Żółw błotny (Emys orbicularis)
Jedyny żółw występujący w naturalnym stanie w Polsce. Niepozorny przedstawiciel opancerzonych gadów, który wyróżnia się na tle innych żółwi specyficznym trybem życia – w najzimniejsze i najgorętsze miesiące zapada bowiem w letarg. Ze względu jednak na niebyt duże rozmiary i ciekawy wygląd, coraz częściej staje się obiektem polowań, co doprowadziło do wyraźnego zmniejszenia populacji w ostatnich latach.
Klasyfikacja
- Gromada: gady
- Rząd: żółwie
- Rodzina: żółwie błotne
- Rodzaj: Emys
- Gatunek: żółw błotny
Podgatunki
Obecnie istnieje 14 podgatunków żółwia błotnego, które rozróżnia się pod względem wielkości, ubarwienia i wzorów na ciele, ale wielu specjalistów podważa tę klasyfikację.
- Emys orbicularis capolongoi
- Emys orbicularis colchica
- Emys orbicularis eiselti
- Emys orbicularis fritzjuergenobstii
- Emys orbicularis galloitalica
- Emys orbicularis hellenica
- Emys orbicularis hispanica
- Emys orbicularis iberica
- Emys orbicularis lanzai
- Emys orbicularis luteofusca
- Emys orbicularis occidentalis
- Emys orbicularis orbicularis
- Emys orbicularis orientalis
- Emys orbicularis persica
Występowanie
Zajmuje tereny południowej i środkowej Europy, północnej Afryki oraz zachodniej Azji, ale w okresie atlantyckim (stadium holocenu trwające od 7,5 do 5 tys. lat temu), zakres jego występowania był o wiele szerszy, obejmował bowiem północną część Europy aż do południowej Szwecji. Występuje w stanie naturalnym również w Polsce. Niegdyś powszechny, dziś występuje na terenie naszego kraju głównie w parkach krajobrazowych i rezerwatach przyrody.
Nazwa a występowanie
Nazwa żółwia sugeruje preferowane przezeń siedliska, a należą do nich obszary podmokłe, zalesione, tereny górskie (najlepsze pod względem ilości pożywienia), zbiorniki wody słodkiej: stawy, jeziora, strumienie, rzeki, kanały melioracyjne.
Żółw błotny najbardziej upodobał sobie akweny z miękkim, piaszczystym lub błotnym dnem, porośniętym bujną roślinnością, ale ubogim w drapieżniki. Ważne, aby w okolicy znajdowały się piaszczyste miejsca, w których składane są jaja, choć młode wolą płytkie wody o głębokości nieprzekraczającej 50 m.
Gatunek głównie wodny, na ląd wychodzi w celu wygrzania się w słońcu i złożenia jaj, ale przez specjalistów sklasyfikowany jako żółw wodno-lądowy.
Charakterystyka
Wygląd
Żółw błotny jest jednym z kilku gatunków słodkowodnych żółwi żyjących w Europie. Choć wyglądem różni się w zależności od terenów występowania, zwykle łatwo go rozpoznać po jasnożółtych lub złocistych plamkach widocznych na pancerzu i skórze (dotyczy to zarówno osobników młodocianych, jak i dojrzałych).
Ze względu na efektowność swego wyglądu, stał się dla wielu poszukiwanym zwierzęciem domowym. Zdarza się jednak, że niektóre populacje są całkowicie czarne z nielicznymi plamkami.
Żółwie północne i południowe
Ogólnie rzecz biorąc, gady z północnych obszarów wydają się większe i ciemniejsze od południowych odpowiedników. Co ciekawe, dymorfizm płciowy obejmuje kolor tęczówki i również jest uzależniony od regionu; samce mogą mieć czerwonawe, brązowo-żółte lub żółto-białe oczy, samice natomiast mają zazwyczaj żółtą tęczówkę, rzadziej białą.
Kształt i ubarwienie pancerza zmienia się wraz z wiekiem: młode dysponują zaokrąglonymi skorupami, tarcze są szorstkie, jednolicie ciemnobrązowe na całej powierzchni karapaksu (grzbietowa część skorupy) i czarne na plastronie (spodnia część pancerza), wzdłuż krawędzi skorupy przebiegają żółte plamy. Tarcze grzbietowe mogą być prążkowane. Głowa, kończyny i ogon są ciemne z żółtymi lub brązowawymi plamkami. Głowę pokrywa gładka skóra, a kończyny są błoniaste. Długość pancerza wynosi 12 – 38 cm. Plastron jest dosyć luźno połączony z resztą ciała za pomocą specjalnych więzadeł spełniających funkcję zawiasów.
Dieta i sposoby zdobywania pokarmu
Menu
Żółw błotny prowadzi dietę głównie mięsną, większość osobników to typowe drapieżniki, ale menu bywa zmienne – mniejsze żółwie polują na małe zwierzęta wodne, z wiekiem zaczynają gustować w większej zdobyczy. Zjada robaki, owady, żaby i ryby, czyli głównie zwierzęta żyjące w zbiornikach wodnych.
Polowanie
Gad atakuje gryząc boki głowy ofiary, po czym rozszarpuje ją na kawałki swymi ostrymi pazurami umieszczonymi na przednich kończynach. W środowisku naturalnym drapieżnik ten może złapać zdobycz tylko wtedy, gdy ta jest w ruchu.
W niewoli żółw błotny dosyć często przerzuca się na owoce i warzywa.
Hibernacja i sen letni
Zróżnicowane warunki klimatyczne związane z szerokim zakresem występowania, zmuszają zwierzęta do przystosowywania się do nich, dlatego w miesiące zimowe osobniki z północnych obszarów wchodzą w stan hibernacji, a w miejscach bardzo ciepłych zapadają w sen letni – estywację.
Metody ochrony przed drapieżnikami
Specjalne „zawiasy”, na których umieszczony jest plastron umożliwiają żółwiowi wycofanie się do skorupy i zamknięcie otworów pozostałych po kończynach, głowie i ogonie, co skutecznie chroni przed napastnikami.
W największym niebezpieczeństwie są zatem jaja i młode, padające ofiarą czapli, szopów, niedźwiedzi, węży z rodzaju Lampropeltis, krabów z rodzaju Ocypode, skorupiaków z nadrodziny pustelników, psów, mew, aligatorów, krokodyli, lisów, szczurów, kotów i kormoranów.
Na młode często polują drapieżne ryby, jak również kojoty, mięsożerne ptaki oraz ludzie.
Tryb życia
W ciągu dnia żółw błotny wygrzewa się na słońcu, leżąc nieruchomo na kamieniach. Kiedy jest w wodzie, znad jej zwierciadła widoczne są tylko oczy i nos, czasem ukrywa się wśród pływającej roślinności. W okresach hibernacji schowany jest w błocie, wychodzi z niego dopiero późną wiosną.
Hierarchia
Na podstawie obserwacji wykazano, że wśród samców panuje hierarchia i chęć dominacji, szczególnie w okresie rozrodczym. Mogą wykazywać terytorialność podczas polowań, a zachowaniami świadczącymi o tym jest rozciąganie głowy, szarpanie, gryzienie przeciwników oraz inne podobne działania. Zaobserwowano także zachowania pokazujące uległość.
Uległe i spokojne w niewoli
W niewoli stają się natomiast spokojne; łatwo je oswoić, choć w rodzimych siedliskach są bardzo nieśmiałe i ostrożne względem człowieka.
Grupy
Dorosłe osobniki łączą się w pary i żyją w niewielkich grupach, a ich działania uzależnione są od pory roku i warunków środowiskowych, np. wraz ze spadkiem temperatury zmniejsza się apetyt.
Lokalne migracje
Ponadto, zwierzęta te migrują lokalnie i aktywnie polują. Pod wodą mogą pozostać przez wiele godzin bez konieczność zaczerpnięcia powietrza.
Wokalizacje (dźwięki)
W sezonie godowym żółwie błotne wydają krótkie, piskliwe dźwięki. Inne możliwe wokalizacje obejmują gwizdy, ćwierkanie i jęki używane w sytuacjach zagrożenia. Ważną formą komunikacji są ruchy głową, a bodźce słuchowe pełnią istotą rolę w rytuałach godowych.
Rozmnażanie
Żółwie błotne łączą się w pary, po czym dochodzi do zalotów i kopulacji. Stosunek płciowy odbywa się na terenach piaszczystych lub pod liśćmi. Większość samic i samców żyje obok siebie w zgodzie, ale zdarzają się agresywne zachowania skierowane do przedstawicieli tego samego gatunku.
Po osiągnięciu dojrzałości płciowej w 5 – 6 roku życia samice mogą składać jaja. W jednym lęgu pojawia się od 8 do 10 białych, wydłużonych jaj o twardej skorupce, mierzących 15 – 25 mm długości.
Gniazdo
Ciężarna samica szuka obszaru o suchej glebie pozbawionej roślinności. Kiedy namierzy odpowiednie miejsce, zaczyna wiercić za pomocą ogona głęboką na 5 cm dziurę. Po złożeniu w niej jaj zasypuje gniazdo, mocno uklepując piach, po czym odchodzi.
Młode
Inkubacja trwa 90 – 100 dni, po tym czasie na świecie pojawiają się młode, ale zarodki zapadają czasem w sen zimowy i nie wykluwają się z jaj aż do następnej wiosny. Żółwie błotne mogą wyprowadzać kilka lęgów rocznie.
Płeć żółwi a temperatura
Płeć młodych jest zdeterminowana przez temperaturę panującą podczas inkubacji – poniżej 25 st. C z zarodków powstaną samce, natomiast powyżej 30 st. C na świat przyjdą samice.
Samce dojrzewają wcześniej od samic, ale są mniejsze. Obie cechy mają charakter przystosowawczy do warunków panujących na danym obszarze, w tym czynników ekologicznych, dostępnej żywności, czynników genetycznych i jakości siedlisk. Zmiana diety i długotrwała aktywność wpływają na tempo wzrostu – spowalnia ono stopniowo, co wpływa na opóźnienie osiągnięcia dojrzałości płciowej.
Gatunek pod ochroną
Żółw błotny jest bardzo rzadki i objęty od roku 1935 ścisłą ochroną gatunkową. Wpisany został do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt z kategorią zagrożenia EN, która oznacza gatunki bardzo wysokiego ryzyka, które są zagrożone wyginięciem.
Szczegółowe dane i wymiary
Żółw błotny (Emys orbicularis)
- Długość pancerza: 12 – 38 cm (rzadko przekracza jednak 20 cm)
- Masa: ok. 1 kg
- Długość życia: 40-60 lat. Zdarzają się żółwie żyjące nawet ponad 100 lat, ale są to niezwykle rzadkie przypadki.
Żółw błotny – ciekawostki
- Mimo, że jest zwierzęciem w dużej mierze wodnym, może wejść 1000 – 4000 m w głąb lądu.
- Samce z tego gatunku dojrzewają wcześniej od samic i na ogół są od nich mniejsze, choć wskaźnik wzrostu u obu płci jest praktycznie równy.
- Żółwie błotne padają ofiarą polowań dla mięsa i części ciała stosowanych w medycynie ludowej, poza tym, wiele osób kupuje żywe osobniki (nie zawsze legalnie), traktując je jak zwierzęta domowe. W związku z tym gatunek został sklasyfikowany jako bliski zagrożenia wyginięciem.
Polecamy
