Dlaczego ludzie i zwierzęta śpią?

Redakcja DinoAnimals.pl8 lutego 2020

Dlaczego ludzie i zwierzęta śpią?

Bez snu stajemy się rozdrażnieni, mamy kłopoty z koncentracją i zapamiętywaniem, a także pojawiają się u nas kłopoty ze zdrowiem. Nikt nie wątpi, że sen jest ważny. Jednak tak naprawdę nie wiemy, dlaczego.

Sen nadal jest przedmiotem intensywnych badań naukowców. Nadal bowiem nie do końca rozumiemy, czemu sen jest tak ważny, a nawet jak właściwie funkcjonuje mózg podczas snu. Nie wiemy też, czemu jedni ludzie śpią po 10 godzin, a innym wystarczy czas o połowę krótszy. Nie wiemy też, czemu niektóre zwierzęta śpią po kilkanaście godzin na dobę, a niektóre w ogóle tego nie czynią.

Głód i senność

Sen jest jedną z podstawowych potrzeb organizmu. Każdy chyba zauważa, że ma pewne zapotrzebowanie na sen, które musi zaspokoić, jeśli ma poczuć się rześkim i wypoczętym. Wyspanie się czyni nas szczęśliwszymi, bardziej aktywnymi i w większym stopniu zdolnymi do sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie. Jednak to tylko część wyjaśnienia, do czego potrzebny jest nam sen.

Organizm potrafi dopominać się o sen bardzo intensywnie. Można wręcz porównać to do głodu. Głód jest bardzo ważnym mechanizmem ochronnym, oznajmiającym nam, że w organizmie brakuje właściwej ilości substancji pokarmowych potrzebnych nam do wzrostu i funkcjonowania. Głód jest uczuciem bardzo nieprzyjemnym, które w miarę możliwości staramy się zaspokoić. Podobnie w takim razie musi być ze snem, skoro przychodzi moment, gdy oczy nam się zamykają i mamy trudności ze skupieniem się na najprostszych czynnościach.

O ile jednak wiemy, że głód służy zaspokojeniu zapotrzebowania na substancje odżywcze, to nie wiemy, co tak naprawdę zaspokaja sen.

Sen i marzenia senne

Znane są nam dzisiaj zwierzęta, które nigdy nie śpią – należą do tej grupy salamandry i żaby ryczące. Jednak te zwierzęta mają specyficzny cykl życiowy obejmujący krótkie okres aktywności i długi czas spoczynku (hibernacji lub estywacji). Wśród gadów zaś sen jest już obserwowany; zanotowano u nich nawet pojawianie się wolnych rytmów fal mózgowych, podobnych do tych, jakie obserwuje się u ludzi w fazie snu głębokiego.

U ptaków i ssaków, których mózgi są najbardziej złożone, sen jest zjawiskiem normalnym; pojawiają się u nich także fazy snu. U zwierząt tych grup występują zapewne również marzenia senne, których istnienia możemy się domyślać, obserwując na przykład śpiącego kota czy psa. Czemu one służą? Przypuszcza się dzisiaj, że w ten sposób mózg stara się uporządkować chaotyczne wyładowania sieci neuronowych. Skutkiem ubocznym są marzenia senne, które są odbiciem doświadczeń z okresu aktywności. Dlatego jeśli przeżyliśmy stresujący dzień, nasze sny również będą pełne niepokojów.

Znaczenie snu

Naukowcy w różny sposób starają się dociec znaczenia snu. Na przykład próbują doprowadzić do deprywacji snu u zwierząt (lub ludzkich ochotników), aby zbadać jej skutki. Starają się też monitorować funkcjonowanie organizmów ludzkich i zwierzęcych, by uzyskać jak najwięcej odpowiedzi na pytania dotyczące funkcjonowania w czasie snu. Mimo że nasza wiedza na ten temat znacznie się poszerzyła, to jednak odpowiedź na pytanie „Dlaczego śpimy” pozostaje otwarta.

Oczywiście nie znaczy to, że badania dotyczące snu są stratą czasu. Wiemy przecież, jak ogromne znaczenie ma sen dla naszego zdrowia i popularnie rozumianej „regeneracji sił”; znamy też różne rodzaje zaburzeń snu, ich skutki i sposoby zapobiegania im. Poza tym dzięki badaniom uczeni mogą wysnuwać poparte dowodami teorie dotyczące znaczenia snu. Oczywiście możliwe jest, że w jakimś stopniu prawdziwa jest każda z nich. Poznanie odpowiedzi na postawione w tytule pytanie niewątpliwie będzie miała ogromne znaczenie dla naszego zdrowia, a nawet życia.

Sen – teoria oszczędności energii

Jedna z teorii dotyczących roli snu mówi, że służy on redukcji zużycia energii przez organizm. Podczas snu organizm praktycznie się nie porusza, a poza tym następuje spadek temperatury ciała. Dowodem na tę teorię miałby być fakt, że w rejonach, gdzie dostęp do żywności jest utrudniony, ludzie spędzają więcej czasu na aktywności pozwalającej ją zdobyć, ale potem stosunkowo więcej czasu przeznaczają na sen. Obniżenie tempa przemian metabolicznych i utrzymanie ich na najniższym koniecznym poziomie pozwala ograniczyć zużycie energii.

Sen – teoria naprawcza

Popularne jest twierdzenie, że sen pozwala odzyskać siły i że po wyspaniu się czujemy się silniejsi i sprawniejsi. To mocno zakorzenione przekonanie ma istotnie oparcie w nauce. Podczas snu, gdy organizm nie podejmuje właściwie żadnej większej aktywności, bardziej intensywnie mogą zachodzić procesy odbudowy organizmu; poprawia podwyższa się też wówczas sprawność układu immunologicznego. Również podczas snu ma miejsce bardziej intensywny wzrost tkanki mięśniowej, regeneracja tkanek w przypadku zranień, poza tym rośnie tempo syntezy białek.

Przyczyna uczucia senności wiąże się tutaj również z aktywnością układu nerwowego. Od chwili przebudzenia neurony w mózgu wytwarzają adenozynę – produkt uboczny ich aktywności. Wzrost jej poziomu odczuwamy jako zmęczenie. Uczucie to może zostać czasowo wyhamowane za pomocą stymulantów takich jak kofeina, która blokuje wytwarzanie adenozyny. Tak długo, jak nie śpimy, poziom tej substancji rośnie. Podczas snu organizm ma możliwość pozbycia się jej nadmiaru. Im skuteczniej ograniczona jest ilość adenozyny, tym bardziej czujemy się wypoczęci po przebudzeniu.

Sen – teoria plastyczności mózgu

Jedną z najnowszych i najbardziej istotnych teorii dotyczących snu jest ta, która mówi, że sen jest powiązany ze zmianami w strukturze i funkcjonowaniu mózgu – zjawisko to znane jest jako plastyczność mózgu. Nie jest ono dobrze poznane, ale istnieją poważne przesłanki, by wiązać je ze snem.

Od pewnego czasu wiadomo, że sen odgrywa ogromną rolę w rozwoju mózgu u niemowląt i młodych dzieci. Niemowlęta śpią nawet 13-14 godzin dziennie, przez połowę tego czasu mózg przebywa w fazie REM snu. Podobny związek obserwuje się u dorosłych – sen i jego deprywacja mają związek z umiejętnością uczenia się i wykonywania wielu zadań.

Wymienione teorie nie są jednak powszechnie uznawane i pozostają nieudowodnione. Ponadto nauka nadal do końca nie wie, co dzieje się z organizmem podczas snu i w jaki sposób ciało kontroluje długość snu i moment budzenia się. W kwestii snu nauka ma jeszcze wiele do odkrycia.

Długość snu zwierząt

Ryjówka – mniej niż godzinę
Słoń – 3-4 godziny (w nocy)
Delfin – 5 godzin
Dziki kot – 13 godzin
Wiewiórka – 15 godzin
Leniwiec – 10-16 godzin

Szczegółowe zestawienie snu zwierząt znajduje się w artykule: Sen zwierząt.

Sen zwierząt – ciekawostki

Najdłuższy oficjalnie zanotowany czas bez snu u człowieka wynosi 266 godzin. Rekordzistą jest Tony Wright, który poddał się eksperymentowi medycznemu.
Długość snu u ludzi podlega znacznym wahaniom. Winston Churchill spał ok. 12 godzin na dobę. Tymczasem Thomas Edison spał zaledwie 2-3 godziny, przy czym w ciągu dnia urządzał sobie krótką drzemkę.
Po dwóch dobach bez snu człowiek zachowuje się tak samo jakby miał 1,5 promila alkoholu we krwi; podobne są też skutki dla organizmu.
Badania wykazały, że negatywnie marzenia senne znacznie przeważają nad pozytywnymi.

Polecamy

Redakcja DinoAnimals.pl8 lutego 2020

Dlaczego ludzie i zwierzęta śpią?