, Wołga jednak ma w sobie coś więcej, niż hektolitry płynącej nieustannie wody. Tym czymś jest magia.

Wołga łączy jednostki geograficzne, ekosystemy, miasta, ale także ludzkie dusze. Dla Rosjan, którzy słyną z tego, że personifikują wiele obiektów przyrodniczych na swoim terenie, rzeka Wołga ma własną osobowość, historię i trzeba się z nią liczyć. Wraz z Bajkałem, Kamczatką czy Uralem stanowi osobny mikrokosmos. Jej nazwę znają chyba wszyscy, nawet najwięksi ignoranci w dziedzinie geografii.

Wołga w świadomości Rosjan

Rosja jest krajem uduchowionym, podchodzącym bardzo poważnie i bardzo emocjonalnie do swojej geografii. Nie inaczej jest z rzeką Wołgą. Rzeki jako takie na ziemiach rosyjskich są często przedstawiane jako osoby. Choć Polakom wiele z nich kojarzy się przede wszystkim z zesłaniem na Syberię i katorżniczą pracą niewolniczą w łagrach, rzeki rosyjskie w mitologii ludowej są powiązane z lokalnymi historiami miłosnymi, bitwami, opowieściami słowiańskimi i staroruskimi.

O Wołdze w pieśniach mówi się jako o matce i królowej, darzy się ją miłością, szacunkiem i wdzięcznością. Jest nie tylko bardzo ważnym szlakiem handlowym i turystycznym (wycieczki łączące Moskwę z Sankt Petersburgiem), co sezon poławia się z niej też ogromne ilości ryb, a plaże, moczary i bagna roztaczające się wokół rzeki stanowią unikalne obszary chronionej i dziewiczej przyrody.

Nad Wołgę przybywają turyści szukający rozrywek w wersji de luxe (i ci wybierają rejsy ekskluzywnymi statkami z możliwością zwiedzania wielu okolicznych miast i miasteczek), ale też ci, których pociąga cisza, spokój i dzika natura. Wędrują zakolami rzeki, często samotnie, szukając w jej szumie ukojenia i kontaktu z przyrodą nieskażoną działaniem cywilizacji. Choć liczba takich miejsc wciąż się kurczy, nadal są możliwe do odnalezienia.

Wołga występowała już w filmach, śpiewano o niej pieśni, w tym romanse cygańskie, wysławiał ją Bernard Ładysz, Anna German czy Czesław Niemen, malowano ją na płótnach, pisano o niej powieści, współcześnie zaś jest przede wszystkim królową przewodników turystycznych po Rosji oraz folderów rejsów wycieczkowych.

Charakterystyka rzeki

Wołga jest najdłuższą rzeką Europy – ma ponad 3 i pół tysiąca kilometrów. Na skalę europejską to rzeczywiście bardzo dużo: Wołga pokonuje w rankingu sławny Dunaj, romantyczny Dniepr, powieściowy Don czy alpejski Ren. W ogólnoświatowym zestawieniu Wołga jest jednak dopiero na 16 miejscu. Nie zmienia to faktu, że jest mimo wszystko jedną z najbardziej rozpoznawalnych rzek zarówno w samej Rosji, jak i na świecie. Co ciekawe, Wołga była kiedyś dłuższa, ale regulacja brzegów, koryta rzeki oraz eksploatacja przemysłowa sprawiły, że straciła ponad 150 kilometrów.

Wołga w czasie swojej wędrówki pokonuje rozległe tereny zachodniej Rosji i jest jedną z nielicznych rzek tak „wierną” – właściwie w całości znajduje się na terenie Rosji i tylko przez chwilę zbacza nieco bardziej na wschód pod koniec biegu, aby stać się granicą z Kazachstanem.

Teoretycznie Wołga uchodzi do morza, dokładniej do Morza Kaspijskiego. Formalnie jest to jednak jezioro, a nie morze, co jeszcze dodaje Wołdze wyjątkowości. Wołga rozpoczyna swoją wędrówkę ku morzu Kaspijskiemu ze wzgórz Wałdaj, wchodzących w skład wyżyny Wałdajskiej położonej między Moskwą a Petersburgiem.

Wałdaj to zarówno dział wodny, jak i miejsce, gdzie bierze swój początek wiele znanych rzek. Oprócz Wołgi jest to Dniepr czy Dźwina. Region należy do zlewisk trzech mórz: Bałtyckiego, Czarnego i Kaspijskiego. Na wzgórzach Wałdaj założono park narodowy, ze względu na unikalność tamtych terenów.

Źródło Wołgi znajduje się na wysokości przekraczającej nieco 200 m n.p.m. (maksymalna wysokości wzgórz na terenie Wyżyny Wałdajskiej wynosi prawie 350 m n.p.m.). Rzeka płynie doliną pośród wzgórz, malowniczo przecinając pobliskie jeziora. Na obszarze Wałdaju znajduje się też pierwsza zapora, zbudowana jeszcze w XIX wieku.

Na swojej trasie Wołga pokoju wiele wyżyn (Uglicko-Daniłowską, Galicko-Czuchłomską czy pochodzącej od niej wyżynę Nadwołżańską) oraz nizin (Środkoworosyjską czy Nadkaspijską – blisko swojego ujścia). Jest tak ważnym ciekiem wodnym Rosji, że ma wpływ na jej geografię: rozdziela dwie duże jednostki geograficzne, czyli mówiąc bardziej wprost dwie wyżyny i jedną nizinę.

Ponieważ rozdzielane tereny mają różne wysokości (jak to niziny i wyżyny), Wołga charakteryzuje się dużymi różnicami w wysokości brzegów. W okolicach portu rzecznego w Samarze Wołga formuje piękne zakola o dużych rozmiarach. W dolnym odcinku swojego biegu Wołga zyskuje też „młodszą siostrę” – oddziela się od niej rzeka Achtuba, który płynie blisko i niemal równolegle przez obszar liczący ponad 500 kilometrów!

Tak duża i majestatyczna rzeka jak Wołga ma również spektakularną deltę. Nie tylko największą w Europie, jeśli chodzi o obszar (liczy około 13 tysięcy kilometrów kwadratowych), ale także najpiękniejszą, bo rozwidloną na kilkaset ramion, wstęg i kanałów. Delta rośnie z każdym rokiem, ponieważ siła mas wody, które niesie Wołga, jest ogromna i żadne zapory jej tej siły nie odbierają.

Bieg Wołgi standardowo dzielony jest na 3 odcinki. Górny sięga do miasta Niżny Nowogród (Нижний Новгород), środkowy kończy się tam, gdzie ujście ma rzeka Kama (czyli trochę na południe od miasta Kazań), dolny ciągnie się oczywiście aż do ujścia, czyli do morza Kaspijskiego.

Łączna powierzchnia zlewni Wołgi wynosi prawie 1.4 miliona kilometrów kwadratowych, rzeka może „pochwalić się” prawie dwustoma dużymi dopływami (wliczone są w to tylko dopływy pierwszego stopnia), a podczas swojej drogi ze wzgórz do jeziora mija góry, lasy, stepy i półpustynie.

Imponujące rekordy rzeki

Wołga do dziś pozostaje jedną z głównych arterii wodnych Rosji, a zwłaszcza jej zachodniej części (zlewnia rzeki zajmuje prawie jedną trzecią powierzchni tych terenów). Nie tylko przepływa przez 15 regionów, a nad jej brzegami rośnie ponad 500 gatunków roślin, ale tłoczy także ogromne ilości wody, z której można czerpać energię. Kiedyś spławiano Wołgą kosztowne towary czy zwierzęta na handel, dziś przewozi się turystów, czerpiąc z tego ogromne dochody.

Poprzez system kanałów Wołga ma połączenie z kilkoma morzami, co jeszcze bardziej podnosi jej wartość w kwestiach żeglugi i spławiania. Z Wołgi można wpłynąć na wody morza Bałtyckiego, Białego, Azowskiego i Czarnego. Żadna inna rzeka nie zapewnia podobnych szlaków turystycznych, handlowych i przemysłowych.

Własne połączenie z Wołgą ma też Moskwa – dzięki Kanałowi imienia Moskwy. Na całej długości biegu rzeki spotkamy zarówno elektrownie wodne, jak i zapory, a także specjalne sztuczne zbiorniki, w tym największy – Kujbyszewski – tworzy trzecie co do wielkości sztuczne jezioro na świecie o powierzchni prawie 6500 kilometrów kwadratowych.

W samej delcie Wołgi można złowić ponad 100 gatunków ryb, wiele z nich niespotykanych nigdzie indziej. Na jej dnie leżą wraki statków z czasów II wojny światowej. Jest też nierozerwalnie połączona ze zwycięstwem pod Stalingradem, przynajmniej w świadomości wielu Rosjan. Zbiera opady z 8 procent całej powierzchni Rosji (tej europejskiej), prawie nigdy nie jest płytsza niż 2 i pół metra, a jej szerokość może dochodzić do 2500 metrów. Żadna inna rzeka nie może poszczycić się tyloma rekordami na raz.

Roślinność, ryby i rezerwat przyrody

Tak wielka rzeka jak Wołga przepływa przez wiele ekosystemów i na każdym odciska własne, wyjątkowe piętno. Jak większość rzek swój bieg zaczyna w górach, choć akurat Wyżyna Wałdajska nie jest specjalnie wysoka.

Po drodze ku morzu Kaspijskiemu Wołga przecina jednak obszar lasów, pól, stepów, łąk zalewowych, lokalną tajgę oraz półpustynie. Znajdziemy nad nią pola lotosu, wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO, które wprawiają w zdumienie każdego turystę. Zróżnicowane opady, duże wahania temperatury, grubość lodu w strefach zamarzania – to wszystko sprawia, że brzegi i zakola rzeki stanowią idealne środowisko do bytowania dla różnorodnych gatunków zwierząt, a żyzne wody z dużą ilością osadów organicznych są rajem dla ryb.

Na obszarach środkowego biegu rzeki rosną potężne sosny, które przypominają tajgę (trochę lokalną, ale wciąż niezwykle bujną). Myśliwi polują tu na cietrzewia. Z ssaków spotkamy niedźwiedzia brunatnego, tchórza, rysia, wiewiórki i kuny.

Jednak to delta Wołgi stanowi największy i najbardziej różnorodny rezerwat dzikiej przyrody (dokładnie: Państwowy Rezerwat Biosfery Astrachań). Znajdziemy tu całoroczne bazy wędkarskie. Można łapać jesiotry, ale też podziwiać pelikany, flamingi czy żurawie syberyjskie. To dla nich idealne okolice, ponieważ Wołga jest nie tylko bogata w ryby, ale także płynie wyjątkowo wolno jak na tak dużą i długą rzeką – tylko metr na sekundę. To także tutaj kwitną pola lotosu!

W Wołdze żyje nie tylko mnóstwo gatunków ryb. Choć ilość jest ogromna, rzeka charakteryzuje się też jakością – nigdzie indziej ryby nie są tak wielkie. O niektórych połowach krążą wręcz legendy. Kiedy lody pękają w Astrachaniu (w okolicach marca), można zacząć połowy. Sum ważący ponad 100 kg? Pięciometrowa bieługa? Karp, którego nie utrzyma jedna osoba? Tutaj wszystko jest możliwe :)!

Wołga to prawdziwe królestwo ryb i wędkarzy. W jej wodach żyją sandacze, leszcze, karpie, sumy, bieługi, klenie, jazgarze, płocie, okonie czy lipienie. Samo miasto Astrachań jest stolicą czerwonych ryb, wśród których prym wiedzie jesiotr.

Nie każdy jednak wie, że nad Wołgą znajdzie się również piękne, zaciszne plaże. Nie mają oczywiście wiele wspólnego z ciągnącymi się kilometrami plażami o złotym pasku, na jakie trafimy w Bułgarii. Plaże nadwołżańskie są zazwyczaj trawiaste, porośnięte drzewami, krzewami i oczywiście wszechobecnymi zaroślami. Zdarzają się jednak i takie z piaskiem. Wśród popularnych kurortów należy wymienić Kostromski, Syzran czy Uljanowsk.

Uważajmy na bagna i ciągnące się kilometrami tereny zalewowe rzeki. W okresie zimowym Wołgę oczywiście skuwa lód. Utrzymuje się do stu dni w dolnym biegu rzeki i prawie dwukrotnie dłużej w biegu górnym. Średnia temperatury wody to zaledwie około 10 stopni, ale latem potrafi ogrzać się lepiej niż Bałtyk i osiągnąć w lipcu 20-25 stopni Celsjusza.

Szczegółowe dane

Rzeka Wołga w liczbach

• Długość: 3,531 km
• Szerokość: do 30 km (wspólne rozlewiska Wołgi i Achtuby)
• Wielkość zlewni: 1,360,000 km²
• Minimalny przepływ: 5,000 m³/s
• Średni przepływ: 8,060 m³/s
• Maksymalny przepływ: 48,500 m³/s
• Roczny przepływ: 254 km³
• Nachylenie rzeki: 7 cm/km
• Dopływy:
  • Kama – lewobrzeżny (1805 km długości)
  • Oka – prawobrzeżny (1500 km długości)
• Sama delta rzeki ma kilkaset ramion i kanałów, 160 kilometrów szerokości i obszar 27,224 km²
• Wołga ma trzy odcinki: górny, środkowy i dolny
• Jak na tak wielką rzekę, Wołga płynie bardzo wolno: średnio 1 m/s
• Nad brzegami rzeki rośnie ponad 500 gatunków roślin
• Temperatura wody w lecie w znanych kurortach potrafi sięgać 25 stopni Celsjusza

Rzeka Wołga – ciekawostki

• Wołga przepływa przez 3 republiki, 10 rosyjskich obwodów oraz niezliczoną liczbę ekosystemów.
• Na dnie rzeki wciąż znajdowane są wraki statków. Niektóre pochodzą z czasów II wojny światowej, ale są też o wiele starsze okazy, liczące sobie po kilkaset lat!
• Jak większość dużych, żeglownych rzek intensywnie wykorzystywanych w przemyśle, Wołga jest bardzo zanieczyszczona, co skutkuje niestety wymieraniem wielu gatunków roślin i zwierząt.

Polecamy

• Podróże DinoAnimals
• Opracowania
• Parki Narodowe
• Wodospady
• Jeziora
• Góry
• Rzeki
• Oceny
• Morza
• Wulkany
• Wielkie miasta