Kamczatka – kraina wulkanów

Redakcja DinoAnimals.pl14 czerwca 2022

Kamczatka

Wulkany, gejzery, dziewicze góry, jeziora w wielkich kraterach i nieokiełznana przyroda z hordami niedźwiedzi brunatnych na czele – jeśli szukamy ucieczki od rzeczywistości i chcemy poznać surowe piękno jednego z najmniej zbadanych i odwiedzanych terenów na świecie, Kamczatka jest wyborem doskonałym. Ten półwysep w dalekowschodniej Rosji to prawdziwy koniec świata i jednocześnie kraina, w której znajdziemy całą planetę w miniaturze. Zapomnijmy o korkach, kolejkach do każdej atrakcji turystycznej, tandecie na straganach i tłumie zwiedzających. Tutaj jesteśmy tylko my i przyroda, zaś przede wszystkim wulkany, będące symbolem Kamczatki. Jest ich tutaj ponad 150, w tym 30 aktywnych. Mało które miejsce na świecie może pochwalić się tak dużą „gęstością” wulkanów na kilometrze kwadratowym.*

Półwysep Kamczatka

Jeśli spojrzymy na mapę świata, półwysep Kamczatka znajdziemy na północnowschodnich krańcach Rosji. Dalej jest już tylko Alaska, która kiedyś – jeszcze nie tak dawno temu, bo w czasach ostatnich zlodowaceń – łączyła się z Kamczatką Mostem Aleuckim. Dziś po moście nie ma śladu, zostały Aleuty (czyli łańcuch małych wysepek), tędy przebiega także linia zmiany daty. Można zatem stwierdzić, że Kamczatka rzeczywiście ma wiele wspólnego z końcem świata.

Kamczatka to półwysep znajdujący się w azjatyckiej, czyli dalekowschodniej części Rosji. Z jednej strony oblewa ją Morze Ochockie, z drugiej Morze Beringa. Sam półwysep jest dosyć mały, jego powierzchnia nie przekracza 370 tysięcy kilometrów kwadratowych i dostęp do niego jest bardzo utrudniony. Dobrych i rozbudowach dróg nie ma prawie wcale, a turyści, którzy chcą zobaczyć niektóre atrakcje, są dowożeni helikopterami i szybowcami.

Kamczatka wyglądem przypomina trochę koniec włóczni z zakrzywionym grotem strzały. Jej wschodnie brzegi są poszarpane, pełne urwisk, klifów i zatok. Zachodnie z kolei są gładkie, bez uskoków i płaskie. Wzdłuż półwyspu niczym kręgosłup biegnie wielkie pasmo Gór Środkowych oraz – trochę bardziej z boku – Gór Wschodnich, mających kilka głównych pasm. Między górami leży Nizina Środkowokamczacka. Znajdziemy tu też Wschodni Wulkaniczny Płaskowyż, na którym znajdują się nie tylko strzeliste stożki stratowulkanów, ale także gejzery, pola geotermalne, ekshalacje wulkaniczne i jeziora w kraterach.

Z morza i ognia

Kiedyś półwysep Kamczatka w ogóle nie wystawał ponad powierzchnię wody, czyli jakby go trochę nie było. Na powierzchnię wynurzał się powoli, a dokładniej wypychały go ruchy tektoniczne i wciąż to robią. To bardzo sejsmiczny obszar, znajdujący się w Pacyficznym Pierścieniu Ognia, który biegnie wokół niemal całego Oceanu Spokojnego. Z tego powodu znajduje się tutaj tak wiele aktywnych wulkanów.

Najgłębsze warstwy Kamczatki są bardzo stare, mają ponad 500 milionów lat! Na nich zalegają młodsze osady, głównie z mezozoiku i trzeciorzędu, na nich z kolei leży najmłodsza warstwa skał wulkanicznych. Kamczatka jest jak jedno wielkie laboratorium Matki Ziemi, pod którym buzuje płynna magma. Choć wielu próbowało poznać ją bliżej, jest to niezwykle trudne ze względu na panujące warunki, brak sieci komunikacyjnej oraz transportu, dlatego Kamczatka z geologiczno-biologicznego punktu widzenia jest wciąż owiana tajemnicą.

Niektóre biura podróży organizują na półwyspie wycieczki trekkingowe na wulkany i do Doliny Gejzerów. To wyczerpujące eskapady z nocowaniem w spartańskich warunkach, czyli w namiotach na zboczach gór. Klimat także nie rozpieszcza: w najcieplejszych miesiącach temperatury rzadko przekraczają 15 stopni Celsjusza. To zatem wyprawy dla zaprawionych wędrowców i do tego słono kosztują, bo zazwyczaj powyżej 10 tysięcy złotych.

Kluczewska Grupa Wulkanów

Jedną z najbardziej znanych jest Kluczewska Grupa Wulkanów. W jej skład wchodzi ich aż 14, ale najbardziej znane to Biezymiennyj, Kluczewska Sopka oraz kompleks Tołbaczik. Wszystkie wulkany grupy znajdują się w środkowej części półwyspu i mają łącznie powierzchnię około 6 tysięcy kilometrów kwadratowych.

Wulkan Bezimienny ma prawie 3000 metrów wysokości n.p.m. i jest czynnym stratowulkanem. Większość wulkanów Kamczatki i przeważająca część wulkanów Pacyficznego Pierścienia Ognia to stratowulkany. Dla miłośników tych ognistych gór są najpiękniejszymi wulkanami na świecie: wysokie, o regularnych i stromych zboczach, z zastygniętymi potokami lawy i śniegiem, który spowija wierzchołek.

Stratowulkany mają w zwyczaju naprzemiennie „pluć” materiałem piroklastycznym oraz wylewać z siebie potoki lawy. Przyrastają dzięki temu i formują w kształt stożka (stratos to po grecku warstwy). Są szalenie niebezpiecznymi wulkanami, ich erupcje są gwałtowne, z ogromną ilością gazów i popiołów, a jeśli dodatkowo ich lawa jest felsytowa, czyli zawiera duże ilości krzemionki, ma tendencję do szybkiego zastygania (bo jest gęsta) i zaczopowywania krateru. Efektem są spektakularne eksplozje połączone z rozrywaniem szczytowych partii góry.

Wulkan Bezimienny jest właśnie klasycznym stratowulkanem, który ulokował się na stoku wygasłego wulkanu Kamień. Podczas ostatnich erupcji stracił aż 200 metrów wierzchołka, a jego styl wybuchania jest podobny do Góry św. Heleny (Mount St. Helens) – powstają na nim kopuły lawowe, które wybrzuszają się do granic możliwości, potem zaś następuje spektakularne rozerwanie całości przez magmę bogatą w gazy i parę wodną.

Najwyższym wulkanem Kamczatki jest Kluczewska Sopka, której cała grupa zawdzięcza nazwę. Ma aż 4750 metrów n.p.m. i nosi zaszczytny tytuł najbardziej aktywnego wulkanu Eurazji. Wulkan ma regularny stożek o objętości prawie 300 kilometrów kwadratowych i jest zbudowany z obojętnej skały, jaką jest andezyt. Z krateru prawie zawsze wydobywa się dym.

Kluczewska Sopka

Kluczewska Sopka, tak samo jak Etna na Sycylii, ma wiele pasożytniczych kraterów umieszczonych na różnych wysokościach i to z nich najczęściej płyną potoki lawy. Liczba tych kraterów się zmienia, ponieważ jedne powstają, a inne zapadają się i tworzą wygasłe, rozległe doły. W historii zapisało się kilku śmiałków, którzy wspinali się na górę, ale skutki bywały różne i niektórzy przypłacili ten trekking życiem.

Żadne biuro podróży nie zaprowadzi tam turystów, kiedy wulkan jest mocno aktywny. Można ją jednak podziwiać z odległości. Niemal u stóp wulkanu leży jezioro, które odbija stożek. To jeden z najpiękniejszych widoków na Kamczatce.

Kompleks Tołbaczik

Kompleks Tołbaczik to stratowulkan oraz wulkan tarczowy – spora rzadkość w bardzo sejsmicznej strefie subdukcji. Stratowulkanem jest Ostry Tołbaczik, ale nic złego nam na nim nie grozi, ponieważ uważa się go za wygasły. To częsty cel wycieczek. Góra jest wysoka (3682 metry), ma pięknie nachylone stoki, skąd roztaczają się spektakularne widoki, a do tego na zboczach znajdziemy dodatkową atrakcję, czyli lodowiec. Ma on około 7 kilometrów kwadratowych.

Płaski Tołbaczik to wulkan tarczowy. Ten gatunek o wiele łatwiej spotkać na Hawajach niż na Kamczatce. Wulkany tarczowe nie mają dobrej renomy wśród miłośników dzikich przygód, bo uchodzą za nudne. Ich specyfika polega na tym, że są zazwyczaj ogromne, ale nade wszystko wszerz, więc zdają się ledwo wystawać ponad krajobraz.

To prawdziwe olbrzymy, jeśli chodzi o powierzchnię. Wybuchają mało spektakularnie, zazwyczaj lawa łagodnie spływa po zboczach, zdarzają się też erupcje szczelinowe. Płaski Tołbaczik jest wciąż aktywny, ma 3085 metrów wysokości n.p.m., a jego lawa jest bazaltowa, czyli mało kleista. Zdarzają mu się emisje gazów i drobnego materiału piroklastycznego, ale to erupcje typu strombolijskiego – krótkie, dosyć widowiskowe, ale mało groźne. W 2013 roku góra pokazała jednak, na co ją stać i całkowicie zniszczyła Instytut Wulkanologii i Sejsmologii oraz bazy rezerwatu „Wulkany Kamczatki”. Erupcjom często towarzyszą trzęsienia ziemi i pożary.

Góry Środkowe

Czasami określa się je także jako Góry Zachodnie albo Środkowokamczackie i wyglądają jak poszarpany kręgosłup całego półwyspu Kamczatka. Rozciągają się z północnego wschodu na południowy zachód i mają niemal 1000 kilometrów długości. Góry Środkowe mają kilka pasm, w tym pasmo bardzo wulkaniczne o nazwie Kozyriewskij chriebiet.

Iczyńska Sopka

To właśnie tutaj wznosi się najwyższy szczyt Gór Środkowych, czyli Iczyńska Sopka (3621 m n.p.m.). To czynny stratowulkan, z wierzchołkiem przyprószonym śniegiem. W wysokich partiach znajdują się też lodowce. Iczyńska Sopka ma sporo stożków bocznych, a cała zbudowana jest z law obojętnych: andezytowych i dacytowych. Choć od jakiegoś czasu nie wybucha, na jej zboczach znajdują się rozległe fumarole, czyli gorące ekshalacje wulkaniczne. Lepiej się do nich nie zbliżać, bo mogą mieć nawet kilkaset stopni Celsjusza, a do tego są trujące.

Wśród innych wulkanów tego pasma Gór Środkowych można wymienić Chuwchojtun, Ałnaj, Khangar czy Ostraja Sopka. Oprócz wysokich stożków w Górach Środkowych zobaczymy malownicze kaldery, niektóre z nich wypełnione jeziorami.

Góry Wschodnie

Góry Wschodnie są oddzielone od Gór Środkowych jedynie doliną rzeki Kamczatka. Dzielą się na kilka pasm, jak Kumrocz czy Tumrok. Czasami w skład gór zalicza się też Kluczewską Grupę Wulkanów, które leżą jednak troszkę na uboczu.

Najwyższym szczytem gór jest wulkan Kizimen liczący prawie 2500 metrów wysokości. To kolejny stratowulkan, który ma budowę podobną do Mount St. Helens i lubi tworzyć kopuły lawowe. Wyróżnia się bardzo regularnym stożkiem, dużą ilością popiołów na stokach i słabo zauważalnym głównym kraterem. Znajdziemy tu lodowce oraz ekshalacje wulkaniczne: gorące fumarole i nieco chłodniejsze solfatary.

Wulkany dziesięciolecia

Tym terminem określa się te wulkany, które (na obszarze całego świata) należy badać z najwyższą uwagą, ponieważ słyną z potężnych wybuchów, a do tego znajdują się niebezpiecznie blisko zaludnionych obszarów. Na Kamczatce do wulkanów dziesięciolecia zalicza się dwa: Koriacką Sopkę oraz Awaczyńską Sopkę.

Koriacka Sopka

Koriacka Sopka to klasyczny stratowulkan. Ma 3456 metrów n.p.m. i bardzo wyróżnia się z otoczenia, co sprawia, że wygląda na jeszcze większą. Koriacka Sopka upodobała sobie erupcje freatyczne, które charakteryzują się ogromną ilością gazów i pary wodnej, która powstaje na skutek gwałtownego odparowania wody i lodu ze szczelin wulkanu. Efekt jest łatwy do wyobrażenia – erupcja to rozsadzający skały wybuch połączony z latającymi w powietrzu bombami wulkanicznymi, lapillami i popiołem. Na Koriackiej Sopce zdarzają się też lahary, czyli spływy błotne uwodnionych popiołów, które bywają bardziej śmiercionośne niż sam wybuch.

Awaczyńska Sopka

Awaczyńska Sopka to kolejny aktywny stratowulkan, a dokładniej jeden z najbardziej aktywnych wulkanów na Kamczatce. Żeby problemów było mało, ta wznosząca się na 2717 metrów n.p.m. góra leży bardzo blisko sporego miasta, czyli Pietropawłowska Kamczackiego (ten sam problem dotyczy Koriackiej Sopki). Awaczyńska Sopka lubi pluć lawą i wyrzucać spore ilości materiału piroklastycznego. Współcześnie krater przypomina podkowę, ale ulegał wielu przeobrażeniom w ciągu swojego istnienia.

Kronocki Rezerwat Biosfery

Rezerwat znajduje się w Górach Wschodnich i był wielokrotnie zakładany i rozwiązywany, aż w końcu, w 1967 roku powrócił na swoje miejsce, zaś w 1982 i potem 1992 roku dołączono do niego sporo terenów. Obecnie ma niewyobrażalnie wielką powierzchnię liczącą prawie milion 200 tysięcy hektarów lądu oraz pas wód przybrzeżnych o powierzchni 135 000 hektarów.

Na terenie rezerwatu znajdują się głównie góry i to nie byle jakie góry, tylko ogniste, czyli wulkany. Jest ich tutaj aż 8 (aktywnych). Na terenie rezerwatu są także jeziora, w tym największe i najpiękniejsze jezioro Kronockie. Leży ono w kalderze na stoku wulkanicznym i ma powierzchnię prawie 250 kilometrów kwadratowych.

Dolina Gejzerów

Największą atrakcją rezerwatu jest jednak Dolina Gejzerów, czyli jedno z nielicznych pól geotermalnych na ziemi o znacznych rozmiarach (podobne jest w Parku Narodowym Yellowstone). Dolina Gejzerów to tak naprawdę dolina rzeki o nazwie Giejziernaja, a przy okazji wąwóz liczący 8 kilometrów długości i 4 kilometry szerokości. W Dolinie Gejzerów znajdziemy kilkadziesiąt gejzerów, ale także gorące jeziora, wodospady i wulkany błotne.

Dolina Gejzerów jest trudno dostępna i można się do niej wybrać tylko śmigłowcem lub helikopterem. Należy zachować dużą ostrożność i to nie tylko ze względu na gorące wyziewy czy sejsmiczny teren, ale także z powodu niedźwiedzi brunatnych, których jest na tych terenach kilkaset.

Oprócz niedźwiedzi brunatnych spotkamy w Kronockim Rezerwacie sobole kamczackie (pierwotnie rezerwat powstał właśnie po to, aby je chronić), jeśli będziemy mieć szczęście uda się zobaczyć także niedźwiedzie polarne czy uchatki grzywiaste, wydry morskie oraz foki pospolite (wszystkie skrajnie zagrożone wyginięciem).

Rezerwat to także obszar występowania ponad 750 gatunków roślin naczyniowych oraz ponad 100 gatunków ryb. Na terenie całej Kamczatki spotkamy natomiast również pieśce, rosomaki, a w wodach mnóstwo odmian łososi. Tereny tajgi i tundry pełne są lokalnych, wyjątkowych okazów roślinnych. Rosną tu też olchy i brzozy.

Od 1996 roku Kronocki Rezerwat Biosfery znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Szczegółowe dane

Wulkany Kamczatki w liczbach

Długość: 1200 km
Szerokość: do 440 km
Ludność: 400 000 osób
Największe miasto: Pietropawłowsk Kamczacki (181 000 osób)
Na Kamczatce jest ponad 150 wulkanów i prawie 30 z nich to wulkany aktywne.
Powierzchnia Kamczatki wynosi 370 tysięcy km².
Kluczewska Sopka jest największym i najbardziej aktywnym wulkanem Kamczatki, ma wysokość 4750 m n.p.m.
Najwyższym szczytem Gór Środkowych jest stratowulkan Iczyńska Sopka o wysokości 3621 m n.p.m.
Kluczewska Grupa Wulkanów liczy łącznie prawie 6 000 km² powierzchni.
Wulkan Tołbaczik to kompleks dwóch wulkanów: to Płaski i Ostry Tołbaczik.
Kronocki Rezerwat Biosfery liczy obecnie więcej niż 1 000 000 hektarów powierzchni lądowej.
Dolina Gejzerów to wąwóz mający 8 kilometrów długości.

Wulkany Kamczatki – ciekawostki

Na Kamczatce często dochodzi do erupcji, w końcu jest tu mnóstwo wulkanów. Od XVIII wieku naliczono ponad 600 wybuchów.
Na Kamczatce łatwiej jest spotkać niedźwiedzia brunatnego niż człowieka. Wulkaniczne wyziewy, trzęsienia ziemi i potoki lawy nie służą rozwojowi cywilizacji, ale przyroda ma się tutaj doskonale.
Oprócz tradycyjnych ekshalacji wulkanicznych, czyli fumaroli i solfatarów, na Kamczatce spotkamy również mofety, czyli zimne wyziewy, zawierające głównie dwutlenek węgla.

*Artykuł na temat wulkanów Kamczatki powstał w 2021 roku w ramach cyklu Wulkany, w którym prezentujemy parki narodowe wulkanów oraz najsłynniejsze erupcje wulkaniczne. Ze względu na obecną sytuację zastanawialiśmy się nad jego publikacją, niemniej uznaliśmy, że warto ten obszar dołączyć do cyklu, aby nie pomijać charakterystyki tak aktywnego wulkanicznego obszaru Ziemi.