Wapiti – jeleń kanadyjski (Cervus canadensis)

Piękny i skryty

Jelenie to zwierzęta budzące wiele sprzecznych skojarzeń. Z jednej strony są uznawane za symbol wdzięki i delikatności, z drugiej kojarzone są między innymi z brutalnymi walkami samców. Mimo że są zwierzętami łownymi, cieszą się sympatią. Poza tym potrafią zadziwić odwagą i wytrzymałością. Wszystkie wymienione cechy dotyczą również największego współczesnego jelenia – wapiti. Zwierzę to przez rdzennych Amerykanów traktowane było z szacunkiem, jako źródło wartościowego mięsa i skór. Wapiti „docenili” też nowi mieszkańcy Ameryki, którzy masowo polowali na te zwierzęta. Nie jest ono zagrożone wyginięciem – przeciwnie, dokonano udanych introdukcji tego gatunku, a w niektórych rejonach uważany jest on za inwazyjny.

Klasyfikacja:

• Gromada: ssaki
• Rząd: parzystokopytne
• Rodzina: jeleniowate
• Rodzaj: jeleń
• Gatunek: jeleń kanadyjski, wapiti (Cervus canadensis)

Nazewnictwo

Jeleń kanadyjski do niedawna był uważany za podgatunek żyjącego również w Polsce jelenia szlachetnego (C. elaphus). Samej nazwy wapiti używano wobec podgatunków jelenia szlachetnego zamieszkujących Amerykę Północną, a później używano jej także wobec podgatunków żyjących w lasach strefy umiarkowanej oraz wschodniej części Azji.

Dopiero niedawno ustalono, że różnice genetyczne między wapiti a jeleniem szlachetnym są na tyle duże, że należy uznać je za odrębne gatunki. Mimo to nadal można spotkać się z uznawaniem je za przedstawicieli tego samego gatunku.

Występowanie

Obecnie wyróżnia się 12 żyjących podgatunków wapiti. Cztery z nich żyją w środkowo-wschodniej Azji – ojczyźnie tego gatunku – a sześć w Ameryce Płn. Wszystkie północnoamerykańskie podgatunki dotarły do Nowego Świata w czasach historycznych, przez most lądowy, w miejscu którego obecnie znajduje się Cieśnina Beringa. Poza tym w Chinach i Korei odkryto szczątki jeszcze dwóch wymarłych podgatunków.

Wapiti pierwotnie przystosowały się do życia niemal w każdym ekosystemie poza pustynią, tundrą i strefą wybrzeży. Jednak obecnie spotykane są jedynie w lasach i na ich obrzeżach, w miejscach oddalonych od siedzib ludzkich.

Charakterystyka

Wygląd

Ubarwienie wapiti jest jednolite na ciele, ale zmienia się wraz z porami roku. Latem sierść jest ruda lub brązowa, przy czym ciemniejszą mają osobniki tych populacji, które żyją głęboko w lasach, zaś te żyjące w rejonach bardziej suchych są jaśniejsze, płowe. Zimą sierść zmienia kolor na szary. Podobne zmiany barwy obserwuje się u jelenia szlachetnego.

Wymiary

Wapiti wygląda jak żyjący w Polsce jeleń szlachetny, lecz jest od niego większy. Dorosłe byki ważą 320–330 kg i osiągają nawet 1,7 m wysokości w kłębie, a długość ciała mierzona od nosa do ogona wynosi do 2,45 m. Samice są nieco mniejsze – ważą 225–240 kg, mierzą 1,3 m wysokości w kłębie, a ciało ich ma długość 2,1 m. Jedynie przedstawiciele największego podgatunku – wapiti Roosevelta – osiągają większe rozmiary (samce ważą nawet do 600 kg).

Samce wapiti posiadają poroże, które zaczyna rosnąć wiosną, w tempie około 2,5 cm dziennie. Największe poroża osiągają długość 1,2 m i masę 18 kg.

Pożywienie

Jak wszystkie jeleniowate, wapiti jest przeżuwaczem. Żywi się wyłącznie pokarmem roślinnym: trawami, liśćmi, ziołami i korą. Latem wapiti zjada średnio 9 kg pożywienia dziennie. Latem wapiti najadają się na zapas, aby mieć więcej energii potrzebnej im do jesiennych walk i przetrwania zimy. Posilają się głównie o świcie i zmierzchu.

Tryb życia

Populacje wapiti żyjące w rejonach górskich latem migrują na wyższe piętra gór, zimą zaś wracają na mniejsze wysokości, gdzie mogą znaleźć więcej pożywienia, w tym kory drzew. Te żyjące na mniejszych wysokościach często wykonują wędrówki na południe gdzie zima następuje nieco później, a wiosną powracają na północ.

Wapiti muszą zmierzać się z wrogami, do których w Ameryce Płn. należą kojoty i pumy. Zagrożeniem dla nich mogą być również niedźwiedzie, zaś w Azji – wilki, tygrysy syberyjskie, leopardy i rysie. Stada złożone z dorosłych samców starają się odstraszyć drapieżniki pochylaniem głów i prezentacją poroża. Poza tym mogą odpędzać wrogów, kopiąc przednimi kończynami. Samice natomiast tworzą stada złożone nawet z 50 zwierząt.

Podczas żerowania osobniki obserwują otoczenie, a w przypadku zauważenia zagrożenia wydają serię dźwięków ostrzegawczych. Wówczas największe samice tworzą ochronną tarczę i używają swych przednich kończyn do zadawania ciosów atakującym drapieżnikom. Taka taktyka często odstrasza napastników.

Zwyczaje

Przez większą część roku dorosłe wapiti żyją w niewielkich jednopłciowych grupach. Jesienią, w okresie rui samce zmieniają zachowanie: żyją samotnie łatwo się denerwują i nie tolerują rywali, czasem zapominają o jedzeniu. Jednocześnie wędrują na określone tereny zwane rykowiskami, gdzie walczą ze sobą w celu zwrócenia na siebie uwagi samic i pokonania rywali. Samce toczą pojedynek, nacierając na siebie i sczepiając się rogami. Po kilku takich natarciach słabszy samiec wycofuje się. Zwycięzcę takie zachowanie często rozjusza – rzuca się w pogoń za rywalem, atakując z zajadłością.

Samce starają się zgromadzić wokół siebie harem złożony zwykle z kilkunastu samic, choć tak duże stada posiadają jedynie byki w wieku ok. 4-11 lat. Najmłodsze i najstarsze zwierzęta większość energii poświęcają na walkę, mniej zajmując się samicami. Po kilku tygodniach takiego zachowania samce bywają tak wyczerpane, że tracą przez ten czas nawet 20% masy.

Rozmnażanie

Samice wapiti osiągają dojrzałość płciową drugiej jesieni swojego życia. Ciąża trwa około 240-262 dni, po których rodzi się jedno, rzadziej dwoje młodych. Nowo narodzone cielę waży 15-16 kg. Podczas porodu i tuż po nim samice szukają ustronnego miejsca, gdzie mogą skryć się przed drapieżnikami. Po dwóch tygodniach młode mogą dołączyć do stada, a po dwóch miesiącach przestają pić mleko. Po poł roku uzyskują ubarwienie dorosłych osobników. Wapiti żyją zwykle 10-13 lat, choć w niewoli dożywają nawet 20 lat.

Introdukcja

Organizacje łowieckie i środowiskowe w USA poczyniły starania, by rozszerzyć zasięg wapiti w środkowych stanach, tam, gdzie wcześniej jeleń żył w czasach historycznych lub nawet nie występował. Poza tym sprowadzono wapiti na półkulę południową, do Argentyny, gdzie obecnie jest uważany za gatunek inwazyjny – przyczynia się do wypierania wielu rodzimych gatunków dużych ssaków. W XIX wieku wapiti sprowadzono również do Nowej Zelandii. Jako że nie mają tam naturalnych wrogów, rozmnożyły się szybko i również uważane są za gatunek inwazyjny. Obecnie IUCN zaliczyło wapiti do 100 najbardziej inwazyjnych gatunków na świecie.

Szczegółowe dane / wymiary

Jeleń kanadyjski, wapiti (Cervus elaphus canadensis)

• Długość:
  • samice: średnio 210 cm
  • samce: 245 – 300 cm
• Wysokość w kłębie:
  • samice: 130 cm
  • samce: 150 – 170 cm
• Waga:
  • samice: 225 – 240 kg
  • samce: 320 – 330 kg (rekordowe samce osiągają 600 kg)
• Poroże:
  • Długość: do 120 cm
  • Waga: do 18 kg
  • Tylko samce mają poroże

Ciekawostki

• Dawniej istniał podgatunek wapiti, zwany wapiti kanadyjskim (Cervus canadensis canadensis), który żył we wschodniej części USA. Podgatunek ten został uznany za wymarły w 1880 r.
• Wapiti odgrywał ważną rolę w wierzeniach rdzennych Amerykanów. Na przykład w plemieniu Lakota noworodek płci męskiej dostawał ząb wapiti, który miał zapewnić mu długie życie. Poza tym duchy wapiti miały być przewodnikami łowców, dającymi odwagę i siłę.
• Mięso wapiti nie jest dziś zbyt często spożywane, ale nadal uważa się je za przysmak. Zawiera więcej białka i mniej tłuszczu niż wołowina, wieprzowina, a nawet mięso drobiowe.
• Skóry wapiti były przez tysiące lat używane do budowy tipi, wyrabiania ubrań i butów. Dzisiaj wyroby ze skór wapiti są wytwarzane głównie w celach kolekcjonerskich.
• Wapiti znajduje się w godle jednej z prowincji Kanady – Kolumbii Brytyjskiej.
• Wapiti Roosevelta reintrodukowane na terenie Alaski zaczęły osiągać rozmiary większe od dotychczasowych – w kolejnych pokoleniach samce osiągały masę nawet 600 kg.

Polecamy:

• Jelenie
• Sarna
• Sowy
• Sarna
• Pudu
• Ryś
• Żbik
• Niedźwiedź brunatny
• Łoś
• Renifer
• Orzeł
• Dzik
• Lis
• Wiewiórki