Jeżowce (Echinoidea)
Jeżowce, razem z rozgwiazdami, zaliczane są do typu szkarłupni. Choć znacznie różnią się od siebie pod względem wyglądu, ich anatomia i tryb życia są na wielu płaszczyznach zbieżne. W obrębie gromady jeżowców spotyka się wiele ciekawych osobników, np. jedynego znanego jeżowca (i zarazem szkarłupnia), produkującego zabójczy jad oraz gatunki będące wręcz przysmakiem w kilku krajach świata. Zbliżmy się nieco do podwodnego świata, aby odkryć więcej detali z życia barwnych jeżowców.
Klasyfikacja
- Królestwo: zwierzęta
- Typ: szkarłupnie
- Gromada: jeżowce
Występowanie
Jeżowce żyją wyłącznie w wodzie, głównie w oceanach. Spotykane są na rozmaitych głębokościach. Niektórzy przedstawiciele gromady, tacy jak Cidaris abyssicola potrafią żyć kilka tysięcy metrów pod poziomem morza, inne przystosowały się do środowiska dennego lub zbliżonego do poziomu dna oceanicznego. Do jeżowców takich zaliczamy większość gatunków z rodzin Echinothuriidae, wielu przedstawicieli rzędu Cidaroida oraz rodzaj Dermechinus.
Jedną z rodzin jeżowców przebywających w ekstremalnych głębokościach jest również Pourtalesiidae, której przedstawiciele kształtem przypominają butelki. Przebywają one wyłącznie w hadalu – najgłębszej strefie oceanicznej, w której występują rowy oceaniczne. Niektóre jeżowce z tej rodziny obserwowano w Rowie Sundajskim (dawniej Jawajskim), na głębokości 6850 m. Niektóre gatunki, np. Colobocentrotus atratus, które są szczególnie odporne na działanie fal, wolą jednak odsłonięte linie brzegowe. Gatunek ten jest także jednym z niewielu potrafiących przetrwać wiele godzin poza wodą.
Jeżowce występują w każdej szerokości geograficznej, od strefy polarnej (np. gatunek Sterechinus neumayeri) po tropiki. Większość gatunków żyje w klimacie umiarkowanym i tropikalnym, głównie na wybrzeżach, od poziomu morza do kilkudziesięciu metrów głębokości.
Anatomia
Podobnie do pozostałych szkarłupni, również jeżowce jako larwy są dwubocznie symetryczne. W dorosłości stają się jednak symetryczne pięciopromiennie. Niektóre jednak są wyraźnie owalne, tworząc w ten sposób symetrię dwuboczną. U wielu z nich wierzchnia część korpusu staje się wypukła, spód ciała natomiast spłaszcza się, a po bokach ciała nie występują nóżki ambulakralne. Taki kształt ciała występuje u gatunków, które zakopują się w pasku lub innych miękkich podłożach.
Barwy natury
Jeżowce to zwierzęta bardzo kolorowe; najczęściej spotyka się osobniki czarne, matowo zielone, oliwkowe, brązowe, ale również fioletowe, czerwone i niebieskie.
Budowa
W spodniej części ciała ulokowany został otwór gębowy. Narządy wewnętrzne zamknięte są w twardej powłoce lub skorupie złożonej ze stopionych ze sobą płyt powstałych z węglanu wapnia, pokrytych dodatkowo cienką skórą właściwą i naskórkiem. Skorupa złożona jest z 20 rzędów pięciokątnych płyt, które z kolei pokryte są okrągłymi wypustkami będącymi spoiwem z kolcami. Jeżowce morskie mogą wykorzystywać dwutlenek węgla jako surowiec do tworzenia powłok.
U jeżowców z symetrią pięciopormienną otwór gębowy znajduje się w centrum spodniej części ciała. U osobników dwubocznie symetrycznych znajduje się on bliżej jednego z końców. Otwór otacza miękka tkanka pełniąca role ust wyposażonych w szczęki zwane czasem latarnią Arystotelesa (ze względu na fakt, że Arystoteles jako pierwszy opisał ten narząd). Wokół ust znajduje się 5 par nóżek ambulakralnych i 5 par skrzeli zewnętrznych. Na wierzchniej części ciała znajduje się natomiast odbyt
Kolce
Typowi przedstawiciele gromady mają kolce mierzące 1-3 cm długości i 1-2 mm grubości. Posiadaczami najdłuższych kolców są natomiast tropikalne jeżowce z rodzaju Diadema, u których mogą mierzyć 10-30 cm.
U niektórych gatunków kolce są ostre, dlatego też pełnią rolę obrony przed drapieżnikami. Wywołują one bolesne rany nawet u ludzi, ale całkowicie usunięte z ciała nie są niebezpieczne dla życia. Pozostawione w skórze mogą powodować jednak zakażenia.
Kilka tropikalnych gatunków (np. z rodziny Echinothuriidae i Diadematidae) posiada jad, który wstrzykują za pomocą swych kolców.
Do jeżowców jadowitych zalicza się również przedstawicieli rodziny Toxopneustidae. Ich toksyczność nie ma jednak związku z kolcami (de facto krótkimi i tępymi) ale strukturami przypominającymi szczypce (tzw. pedicellaria).
Zmysły
Jeżowce wykazują wrażliwość na dotyk, światło i substancje chemiczne. Mimo, że nie posiadają oczu, ani przyoczek (z wyjątkiem rodziny Diadematidae, która obserwuje otoczenie za pomocą kolców), całe ciało jeżowców regularnych (symetrycznych pięciopromiennie) może pełnić rolę oka. Ponadto dysponują również statocystami ulokowanymi w płytach ambulakralnych, pomagającymi utrzymać zwierzę w pozycji pionowej.
Ruch
Jeżowce z reguły nie przemieszczają się, ale poruszają kolcami, które falują wraz z prądem wodnym. Reagują one jednak na dotyk – wszystkie kolce skupiają się w miejscu dotknięcia. Zwierzęta te nie posiadają widocznych kończyn ani elementów napędzających, mimo to mogą swobodnie poruszać się na twardych powierzchniach za pomocą nóżek ambulakralnych współpracujących z kolcami.
Dieta i tryb życia
Jeżowce dostosowują dietę do środowiska, w jakim żyją. W ekosystemach bogatych w pożywienie żywią się głównie glonami pozwalającymi na szybki wzrost. W środowiskach nieco uboższych preferują życie denne, mają wolniejszy metabolizm i dostosowują się do mniej kalorycznej diety.
W menu jeżowców znajdują się, poza glonami, takie pokarmy jak: małże, wieloszczety, gąbki, wężowidła i liliowce. One same padają ofiarą wielu większych zwierząt, w tym: zębaczy długich (Anarrhichthys ocellatus), balistydów (Balistidae), ryb wargaczowatych z gatunku Semicossyphus pulche, zębaczowatych (Anarhichadidae), homarów (Nephropidae), krabów (Brachyura) i wydr morskich (Enhydra lutris). Wszystkie wymienione stworzenia są przystosowane do chwytania i jedzenia twardych i kłujących zwierząt, w tym jeżowców.
Rozród
U większości gatunków komórki jajowe samic zostają wypuszczone do toni wodnej. Niektóre jednak trzymają je kolcami, aby zapewnić im ochronę. Około 12 godzin po zapłodnieniu wolno pływającym plemnikiem, z komórki tworzy się blastula. Szybko jednak przekształca się w larwę wyposażoną w 12 wydłużonych ramion pokrytych rzęskami, za pomocą których może chwytać pokarm.
W stadium larwalnym pozostaje przez kilka miesięcy. W tym czasie tworzą się płyty wokół otworu gębowego i odbytu. Wkrótce potem larwa opada na dno i przechodzi tam metamorfozę trwającą zaledwie ok. godziny. Niektóre gatunki osiągają pełne rozmiary dopiero po ok. 5 latach.
Szczegółowe dane
Jeżowce (Echinoidea)
- Długość ciała: 6-12 cm (max. 36 cm)
- Średnica ciała: 3-13 cm
- Długość kolców: 1-3 cm (najdłuższe kolce posiadają jeżowce z Diadema, mogą u nich osiągać 10-30 cm długości)
Jeżowce (Echinoidea) – ciekawostki
- Nazwa rodzajowa pochodzi z greki i powstała z dwóch słów: echinos – „jeż” i eidos – „rodzaj”.
- Najwcześniejsze szczątki należące do jeżowców datuje się na ok. 450 mln lat temu (ordowik).
- Współcześnie na świecie żyje ok. 950 gatunków jeżowców.
- Gatunek Toxopneustes pileolus, ze względu na swą jadowitość, uważany jest za jedynego przedstawiciela szkarłupni będącego śmiertelnym zagrożeniem dla człowieka.
- Niektóre gatunki jeżowców są jadalne dla człowieka. W kuchni śródziemnomorskiej na przykład jeżowce z gatunku Paracentrotus lividus są spożywane na surowo z cytryną. Potrawa taka nazywana jest Ricci i czasem uzupełnia smak sosów makaronowych. W kuchni japońskiej natomiast spożywa się Uni-ikura don, czyli jajeczka jeżowców będące odmianą kawioru. Za 1 kg ikry jeżowca trzeba jednak „trochę” zapłacić, a dokładniej ok. 450 dolarów.
Polecamy
