Czarna mamba (Dendroaspis polylepis)

Mamba czarna (Dendroaspis polylepis) – największy jadowity wąż Afryki

Najdłuższy jadowity wąż Afryki, a zarazem jeden z najszybszych i najagresywniejszych przedstawicieli pełzających gadów. Budzi wiele emocji – ludy afrykańskie przekazują z pokolenia na pokolenie wiele przesądów wzmacniających aurę strachu i nienawiści, którą mamba czarna została otoczona.

Klasyfikacja

• Gromada: zauropsydy
• Rząd: łuskonośne
• Podrząd: węże
• Rodzina: zdradnicowate
• Rodzaj: mamba
• Gatunek: mamba czarna

Nazwa

Nazwa pochodzi od czarnej barwy wnętrza pyska tego jadowitego węża. Stąd mamba czarna.

Występowanie

Z całą pewnością mamba czarna przebywa na obszarach południowo-zachodniej Afryki, trudno natomiast określić, czy występuje w Afryce Centralnej i wschodniej – istnieją przesłanki co do jej obecności w tamtych obszarach, ale nie są one potwierdzone.

Wąż dostosowany jest do wielu typów podłoża. Zamieszkuje sawanny, gęste lasy, pola uprawne, skaliste zbocza, bagna, busz, łąki. Preferuje suche środowisko, np. skupiska pustynnych krzaków. Często wykorzystuje opuszczone kopce termitów i puste pnie drzew jako schronienia. Nieocenionym sposobem na ochłodę jest wnętrze termitowego kopca, który pełni rolę naturalnej klimatyzacji, a wszystko dzięki skomplikowanej sieci otworów, kanałów i kominów umożliwiających swobodną cyrkulację powietrza.

Charakterystyka

Wygląd

Dorosły osobnik ma oliwkowe, szare, brązowawe, piaskowe lub czarne ubarwienie. Młoda mamba jest jaśniejsza, ale nie na tyle, aby móc ją pomylić z innym gatunkiem – mambą zieloną (Dendroaspis angusticeps). Brzuch przeważnie kremowy, czasem zielonakwy bądź żółtawy. Tylna część ciała często nakrapiana ciemnymi plamkami, czasem łuski są na przemian jasne i ciemne.

Wnętrze jamy ustnej jest granatowe lub atramentowoczarne. Głowa duża, wąska, lekko wydłużona. Z przodu szczęki wyrastają kły. Oczy z reguły czarne lub ciemnobrązowe z żółtą lub srebrzysto-białą źrenicą. Skóra węża ciemnieje z wiekiem.

Dymorfizm płciowy praktycznie nie występuje.

Jest to najdłuższy wąż jadowity Afryki, w rankingu światowym uplasował się na 2. miejscu, dłuższa jest tylko kobra królewska (Ophiophagus hannah).

Polowanie i dieta

Polująca mamba pełza z podniesioną ponad podłoże głową, posuwa się naprzód bardo szybko w poszukiwaniu pożywienia. Kiedy ofiara zostaje namierzona, mamba „zamiera” na moment przed wyprowadzeniem kilku błyskawicznych ukąszeń zabijających zwierzę.

Jeśli ofiara próbuje uciec, mamba powtarza serię „jadowych ciosów”. Jej łupem padają przede wszystkim ssaki, w szczególności góralki, myszy, szczury, ryjówki, nietoperze, wiewiórki, galagi. Zjada także ptaki, w szczególności pisklęta i inne węże, np. żmiję sykliwą (Bitis arietans), kobrę przylądkową (Naja nivea). Zdarzały się skuteczne polowania na dużego ssaki kopytnego – dujkera modrego (Philantomba monticola/Cephalophus monticola).

Zmysły

Jak większość węży, mamba również używa wzroku jako organu zmysłowego wykrywającego ruch. Kiedy potencjalna ofiara wykona nagły, gwałtowny ruch, zostaje natychmiast zaatakowana przez węża. Językiem zbiera cząsteczki powietrza z otoczenia, które następnie osadzają się na narządzie przylemieszowym (narząd Jacobsona), spełniającym funkcję chemoreceptora.

Nie posiada uszu, ale doskonale potrafi wyczuwa drgania podłoża. Gdy poczuje się zagrożona, nie atakuje od razu, ale daje wyraźne sygnały, że przygotowuje się do defensywy.

Tryb życia

Łacińska nazwa sugeruje, że mamba żyje głownie na drzewach, ale jest to błędne skojarzenie. Prowadzi naziemny, dzienny tryb życia. Wyróżnia ją bardzo szybkie tempo poruszania się i sam sposób pełzania – przemieszcza się z uniesioną przednią częścią ciała, kiedy chce pokonać większe odległości. Mamba czarna uznawana jest za najszybszego węża naziemnego na świecie.

Jej domem często staje się opuszczony kopiec termitów, szczelina skalna, lub pusty pień drzewa (mamba to zwierzę mocno terytorialne). Gdy ktoś/coś wtargnie na jej terytorium, staje się bardzo agresywna, ale przeważnie jest raczej wycofana i ucieka przed innymi zwierzętami/ludźmi, nie dopuszczając do konfrontacji.

Jeżeli jednak w grę wchodzi obrona terytorium, jaj czy upolowanej zdobyczy, mamba zmienia się o 180^o.

Przyparta do muru zachowuje się jak kobra – podnosi 1/3 część ciała, syczy, prezentuje kaptur znajdujący się przy szyi i otwiera paszczę, pokazując jej przerażające ciemne ubarwienie. W przypadku, gdy intruz nie ma zamiaru odpuścić, mamba nie zawaha się kilkakrotnie zaatakować.

Rozmnażanie

Czarna mamba rozmnaża się tylko raz w roku, rozpoczynając sezon lęgowy wiosną, czyli od września. W tym okresie samce walczą o samice. Dwa osobniki „stają” naprzeciw siebie, próbując uderzyć głową przeciwnika o podłoże. Walki zazwyczaj trwają kilka minut, ale zdarza się, że pojedynek przeciąga się do ponad godziny. Celem potyczek jest zdobycie prawa do kopulacji z płodnymi samicami.

Tylko w okresie godowym samce i samice wchodzą w jakiekolwiek relacje, przez resztę roku prowadzą samotniczy tryb życia, kulturalnie ignorując siebie nawzajem. Samica pozostawia na ziemi ślad zapachowy, za którym zmierza samiec.

W trakcie kopulacji samiec wprowadza do dróg rodnych samicy tzw. półprącie. Po zapłodnieniu jaja rozwijają się w ciele matki przez ok. 60 dni. W tym czasie poszukuje odpowiedniego miejsca na gniazdo. Idealnym miejscem jest z reguły opuszczony kopiec termitów.

Mamba czarna składa od 15 do 25 jaj w jednym miocie. Podczas inkubacji, czyli przez kolejne 60 dni, staje się niebywale agresywna. Młode mierzą ok. 50 cm długości i są całkowicie niezależne po wykluciu. Od początku wyposażone są w jad, ale nie mają go tyle, ile dorosły osobnik.

„Pocałunek śmierci” czyli ukąszenie czarnej mamby

Toksyczność jadu jest różna w zależności od gatunku, podgatunku i regionu występowania. Różnice te bywają znaczne, osobniki z jednego rejonu, mogą mieć zupełnie inny poziom toksyczności od węży z sąsiedniego terytorium. Pewne jest natomiast to, że jad mamby czarnej jest najszybciej działającą toksyną. Nie ma gatunku uodpornionego na jego działanie, ponieważ w jego skład wchodzą bardzo silne neurotoksyny (toksyny działające na układ nerwowy).

Jednorazowe ukąszenie mamby dostarcza do organizmu 50 – 120 mg jadu, do zabicia dorosłego człowieka wystarczy 10 – 15 mg. Rekordowa dawka z jednego ukąszenia wynosiła 400 mg.

Ukąszenie mamby czarnej często nazywane jest „pocałunkiem śmierci”, ponieważ przed powstaniem antytoksyny wskaźnik śmiertelności po ugryzieniu wynosił 100%.

Każde ukąszenie mamby jest ciężkim przypadkiem wymagającym podania dużych dawek surowicy (10 – 12 fiolek) prawie natychmiast po ukąszeniu. Jad zabija w ok. 30 minut, choć czasem walka organizmu trwa 2 – 3 godziny.

Czas od ukąszenia do śmierci jest uzależniony od wielu czynników, np. od kondycji zdrowotnej człowieka i węża, rejonu ukąszenia czy głębokości rany. Śmierć następuje wskutek uduszenia spowodowanego paraliżem mięśni oddechowych.

Zatem, mimo istnienia surowicy, prawie wszystkie przypadki ukąszenia kończą się tragicznie, ponieważ, poza jadem, mamba przejawia zawrotną szybkość i agresywność.

Warto jednak zaznaczyć, że przypadki ataków mamby na człowieka mają miejsce stosunkowo rzadko, ponieważ węże te zwykle unikają konfrontacji z nami (nie przebywają na terenach gęsto zaludnionych), co jest rzadkością wśród jadowitych afrykańskich węży.

Mamba czarna – najbardziej agresywny wąż świata

Wielu naukowców nazywa mambę czarną najbardziej agresywnym wężem świata, mającym tendencję do atakowania bez powodu. Przypadki takie zdarzają prawdopodobnie tylko w sezonie lęgowym lub w obronie terytorium.

Mamba czarna – najszybszy wąż świata

Pokonując długie dystansie, mamba czarna pełza z prędkością 11 – 19 km/h, ale może osiągnąć 16 – 20 km/h na krótszych odcinkach. Rekordzistka rozwinęła prędkość – 23 km/h.

Szczegółowe dane/wymiary

Mamba czarna (Dendroaspis polylepis)

• Długość:
  • średnio 2 – 3 m
  • nierzadko zdarzają się osobniki mierzące od 3,1 do 3,75 m
  • rzadziej dorastają do 4,3 – 4,5 m
  • rekordzistą jest mamba z Zimbabwe mierząca 4,48 m
• Masa: 1,6 – 3,1 kg
• Długość życia: do 14 lat w niewoli, na wolności węże te mogą żyć znacznie dłużej.
• Prędkość: do 23 km/h

Czarna mamba – ciekawostki

• Mamba czarna zawsze wraca na to samo terytorium lub legowisko.
• Silne kwasy żołądkowe trawią ofiarę w ciągu 8 – 10 godzin.
• Jad mamby czarnej zawiera białka, które działają na myszy jak środek przeciwbólowy o sile morfiny, ale bez występowania większości jej efektów ubocznych.
• U człowieka pierwsze objawy działania toksyn na organizm pojawiają się ok. 5 minut po ukąszeniu.
• Naturalnymi wrogami mamby czarnej jest mangusta i drapieżne ptaki. Niedojrzałe osobniki często padają ofiarą węża z gatunku Mehelya capensis.

Polecamy:

• Węże
• Najbardziej jadowite węże świata
• Tajpan pustynny – najbardziej jadowity wąż świata
• Kobra królewska
• Grzechotnik
• Anakonda
• Pyton
• Titanoboa