Daspletozaur (Daspletosaurus)
Bliski krewny T. rexa współistniejący z albertozaurem. Duży, masywny i niebezpieczny król północnej części Ameryki Północnej w okresie kredy, o którym wiemy dużo, a jednak… mało.
Klasyfikacja
- Gromada: zauropsydy
- Nadrząd: dinozaury
- Rząd: dinozaury gadziomiedniczne
- Podrząd: teropody
- Rodzina: tyranozaury
- Rodzaj: daspletozaur
Nazwa
Nazwa rodzajowa pochodzi z greckich słów daspleto („straszny”) i sauros („jaszczur”). Daspletozaur to zatem „Straszny jaszczur” i zapewne jest w tym sporo prawdy…
Datowanie i występowanie
Siał postrach na obszarze dzisiejszej Kanady i w zachodniej części Ameryki Północnej ok. 77 – 74 mln lat temu, w późnej kredzie (kampan). Skamieniałości kilku osobników odkryto w Montanie i Albercie, ale nie ma pewności, czy kości te należą do daspletozaura. Szczątki znajdowały się w formacji skalnej Judith River i Oldman (części większej grupy formacji skalnych, tzw. Judith River Group).
Charakterystyka
Mimo imponującej wielkości nie był największym tyranozaurem; dorosłe osobniki mogły osiągać 8 – 9 m długości, 2,7 m wysokości oraz 2,5 tony wagi. Posiadał ogromną czaszkę, mierzącą ponad 1 m długości, szkielet był masywny, mocny, a niektóre kości, np. nosowe zostały dodatkowo wzmocnione, duże okna czaszkowe zmniejszały ciężar głowy.
Szczęka i zęby
W szczęce rosło ok. 60 długich zębów o owalnym przekroju poprzecznym. Zęby z kości przedszczękowych miały natomiast przekrój poprzeczny w kształcie litery „D”, co świadczy o heterodontyzmie podobnym do tego, jaki występował u innych tyranozaurów. Górna część szczęki miała chropowatą powierzchnię, a nad oczami widniały struktury kostne przypominając nieco małe rogi.
Budowa ciała nie różni się od innych przedstawicieli rodziny: szyja miała esowaty kształt, przez co lepiej wspierała potężną głowę.
Kończyny i chód
Chodził na dwóch masywnych kończynach tylnych zakończonych czterema palcami, choć pierwszy palec – paluch – nie pełnił roli podporowej.
Na podstawie wyglądu innych teropodów można wywnioskować, że daspletozaur również władał maleńkimi kończynami przednimi, wyposażonymi w 2 palce u każdej dłoni.
Ogon
Przeciwwagą dla ciężkiego tułowia i głowy był długi i gruby ogon, środek ciężkości znajdował się zatem na biodrach.
Największy w swoim ekosystemie
Daspletozaur prawdopodobnie był największym drapieżnikiem w swoim ekosystemie, ale mógł współzawodniczyć z innymi teropodami, zwłaszcza z albertozaurem (Albertosaurus) i gorgozaurem (Gorgosaurus).
Dieta
Ponieważ jadł wyłącznie mięso, musiał polować lub jeść padlinę. Do zdobycia pokarmu na pewno bardzo przyczyniały się duże, ostre i długie zęby. Dzięki mocy szczęk mógł powalić sporą ofiarę, ale małe kończyny przednie nie pomagały praktycznie wcale podczas zdobywania pożywienia, ponieważ – poza wielkością – nie posiadały żadnych wyjątkowych cech. Łupem daspletozaura mogły padać ceratopsy (centrozaur (Centrosaurus)) i hadrozaury (hipakrozaur (Hypacrosaurus)).
Zachowania społeczne
Na jednej z czaszek młodego osobnika znaleziono ślady ugryzień, które zostały zadane przez innego tyranozaura. Blizna wyglądała na zagojoną, co oznacza, że zwierzę przeżyło ugryzienie. Inna czaszka, tym razem osobnika dorosłego kryje podobne znalezisko, więc nie tylko niedojrzałe daspletozaury padały ofiarą bolesnych i głębokich ukąszeń, co sugeruje agresję wewnątrzgatunkową.
Ugryzienia spotykano u wielu teropodów, w tym u gorgozaura, T. rexa, sinraptora (Sinraptor) i zaurornitolesta (Saurornitholestes).
Teoria
Phil Currie i Darren Tanke wysnuli hipotezę głoszącą, iż ukąszenia tego rodzaju były „objawem” konkurencji wewnątrzgatunkowej o terytorium, pożywienie lub dominację w grupie społecznej. Rzekomym dowodem na uspołecznienie daspletozura jest odnalezione skupisko kości wielu osobników (tzw. Bone bed) odkrytych w formacji Medicine w Montanie. Cmentarzysko składa się ze szczątków trzech daspletozaurów, w tym jednego dorosłego, średniego i niedojrzałego. W tej samej okolicy odkryto kości co najmniej pięciu hadrozaurów.
Analizy geologiczne wskazują, że szczątki zwierząt nie zostały zabrane przez prądy rzek, ale wszystkie były zakopane równocześnie w tym samym miejscu.
Kości hadrozaurów są rozproszone i noszą liczne ślady po zębach tyranozaura, co wskazuje prawie jednoznacznie, że daspletozaury karmiły się nimi w chwili śmierci.
Sama przyczyna śmierci obu rodzajów dinozaurów nie została poznana. Phil Currie spekuluje, że drapieżniki tworzyły stada, ale tego również nie da się potwierdzić. Wielu naukowców nie zgadza się z teorią Currie’go, nie popiera także spekulacji o stadności innych dużych teropodów.
Współistnienie z innymi teropodami
W czasach istnienia daspletozaura na tym samym terenie żył niemniej waleczny i groźny albertozaur. Jak jednak udało im się żyć obok siebie mając podobne potrzeby żywieniowe, charaktery i rozmiary? Tego, póki co, nauka wyjaśnić nie potrafi.
Istnieje jedynie pewna hipoteza sugerująca, że ich współistnienie wyglądało podobnie jak u dzisiejszego lwa afrykańskiego i geparda, drapieżniki te zamieszkują bowiem wspólny teren – Afrykę Wschodnią, ale stosują różne metody polowania i preferują nieco inną zwierzynę; lew podchodzi powoli, cicho i jak najbliżej ofiary (zebry, gnu, itp.), natomiast smukły i szybki gepard goni swoją potencjalną zdobycz. Oba koty polują na ofiary o różnej wielkości. W przypadku lwów zazwyczaj polowanie jest stadne. Gepard zaś poluje samotnie.
Możliwe zatem, że dzięki ogromnej sylwetce i sposobie chodzenia daspletozaurowi łatwiej było podejść blisko powolnego ceratopsa, a smuklejszy i szybszy albertozaur potrafił chwytać zwinne hadrozaury.
Odkrycie
Pierwszego odkrycia dokonano w 1921 roku w Steveville leżącym w kanadyjskiej prowincji Alberta. Odkrywca – Charles Mortram Sternberg – na początku myślał, że ma do czynienia z nowym gatunkiem gorgozaura, dopiero po ok. 50 latach Dale Russel opisał znalezisko jako odrębny rodzaj teropoda. Prawie kompletny szkielet wykopano w 2001 roku, również w formacji Oldman w Albercie.
Szczegółowe dane i wymiary.
Daspletozaur (Daspletosaurus)
- Długość: 8 – 9 m
- Wysokość w biodrach: 2,7 m
- Długość czaszki: powyżej 1 m
- Masa: 2,5 tony; szacunki od 1,8 do 3,8 tony
Występowanie
- Ameryka Północna, obszar dzisiejszej Kanady (prowincja Alberta) i stanu Montana
- Datowanie: 77 – 74 mln lat temu
- Okres: późna kreda
- Wiek: kampan
Daspletozaur – ciekawostki
- Łącznie z gatunkami niepewnymi daspletozaur jest najbogatszym gatunkowo rodzajem tyranozaura.
- Choć jego kończyny przednie nie pełniły żadnej ważnej funkcji uważa się, że miał on najdłuższe ramiona w stosunku do wielkości ciała w porównaniu do pozostałych tyranozaurów.
- Daspletozaur panował 10 mln lat przed T. rexem.
- Miał ogromne zęby, większe od niego posiadał jedynie T. rex.
- Brian Roach i Daniel Brinkman sugerują, że społeczne relacje między daspletozaurami mogły przypominać zachowania współczesnych smoków z Komodo (Varanus komodoensis) – spotykały się tylko nad padliną i często walczyły między sobą o porcję mięsa nierzadko doprowadzając przeciwnika do śmierci.
Polecamy:
Strach się bać…:)….jeden z bardziej popularnych dinozaurów.
Ktoś mi wyjaśni czemu w Ameryce północnej w kampanie żyło mnóstwo tyranozaurów (przykładowo wymienione w artykule albertozaur, daspletozaur i gorgozaur, ale również bistahieversor lub appalachiozaur), a w mastrychcie uchował się jedynie tyranozaur?
Ups, bistahieversor i appalachiozaur to nie do końca tyranozaury, a tyranozauroidy
Ogólnie, nie wiadomo czy tylko tyranozaur, z mastrychtu jest jeszcze Nanuqsaurus hoglundi i Alamotyrannus brinkmani. Tyrannosauridae ewoulowały a ich ukoronowaniem był Tyrannosaurus
Masz więcej informacji o alamotyranie? Pierwszy raz o nim słyszę, a w sieci nie mogę nic znaleźć 🙁
„Alamotyrannus brinkmani” to nieopisany jeszcze formalnie teropod- przedstawiciel Tyrannosauridae z formacji Ojo Alamo z Nowego Meksyku. Przypisuje się sporo szczątków do tego taksonu, między innymi kręgi opisane w 1919 roku przez Gilmore, na ich podstawie Mortimer szacował długość tego teropoda na 12 metrów. Jest on też nieco starszy od Tyrannosaurus rex, bo pochodzi z Wczesnego Mastrychtu. Może to być także drugi gatunek tyranozaura, być może jest to klucz do zrozumienia ewolujcji Tyrannosaurus rex. Dalman i Lucas mieli opublikować opis w 2013 roku ale opóźnili opis tego gatunku.
12 m dł. czyli podobnie długi (a wys. również ta sama?) jak Tyran, a czy też był takiej masywnej zwalistej budowy, czy może smuklejszy tak jak np. Gorgozaur?
Dzięki 🙂
Sprawa z Alamotyrannus jest o tyle skomplikowana, że nie został on formalnie opisany. Ogólnie materiał z Ojo Alamo datuje się na 69-68 mln lat temu- (Naashoibito Member), nie ma opisu więc nie wiadomo tak naprawdę jakie szczątki należą do Alamotyrannus. Mortimer podaje 12 metrów dla kręgów z Ojo Alamo (Naashoibito Member) i listę okazów które rzekomo należą do Alamotyrannus. Aczkolwiek często można słyszeć, że do Alamotyrannus niektórzy zaliczają UMNH 11000 (North Horn) z Utah , TMM 41436-1 (Tyrannosaurus „vannus”) z Teksasu (formacja Javelina) oraz NMMNH P-1013-1 (z Nowego Meksyku z formacji McRae) Z tym, że problem jest tego typu, że te pozostałe osobniki pochodza z formacji z późnego mastrychtu a nie wczesnego. W sumie trudno powiedzieć, musiałabym poszukać w literaturze dokładnie na temat tych osobników. W każdym razie największy z nich jest NMMNH P-1013-1 gdzie czaszkę szacuje się nawet na 156 cm, a więc więcej niż u Sue!. Nie mam dokładnie informacji na temat kręgów opisanych przez Gilmore a na podstawie to których Mortimer podał te 12 metrów. W każdym razie kwestia Alamotyrannus jest bardzo ciekawa, te ostatnie 3 osobniki które wymieniłem najczęściej przypisuje się do Tyrannosaurus rex. Natomiast Dalman w 2015 roku podobno powiedział, że praca nie zostanie opublikowana do momentu aż nie będzie więcej materiału a sama nazwa „Alamotyrannus brinkmani” miałaby zostać zmieniona. Są i tacy którzy uważają, że Alamotyrannus to poprostu drugi gatunek tyranozaura- Tyrannosaurus brinkmani. Ogólnie Alamotyrannus miał masywną budowę podobna do tyranozaura, co może świadczyć o tym, że jest to 2 co do wielkości znany teropod, lub może nawet przewyższający tyranozaura.
Dzięki za wyczerpującą odpowiedź, zwłaszcza iż trudno znaleźć jakiekolwiek info o tym stworze gdziekolwiek w poza właśnie Twoimi wpisami na DA.
Ogólnie jest wiele teropodów o ogromnych rozmiarach, które są albo słabo znane, albo wcale nie zostały opisane. Ogromna ilość kości leży w muzeach… czasem ponad wiek…. i czekają na opis itd. Sam słyszałem o co najmniej kilku ogromnych teropodach o których nikt nie mówi bo są nieznane.
Co do tych kręgów to Gilmore w pracy z 1919 roku napisał o nich „A few fragmentary vertebrae of a very large
carnivorous dinosaur were collected by J. B.
Reeside, jr., in Barrel Spring Arroyo, west of
the road, 1 mile south of Ojo Alamo, N. Mex.,
3 to 8 feet above the base of the Ojo Alamo
formation. This specimen is too fragmentary
to be identified and is of interest only as
showing the occurrence in the Ojo Alamo
formation of a large carnivorous dinosaur of
the proportions of Tyrannosaurus. During the
preceding season carnivorous dinosaur teeth
were found by the United States Geological
Survey party under C. Max Bauer in the same
locality 1 and practically at the same geologic
horizon.”
Co tak naprawdę nie znaczy w sumie nic… jedyna informacja to „very large” ale nie wiem w jaki sposób Mortimer mógł cokolwiek oszacować na podstawie tego nie mając żadnych pomiarów. Być może zatem Mortimer miał jakieś inne dane jeszcze lub widział te konkretne kręgi na jakimś zdjęciu ze skalą itp. Bo trudno powiedzieć jak on obliczył to 12 metrów. To już szybciej na podstawie tych czaszek można coś obliczyć, aczkolwiek jak napisałem wyżej ich identyfikacja nie jest do końca pewna.