Sokół wędrowny (Falco peregrinus) – najszybszy ptak świata
Sokół wędrowny to ptak drapieżny należący do rodziny sokołowatych (Falconidae). Od wieków wykorzystywany w sokolnictwie. Jest najszybszym ptakiem na ziemi – w locie nurkowym osiąga prędkość niemal 400 km/h. Kiedy pojawia się na niebie, pozostałe ptaki wpadają w panikę.
Rodzina: sokołowate (Falconidae)
- Podrodzina: trębacze (Herpetotherinae)
- Podrodzina: sokoły (Falconinae)
Występowanie
Sokół wędrowny zamieszkuje cały świat z wyjątkiem Antarktyki oraz północnej części Arktyki.
Nazwa
Nazwa sokół wędrowny jest niespójna z jego zachowanie. W większości sokoły wędrowne są ptakami osiadłymi (wyjątek stanowią jedynie populacje tych ptaków występujące na północy). Dorosłe sokoły przez cały rok przebywają w okolicach swoich rewirów lęgowych. Wędrówki odbywają jedynie młode osobniki.
Najszybszy ptak i zwierzę świata
Sokół wędrowny w locie nurkowym w trakcie polowania na zwierzynę osiąga prędkość ponad 320 km/h. Największa zmierzona prędkość wynosi 389 km/h.
Czy sokół jest jednak rzeczywiście najszybszym ptakiem?
Tutaj mamy pewne wątpliwości – to jak z anakondą i pytonem siatkowym, czy słoniem i żyrafą 🙂 Kto zatem mógłby zagrozić sokołowi? Otóż ptak, który dość powszechnie występuje, czyli … Jerzyk (Apus). Skąd biorą się te wątpliwości? W przypadku sokoła, czy Orła przedniego (Aquila chrysaetos) (320 km/h w locie nurkowym) mamy zazwyczaj dane dotyczące prędkości w przypadku lotu nurkowego, kiedy te drapieżniki spadają na swe ofiary. W przypadku jerzyka, mamy podaną prędkość w locie poziomym, a wynosi ona jak wiemy ponad 170 km/h – patrz: Najszybsze zwierzęta świata.
Prędkość w locie poziomym
Skoro tak szybko potrafi nurkować (też coś, każdy potrafi szybko spadać ;)) i wszystkie media ochrzciły go najszybszym ptakiem świata, to zastanawiacie się zapewne „ile sokół wyciąga na prostej”, kiedy musi używać siły własnych skrzydeł. Cóż, rozczarujemy Was. Nie dość, że nie jest szybszy od jerzyka, to jest wolniejszy od wielu … gęsi 🙂
Jeśli zdziwiły Was gęsi to zerknijcie do tabeli – Najszybsze ptaki świata, dowiecie się, że w zasadzie to gęsi górą. Cóż, Rej pisał, że Polacy nie gęsi, ale na drogach to chyba trochę tak ;), stąd te mandaty za prędkość…
Wracając jednak do naszego sokoła, otóż w locie poziomym, lub jak kto woli na prostej osiąga prędkość 105-110 km/h. Co ciekawe, to orzeł przedni w tej konkurencji jest również od niego nieco szybszy.
Polowanie
Sokół przystosowany jest wybitnie do łowów na zwierzynę lotną. Osiągając w locie prędkość przewyższającą prędkość swych ofiar, jest w stanie strącać ptaki znacznie przewyższające go rozmiarem. Nie potrafi natomiast polować na zwierzynę ukrywającą się w zaroślach, pośród drzew czy krzewów. Słabo radzi sobie w pogoni (mniejsze ptaki są od niego zwrotniejsze). Jeśli znaleźć tu analogię do ssaków – poluje jak gepard (tam krótki dystans – tutaj lot nurkowy).
Sokoły wypatrują swych zdobyczy z wysokich punktów obserwacyjnych lub – co czynią częściej – z powietrza. Na ofiarę spadają lotem nurkowym z ogromną prędkością (powyżej 300 km/h). W momencie zetknięcia z ofiarą (jeśli jest stosunkowo duża), uderzają ją w jedno ze skrzydeł strącając w kierunku ziemi. Wykonują to w taki sposób, aby samemu uniknąć urazu. Sokół pikując ma złożone, lecz lekko odstające od ciała skrzydła. Jest bardzo wytrwały – pogoń często prowadzi do skutku.
W przypadku mniejszych ptaków, sokół próbuje doprowadzić ofiarę do śmierci poprzez uderzenie w tył głowy lub kark szponami lub piersiami. Bezwładnie opadająca zdobycz jest przez sokoła przechwytywana przy kolejnym nawrocie, nim dotknie ziemi, chyba, że sokół już trzyma ją w swych szponach od początku ataku. Sprowadza wówczas ofiarę na ziemię i rozpoczyna ucztę.
Pojawienie się nad danym terenem sokoła wywołuje panikę wśród niedrapieżnego ptactwa.
Sokół przypomina w pewnym sensie miecznika (atakuje tylko szybko poruszające się ryby). Wyspecjalizował się bowiem w polowaniach na ofiary w ruchu. Ptaki siedzące spokojnie na ziemi są bezpieczne. Sokoły preferują bowiem jedynie atak powietrzny. Co ciekawe, sokół nie atakuje ptaka, przelatującego tuż pod nim, lecz pozwala mu oddalić się na odległość od 600 do 1000 m. Dopiero wówczas przypuszcza swój zabójczy szturm i uderza ofiarę strącając ją w kierunku ziemi. Ta jednak ziemi nigdy nie dotyka, gdyż wracający sokół tuż przed upadkiem podrywa ją.
Sokół poluje jedynie na ofiary w ruchu. Ptactwo siedzące na ziemi jest bezpieczne.
Sokoły najczęściej polują o świcie i zmierzchu – wtedy są najbardziej aktywne. Polowanie w nocy, nie jest im również obce.
Sokół a jastrząb – polowanie
W przypadku małych ptaków, sokół stara się chwycić swoją ofiarę szponami i uśmiercać ją poprzez uderzenie dziobem lub skręcenie kręgów szyjnych. Wykorzystuje w ataku dziób, czego nie czynią jastrzębie wykorzystujące jedynie szpony.
Ofiary
Ofiarami sokoła padają głównie ptaki wielkości gołębia lub nieco większe. Zazwyczaj w jego „jadłospisie” pojawiają się dobrze nam znane miejskie gołębie, mewy, kaczki, drozdy, szpaki, wrony oraz mniejsze ptaki. Zakres jego ofiar zamyka się liczbą 200 ptaków, na które poluje.
Sokolnictwo
W dawnym sokolnictwie – sokół już od czasów średniowiecza – był najczęściej układanym ptakiem drapieżnym. Przystosowany wybitnie do łowów na zwierzynę lotną, był używany do polowań na ptactwo błotne, kuropatwy czy cietrzewie.
Sama historia sokolnictwa sięga zaś czasów starożytnych – pierwsze zapiski na ten temat pojawiają się 1500 lat p.n.e.
Pierwsze sokoły
Pierwsze kopalne ślady rodziny sokołów (Falconidae) pochodzą z późnego miocenu oraz część z wczesnego plejstocenu (5-8 mln lat temu).
Ochrona
Sokół wędrowny jest pod ścisłą aktywną ochroną. W latach 60-tych XX-wieku groziło mu zupełne wyginięcie spowodowane stosowaniem środków ochrony roślin.
W Polsce jest kilka organizacji zajmujących się reintrodukcją sokołów wędrownych. Reintrodukcja to ponowne wprowadzenie na stare miejsca bytowania gatunków zwierząt czy roślin, żyjących tam wcześniej, lecz wytępionych. Od 1998 roku organizacje te zajmują się również ich obrączkowaniem. W latach 1965 – 1997 sokoły wędrowne nie były w Polsce obrączkowane.
Populacja
Obecnie szacuje się, że w Europie występuje ok. 1400 osobników (mniej więcej 700 par lęgowych).
Zagrożenia
Oprócz takich zagrożeń antropogenicznych, jak zderzenia z obiektami stworzonymi przez człowieka, sokoły mogą zostać zabite przez orły i duże sowy.
Dane/Wymiary
Sokół wędrowny (Falco peregrinus)
Wyraźny dymorfizm płciowy – samica większa od samca nawet o 30%.
Samiec / samica
- Długość ciała: 41 cm / 49 cm
- Rozpiętość skrzydeł: 74 cm / 120 cm
- Długość ogona: 13,5 – 18 cm
- Waga: 0,42-0,75 kg /samice 0,9-1,5 kg
- Długość życia: 15.5 roku. Śmiertelność w pierwszym roku wynosi 59-70%, zmniejsza się do 25-32% rocznie u dorosłych osobników
Prędkość:
- W locie nurkowym: 180 km/h (przeciętnie); 389 km/h – maksymalna zmierzona prędkość
- W locie poziomym: 105-110 km/h
Sokół wędrowny – ciekawostki:
- Sokół wędrowny wbrew swej nazwie zazwyczaj nie odbywa migracji – przebywa wokół swoich terenów lęgowych.
- Wśród sokołów występuje dymorfizm płciowy – samica jest wyraźnie większa od samca.
- Sokoły są najszybszymi ptakami na świecie. Mogą w locie nurkowym uzyskiwać prędkość zbliżoną do 400 km/h.
- W latach 60-tych XX wieku sokoły zostały niemal zupełnie wytępione (podobnie jak kondory kalifornijskie na przełomie lat 80 i 90 XX wieku.
- W sokolnictwie ptaki te wykorzystywane są już od czasów starożytnych.
- Sokoły polują jedynie na ofiary będące w locie. Zwierzęta na ziemi są najczęściej bezpieczne.
Polecamy:
- Ptaki
- Ptaki drapieżne
- Jastrząb
- Sowy
- Orzeł
- Bielik
- Harpia wielka
- Kondor
- Najszybsze zwierzęta na świecie
- Najszybsze ptaki – TOP10
Nie ma tu przypadkiem pomyłki, bo wydaje mi się że na zdjęciu pod którym pisze „sokół wędrowny atakując uderza ofiarę dziobem i szponami”, to raczej nie jest sokół, tylko bardziej jastrząb czy myszołów(też się nie znam do końca, no ale na sokoła to mi on wybitnie nie wygląda).
Wymieniliśmy to zdjęcie, aby nie było żadnych wątpliwości. Dziękujemy za spostrzegawczość i cenną uwagę 🙂
Cieszę się że mogłam troszke pomóc 🙂 Chciałam się też zapytać czy będą artykuły o poszczególnych gatunkach sów?
Weźmiemy pod uwagę tę sugestię zawartą w pytaniu 🙂 Obecnie jest artykuł omawiający sowy oraz dotyczący puchacza zwyczajnego.
Artykuł całkiem w porządku, ale czemu na pierwszym zdjęciu jest sokół rdzawobrewy? 🙂 Na dwóch innych zdjęciach widzę rarogi jeszcze 🙂 Co do lotu poziomego to uważa się, że białozór jest szybszy niż sokół wędrowny (ma szersze skrzydła które dają lepszy napęd).
Pozdrawiam:)
Opisaliśmy już niemal 1000 zwierząt, do każdego artykułu otrzymujemy zdjęcia, które staramy się w miarę możliwości weryfikować. Czasami jest to dla nas trudne, najczęściej kwestie takie dotyczą gadów czy ptaków, stąd mogą pojawiać się drobne przekłamania. Zawsze jesteśmy jednak wdzięczni za wskazanie (o ile ktoś ma absolutną pewność), które zdjęcia wymagają wymiany, czy weryfikacji. W tym wypadku będziemy również zobowiązani za dokładne wskazanie numeru zdjęcia i pomoc, gdyż nie jesteśmy sokolnikami. Dzięki pomocy naszych czytelników artykuły stają bardziej dopracowane. Pozdrawiamy 🙂
Spoko nie ma sprawy- pomylić się ludzka rzecz 🙂
Więc pierwsze zdjęcie- sokół rdzawobrewy ang. aplomado falcon
Trzecie zdjęcie- na pierwszy rzut oka wydaje się że to sokół wędrowny, ale coś mi nie pasuje w tym zdjęciu. Ma mało wyraźny „wąs” i jasną kreskę nad okiem. Trochę ma też rdzawości w upierzeniu. Mógłby to być młody sokół wędrowny ale jego woskówka i obrączka wokół oka jest żółta a młode wędrusy są bledsze na tych częściach ciała. Niewykluczone że to jest jakaś hybryda (krzyżówka międzygatunkowa).
Czwarte zdjęcie- to jest raróg górski (lanner) Jasne ciemię. Spód ciała jest rdzawy w bardzo grube, podłużne brązowe plamy.
Siódme zdjęcie- raróg raczej. Wędrus jest ciemniejszy, bardziej szary z wierzchu. No i nie ma jasnej krechy nad okiem.
Pozdrawiam 🙂
Kira, bardzo Ci dziękujemy za cenne wskazówki. Postaramy się w miarę możliwości zamieścić jak najszybciej, najbardziej jednoznaczne zdjęcia sokoła wędrownego. Pozdrawiamy 🙂
________
Uzupełniając komentarz – wymieniliśmy zdjęcia budzące wątpliwość, teraz powinno być już wszystko ok. 🙂
Jeszcze raz dziękujemy.
O teraz jest super- tylko zostało jeszcze zdjęcie z rarogiem- zdjęcie pod tytułem „Sokół a jastrząb polowanie”
Pozdrawiam 🙂
Już jest ok 🙂
W moim ogródku sokół całą zimę poluje na sikorki i dzięcioły! Tak się zadomowił w mieście
Mam pytanie. Dlaczego sokół ten tak szybko lata? Jak się przystosował do osiągania takich prędkości?
W locie nurkowym wiele ptaków jest w stanie osiągnąć duże prędkości. Wystarczy, że złożą skrzydła i pozwolą działać grawitacji. Orzeł przedni także osiąga ogromne prędkości – 320 km/h
Jeden facet osiągnął ponad 1300 km\h.
Felix Baumgartner – dokładnie 1357,6 km/h 🙂
Są odnotowane przypadki, w których sokoły padały ofiarami orłów albo sów?
Zastanawiałem się nad tym, ale to chyba raczej mało prawdopodobne, aby orzeł czy sowa polowały na sokoła. Sokół jest zwrotniejszy od nich i musiałby być chyba zajęty ofiarą, którą któryś z tych dużych ptaków chciałby odebrać, aby się przypadkiem sam stać ofiarą orła czy sowy. takie przypadku oczywiście nie można wykluczyć ale ego typu polowań raczej nie ma.