Geografia Geologia Opracowania Wulkany Zwierzęta

Korzyści z wulkanów

Redakcja DinoAnimals.pl6 października 2019

Co dały nam wulkany?

Kiedy w 79 r. n.e. wybuchł Wezuwiusz, doprowadził do zupełnego zniszczenia sześciu miast rzymskich. Sam Wezuwiusz jest czynny do dzisiaj, a jego aktywność co pewien czas powoduje szkody i wypadki śmiertelne. Czy jednak zagłada starożytnych Pompei odstraszyła ludzi? Bynajmniej – okolice wulkanu zamieszkują tysiące ludzi. Dlaczego nie uciekają?

Znaczenie wulkanów

Wulkany wywarły na Ziemię ogromny wpływ wielokrotnie w jej historii – dotyczy to zarówno krajobrazu, jak i świata organizmów żywych. Silna aktywność wulkaniczna prowadziła prawdopodobnie do masowych wymierań, nawet pojedynczy wulkan może zniszczyć życie w niedalekiej odległości od siebie, a mocno wpłynąć na rośliny i zwierzęta żyjące nawet tysiące kilometrów dalej.

Dzisiaj, w warunkach rozwiniętej cywilizacji technicznej, erupcje wulkaniczne jeszcze silniej dają się nam we znaki. Z drugiej strony przynoszą nam one wiele korzyści, z których jednak najczęściej nie zdajemy sobie sprawy. Wynika to głównie z faktu, że w Polsce wulkanów nie ma i nie rozumiemy, jak wielkie jest ich znaczenie.

Dlaczego popiół wulkaniczny jest zagrożeniem?

Aby zrozumieć, czemu wulkany tak silnie wpływają na organizmy żywe, trzeba dowiedzieć się więcej o tym, czym właściwie są materiały piroklastyczne. Najprościej można powiedzieć, że są to fragmenty lawy, a także wyrwanych z podłoża skał. Materiały piroklastyczne dzieli się na wiele rodzajów.

Najbardziej znaczący w skali globalnej jest wpływ popiołu wulkanicznego. Wbrew nazwie, nie ma on nic wspólnego z produktem spalania czegokolwiek – zbudowany jest z najdrobniejszych fragmenty skał, twarde i bardzo ostre. Popiół wulkaniczny jest niebezpieczny tak długo, dopóki unosi się w powietrzu. Wiatr może przenosić go na odległość nawet tysięcy kilometrów. Z łatwością dostaje się do wnętrza urządzeń, zapychając je i psując. Z tego powodu aktywność wulkaniczna jest wielkim zagrożeniem zwłaszcza dla lotnictwa. Popiół wulkaniczny bardzo łatwo chłonie wilgoć, skutkiem czego jego ciężar rośnie. Dlatego opad deszczu po wybuchu wulkanu często prowadzi np. do zawalania się przysypanych popiołem domów.

Popiół wulkaniczny w powietrzu jest też niebezpieczny dla organizmów żywych. Jego duże ilości osadzające się na roślinach mogą prowadzić do wewnętrznych krwotoków zwierząt roślinożernych, gdyż drobiny skał kaleczą przewód pokarmowy. Wdychany zaś prowadzi do uduszenia, zatykając drogi oddechowe.

Korzyści z popiołu wulkanicznego

Te same właściwości popiołu wulkanicznego (a także innych materiałów piroklastycznych) sprawiają, że jego obecność przynosi korzyści. Zawiera on ogromne ilości pierwiastków takich jak potas, wapń czy magnez, które są niezbędne do wzrostu i rozwoju organizmów. Zawiera też domieszki pierwiastków śladowych, np. selenu, kadmu czy kobaltu. Jako że chłonie wilgoć, korzystnie wpływa na wzrost roślin w rejonach ubogich w wodę. Ze względu na duży ciężar nie jest wypłukiwany przez wody gruntowe i opadowe.

Poza tym materiał piroklastyczny znakomicie wpływa na wzrost i rozwój organizmów. Jego obecność powoduje zwiększoną aktywność bakterii glebowych. Tym samym zwiększa się ilość próchnicy. Zwiększona przez popiół wulkaniczny podaż pierwiastków sprawia, że rośliny szybciej rosną, a ich pędy są sztywniejsze i odporniejsze na niesprzyjające warunki atmosferyczne.

Wulkany w gospodarce

Zapewne wiele osób słyszało o bentonicie (bentonit) – skale o ogromnych właściwościach absorpcyjnych, z powodu których znajduje szerokie zastosowanie w przemyśle. Używa się jej na budowach przy uszczelnianiu wykopów i w rafineriach do oczyszczania produktów destylacji ropy naftowej. Ma zastosowanie również w przemyśle włókienniczym i kosmetycznym. Wulkanom zawdzięczamy też pokłady złota i srebra – metale te również pochodzą z dawnych pokładów magmy, która podczas erupcji przedostała się blisko powierzchni, ale nie zdążyła się wydostać na zewnątrz.

Mało kto jednak wie, że bentonit to skała pochodzenia wulkanicznego. Powstawał on przed milionami lat na dnie morskim. Wybuchające wulkany wyrzucały w powietrze znaczne ilości popiołu, który opadał do mórz. Gromadzący się na dnie popiół ulegał zagęszczeniu i zlepieniu, tworząc znany dzisiaj bentonit. Jego złoża znajdują się również w Polsce, jako że część terytorium naszego kraju było niegdyś przykryte morzem.

Wulkany przynoszą też inne, mniej widoczne na pierwszy rzut oka korzyści. Również Polska była w swoim czasie miejscem intensywnej aktywności wulkanicznej – jej ślady znajdujemy dziś na Podhalu i w zachodniej części kraju. Na przykład w pobliżu Odry natrafiono na ponad 50 wzniesień, które dawniej były czynnymi wulkanami, m.in. w Górach Wałbrzyskich. Dzięki temu w wielu kamieniołomach w Polsce wydobywa się bazalt czy porfir – skały pochodzenia wulkanicznego.

Wulkany i rolnictwo

Chyba każdy słyszał o „pierścieniu ognia”, rejonie wyjątkowo aktywnym sejsmicznie okalającym cały Pacyfik. Tereny te, obejmujące m.in. Indonezję i Japonię, są znane z dwóch rzeczy. Przede wszystkim to tam znajduje się największa liczba aktywnych wulkanów. Jednocześnie to również tam znajdują się jedne z najlepszych na świecie gleb – dzięki temu np. mieszkańcy Jawy są w stanie dokonać trzech zbiorów ryżu rocznie.

Popiół wulkaniczny w glebie wywiera ogromny i korzystny wpływ na rośliny. Oprócz wspomnianego szybszego wzrostu i rozwoju istnieje więcej korzyści z jego stosowania. Popiół wulkaniczny ma działanie grzybobójcze – obecne w nim pierwiastki są zabójcze dla m.in. zarazy ziemniaczanej, mączniaki i pleśnie. W przeciwieństwie do nawozów organicznych, nie istnieje w jego przypadku ryzyko przenawożenia gleby; nie ulega też przeterminowaniu.

Skały wulkaniczne zawierają, jak już wspomniano, duże ilości różnych pierwiastków, w tym tzw. śladowych, które są bardzo rzadkie. Dlatego na skałach wulkanicznych lub terenach, na których opadł popiół, bardzo bujnie rozwija się wszelka roślinność. To powoduje, że tereny takie znakomicie nadają się na grunty orne, sady i winnice. Te ostatnie są dumą mieszkańców okolic Wezuwiusza. Nierzadko zdarza się, że po erupcji życie w takich okolicach rozwija się bujniej niż przed nią.

Cenną właściwością materiałów pochodzenia wulkanicznego jest ich ogromna zdolność wchłaniania wody. Nawet skały wulkaniczne są porowate, dzięki czemu woda w nie z łatwością wnika. Dzięki temu możliwa jest wegetacja roślin na terenach, na których przez większą część roku panuje susza, np. na wschodnich Wyspach Kanaryjskich.

Dlatego właśnie popiół wulkaniczny jest dziś cenionym na świecie produktem, chętnie kupowanym w krajach, w których czynnych wulkanów dzisiaj nie ma. Przynosi to niektórym państwom spore zyski. Na przykład 23 stycznia 1973 r. na islandzkiej wyspie Heimaey doszło do erupcji. Znajdujące się tam miasteczko Vestmannaeyjar było zagrożone zupełnym zniszczeniem – popiół przysypał domy warstwą sięgającą dachów, a w dodatku do zabudowań zbliżała się lawa. Udało się ją powstrzymać, polewając wodą. Sam popiół zaś już kilka tygodni później ładowano na statki i sprzedawano rolnikom w innych krajach skandynawskich. Poziom życia mieszkańców miasteczka wydatnie się zwiększył.

Wulkany i kosmetyka

Od wieków wulkany odgrywają ogromne znaczenie w utrzymaniu zdrowia i urody. Wchodzące w skład popiołu wulkanicznego minerały takie jak mangan, potas, wapń i magnez są niezbędne dla rozwoju skóry, a także włosów i paznokci. Z kolei duże ilości siarki, krzemu, chloru i sodu oczyszczają skórę, przyspieszają eliminację toksyn z jej powierzchni oraz poprawiają jej ukrwienie. Likwiduje też zalegający łój. Wiedzieli o tym już starożytni Grecy, którzy wykorzystywali go do produkcji środków do pielęgnacji skóry. Dzisiaj dermatolodzy polecają środki z pyłem wulkanicznym osobom ze skórą tłustą, ze skłonnością do trądziku i przebarwień.

Wulkany są jednym z najgroźniejszych żywiołów, których wybuchy przynoszą zawsze ogromne straty. Są wyjątkowo niebezpieczne, nawet dla ludzi mieszkających setki kilometrów od nich. Jak widać, są jednak również niezbędne do życia. Można śmiało powiedzieć, że gdyby nie one, cywilizacja ludzka rozwijałaby się znacznie wolniej, a może nawet by nie powstała. W wielu miejscach na świecie nasze życie byłoby bez wulkanów znacznie trudniejsze, a wręcz niemożliwe.

Wulkany – ciekawostki

Uznawane za najlepsze wino deserowe świata, Tokaj Aszu, pochodzi z winnic rosnących na glebach wulkanicznych. Uważa się, że niepowtarzalny aromat zapewniają mu właśnie mikroelementy zawarte w skałach pochodzenia wulkanicznego.
Wulkanom zawdzięcza swoje istnienie Egipt. Nil co roku nanosi na pola iły pochodzące z wulkanicznego płaskowyżu Etiopii, dzięki czemu tamtejsze gleby dają bogate plony.
Wulkany były jedną z przyczyn sukcesu człowieka pierwotnego. Nasi przodkowie w swoim czasie natrafili na obsydian – skałę pochodzenia wulkanicznego. Wyrabiana z niej broń cechowała się twardością niewiele mniejszą od znacznie późniejszej żelaznej, a znacznie większą niż z innych rodzajów skał.

Polecamy

Redakcja DinoAnimals.pl6 października 2019

Korzyści z wulkanów