Kanibalizm u zwierząt

Kanibalizm to praktyka zjadania osobników własnego gatunku. Chociaż brzmi barbarzyńsko, w naturze jest to praktyka stosunkowo powszechna. Występuje wśród wielu gatunków zwierząt. O ile takie praktyki wśród owadów, czy też pajęczaków nie wydają nam się aż tak drastyczne, przypadki kanibalizmu odnotowuje się również w przypadku ssaków.

Zjadanie osobników własnego gatunku może mieć różne podłoża. Nasilenie tego zjawiska występuje w przypadku pojawienia się głodu lub szczególnego zagęszczenia populacji. W niektórych przypadkach zachowania takie są zakodowane w genotypie danych zwierząt, które w ten sposób np. zapewniają pożywienie osobnikom płci żeńskiej, aby te mogły wydać na świat potomstwo lub pozwalają młodym na zdobycie substancji potrzebnych do osiągnięcia dojrzałości. W innych sytuacjach może być to przejaw walki o dominację w stadzie — przywódca zabija inne osobniki płci męskiej (niejednokrotnie je pożerając), aby wyeliminować potencjalną konkurencję.

Zwierzęcy kanibalizm

Kanibalizm u pajęczaków

Jako pierwszy przykład kanibalizmu wśród zwierząt wymieńmy tarantule włoskie. Chociaż w tym przypadku podłoże takiego zachowania wydaje się dotyczyć tylko sfery rozmnażania, badania dowodzą, że może mieć również wpływ na samopoczucie pajęczaka. Najpierw jednak odnieśmy się do aspektu biologicznego.

Samice pająków, poprzez zjedzenie swojego partnera są w stanie wydać na świat liczniejsze potomstwo, które ma zdecydowanie większe szanse na przeżycie (na skutek substancji odżywczych, znajdujących się w ich organizmie), niż gdyby do aktu kanibalizmu nie doszło. Jednak zgodnie z badaniami, które od lat są prowadzone przez naukowców z całego świata (w tym uwzględniając badanie prowadzone przez instytut Estacion Experimental de Zonas Aridas), samce pająków często są pożerane przez samice, niezależnie od tego, czy do kopulacji doszło, czy też nie.

Sprawa została wytłumaczona zwyczajnym lenistwem samicy pająka. Otóż samiec tego samego gatunku, często poszukuje samicy, w związku z czym pozwoli jej się do siebie zbliżyć. Pożarcie go więc wiąże się ze zdecydowanie mniejszym wydatkiem energetycznym i niebezpieczeństwem niż w przypadku znalezienia innej ofiary. Zachowania takie jak zjadanie samców wśród pająków są bardzo powszechne. Najbardziej znanym przypadkiem jest chyba czarna wdowa, od której niechlubny przydomek w świecie ludzi zyskały łowczynie męskich majątków.

Kanibalizm u ptaków

Innym przykładem kanibalizmu są ptaki, które od lat kojarzone są z nadejściem wiosny, a w wierzeniach ludowych, również z pojawieniem się w rodzinach potomstwa. Chodzi oczywiście o bociany. W tym przypadku jednak zwierzęta te wcale nie cechują się chęcią wydania na świat większej ilości zdrowego potomstwa. Wręcz przeciwnie.

Jak twierdzą ornitolodzy, zajmujący się bocianami, zarówno czarnymi, jak i białymi, ptakom tym zdarza się zjeść własne młode. Wszystko za sprawą niedostatecznej ilości pożywienia, która jednak w tym przypadku nie dotyka dorosłych osobników, a właśnie piskląt. Pokarm, który jest przynoszony do gniazda przez rodziców, składa się m.in. z owadów, myszy, dżdżownic, niewielkich ryb, czy różnych gatunków żab.

Po przyniesieniu zdobyczy jest ona pozostawiona na środku gniazda, a młode łapią ją i połykają. Zwykle każde z piskląt jest w stanie znaleźć coś dla siebie, nawet jeżeli jest słabe lub chore. Problem pojawia się jednak w momencie, gdy dorosłe osobniki nie są w stanie zapewnić odpowiedniej ilości pożywienia. Chociaż żadne z piskląt nie zginie, gdyż każde z nich jest w stanie dostać się nawet do niewielkiej ilości pokarmu, w praktyce wszystkie osobniki po osiągnięciu dojrzałości i opuszczeniu gniazda będą słabe i niedożywione.

To na rodzicach ciąży więc konieczność dokonania selekcji, której nie dokonała natura. Jeżeli pisklęta są większe, są one wyrzucane z gniazda. W przypadku jednak samych początków ich egzystencji po wykluciu się, rodzice po prostu je zjadają, dzięki czemu sami otrzymują rację pożywienia. Można mówić więc o kanibalizmie wymuszonym przez naturę. Jedne osobniki są poświęcane, aby inne miały szansę przeżyć.

Kanibalizm u ssaków

Akt kanibalizmu został również zaobserwowany w 2007 roku w Ugandzie, gdzie prowadzono badania szympansów. W tym przypadku również ofiarą padały najmłodsze osobniki – dzieci. Jak jednak dowiodły badania, nie chodziło tutaj o patologiczne zachowania a o rywalizację o zasoby lub ciężką sytuację stada, związaną z brakiem pożywienia. Opisywany w literaturze przypadek miał miejsce w lesie Budongo, gdzie grupa samic szympansa zabiła kilka młodych.

Chociaż w tym przypadku nie doszło do aktu kanibalizmu, a chodziło jedynie o zapewnienie sobie względów samców, inne badania dowodzą, że sytuacja mogła potoczyć się zupełnie inaczej. Otóż w 2014 roku zaobserwowano, jak szympansica zaczęła rodzić w towarzystwie około 20 innych osobników. Była to sytuacja z punktu widzenia naukowców niecodzienna, gdyż gdy samica czuje, że zbliża się moment rozwiązania, zwykle oddala się od stada, aby wrócić po kilku tygodniach z nieco już odchowanym potomkiem.

Zdarzenie zaobserwowane w Tanzanii, gdy samica rodząca w stadzie wydała już na świat potomka, został on natychmiast porwany przez dominującego samca, który oddalił się ze zdobyczą. Gdy został przez naukowców odnaleziony, znajdował się na jednym z drzew i rozpoczął już konsumowanie młodego. Zjadł go całości. Na podstawie zaobserwowanego zdarzenia naukowcy wysnuli teorię, iż zniknięcie samic przed porodem jest próbą zapewnienia bezpieczeństwa potomstwu, w związku z czym takie sytuacje musiały się już wcześniej zdarzać.

Kanibalizm w przyrodzie jest powszechny, niezależnie od pobudek, jakie przyświecają danemu gatunkowi lub nawet danej podgrupie w gatunku. Ewolucja zaprogramowała wiele zachowań wśród zwierząt, które mogą się wzajemnie różnić, nawet w obszarze tego samego gatunku, występującego na różnych obszarach globu.

Zwierzęta są zaprogramowane w taki sposób, aby przetrwać. Jeżeli ceną ich życia w przypadku głodu, czy zagrożenia jest życie innych przedstawicieli tego samego gatunku, wybór wydaje się oczywisty. Inne przypadki kanibalizmu (w tym również wśród przedstawicieli homo sapiens) przybliżymy w kolejnych artykułach.

Polecamy

• Homoseksualizm u zwierząt
• Człowiek zabójca zwierząt
• Człowiek przyczyną zagłady gatunków
• Historia wymierania gatunków
• Zwierzęta wymarłe w XXI wieku
• Zwierzęta wymarłe w XX wieku
• Przyczyny masowych wymierań
• Masowe wymierania gatunków – Wielka 5
• Masowe mniejsze wymierania gatunków
• Najbardziej zagrożone gatunki ssaków – Top 10
• Najbardziej zagrożone gatunki ptaków – TOP10
• Opracowania
• Wymieranie