Andoniedźwiedź okularowy, niedźwiedź andyjski, peruwiański, okularowy (Tremarctos ornatus)

Jego najbliżsi krewni – niedźwiedź krótkopyski (Arctodus simus) i florydzki niedźwiedź jaskiniowy (Tremarctos floridanus) – dawno przestali panować na Ziemi. Niedźwiedź andyjski odziedziczył jednak po nich charakterystyczną cechę – krótki, szeroki pysk, którym pochwalić się może również niedźwiedź malajski (Helarctos malayanus).

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: drapieżne
• Podrząd: psokształtne
• Rodzina: niedźwiedziowate
• Rodzaj: Tremarctos
• Gatunek: niedźwiedź andyjski

Występowanie

W rzadkich przypadkach odnajdywano go we wschodniej Panamie (Ameryka Środkowa), ale praktycznie cała populacja ogranicza teren występowania do północnej i zachodniej części Ameryki Południowej, od zachodniej Wenezueli, przez Kolumbię, Ekwador, Peru, po Boliwię i północno-zachodnią Argentynę. Przebywa prawie wyłącznie w Andach.

Zanim populacja rozdrobniła się w ciągu ostatnich 500 lat, gatunek uważano za bardzo łatwo przystosowujący się do rozmaitych siedlisk, ponieważ mieszka na różnych wysokościach, w tym w górskich lasach mglistych, na łąkach wysokogórskich, w lasach suchych (kserofitycznych) i buszach (skrob).

Najbardziej upodobał sobie jednak bardzo wilgotne lasy górskie, ponieważ, dzięki wysokiej wilgoci, rosną tam rośliny będące najlepszym pożywieniem. Rzadko schodzi na wysokość ok. 250 m, zazwyczaj przebywa poniżej 1900 m (podgórza), choć znajdywany jest także na granicy śniegu, czyli na ponad 5000 m n.p.m.

Charekterystyka

Wygląd

Średniej wielkości niedźwiedź pokryty czerniawym, długim i puszystym futrem, choć osobniki mogą różnić między sobą pod względem umaszczenia, odcień sierści waha się bowiem między głęboką czernią, ciemnym brązem, a nawet czerwienią. Na pysku, wokół oczu i w górnej części klatki piersiowej widoczny jest charakterystyczny beżowy lub imbirowy znak w kształcie okularów (stąd nazwa alternatywna – niedźwiedź okularowy), u każdego osobnika jest to unikatowy wzór, dzięki czemu można odróżniać poszczególne niedźwiedzie.

Samce są ok. 3 razy większe od samic i ok. 2 razy cięższe, mogą bowiem ważyć 100 – 200 kg, podczas gdy samice dobijają zaledwie do 35 – 82 kg.

Długość ciała wynosi od 120 do 200 cm (dojrzałe samce nie przekraczają przeważnie 150 cm), ogon mierzy jedynie ok. 7 cm, wysokość w kłębie mieście się w przedziale 60 – 90 cm. W porównaniu do innych współczesnych niedźwiedzi nasz bohater ma okrągłą twarz ze stosunkowo krótkim i szerokim pyskiem.

Według naukowców wymarłe niedźwiedzie z podrodziny Tremarctinae, do której należy również niedźwiedź andyjski, posiadały szerokie i masywne pyski, ponieważ dostosowane były do mięsnej diety. U naszego misia taka budowa głowy i pyska nie ma zbyt wiele wspólnego z dietą, ponieważ o wiele bardziej woli żywić się roślinami.

Dieta

W przeciwieństwie do pozostałych kuzynów niedźwiedź andyjski jest prawie całkowicie roślinożerny. Żywi się kaktusami, ananasowatymi, orzechami palmowymi, bambusem, słonecznikami, spadłymi owocami i liśćmi palmowymi. Czasem odrywa wierzchnią część kory, aby dostać się do drugiej warstwy.

Wiele z tych roślin jest ciężkostrawnych lub trudnych do otwarcia dla większości zwierząt, zatem czemu konkurencja jest niewielka, a zwierzę nie musi się martwić o zapasy żywności. Aby poradzić sobie z problematycznymi przysmakami, został wyposażony w największe w stosunku do wielkości ciała żwacze (parzyste mięśnie żucia).

Ponadto, ma najkrótszy pysk spośród wszystkich żyjących niedźwiedzi, co czyni go podobnym do pandy wielkiej (Ailuropoda melanoleuca). Nie jest zatem przypadkiem, że oba gatunki słyną z jedzenia praktycznie niejadalnych roślin.

Od innych niedźwiedziowatych odróżniają go również zęby – czwarte przedtrzonowce są dostosowane do przecinania twardych włókien. W zębie zawierają się 3 wgłębienia zamiast 2-óch, a system korzeniowy, który u pozostałych niedźwiedziowatych składa się z dwóch „odnóg” u naszego misia składa się z 3. Dzięki temu potrafi rozcierać, przecinać i kruszyć materiał roślinny. W związku z tym chętnie zjada również trzcinę cukrową, miód, kukurydzę, jagody. Kiedy pożywienia jest pod dostatkiem, obok siebie żyć może ok. 9 osobników.

Niezmiernie rzadko próbuje mięsa, jeśli jednak to czyni, wybiera lamy, jelenie, bydło, konie, króliki, myszy i ptaki gniazdujące na ziemi.

Czasem posądzany o zabijanie zwierząt gospodarskich, zwłaszcza bydła oraz niszczenie plantacji kukurydzy. Owszem, zdarza się, że zwierzę przyzwyczaja się do smaku bydlęcego mięsa, ale nie zabija go, lecz zjada padlinę, przez co rolnicy odnajdujący ogryzione szczątki są przekonani, że przyczyną śmierci był atak ze strony niedźwiedzia.

Zachowanie, osobowość

Należy do jednego z nielicznych przedstawicieli rodziny prowadzących głównie nadrzewny tryb życia (innymi przykładami są: niedźwiedź czarny (Ursus americanus), niedźwiedź obrożny (Ursus thibetanus) i wspomniany we wstępie biruang (malajski) (Helarctos malayanus)).

W lasach mglistych może być aktywny zarówno w dzień, jak i w nocy, ale na peruwiańskich pustyniach sypia za dnia. Jego przetrwanie w sąsiedztwie ludzi zależy przede wszystkim od umiejętności wspinaczki na najwyższe drzewa, na których buduje gniazda pomagające w ukryciu i służące jako spiżarnia lub legowisko.

Prowadzi samotny żywot, mając wręcz tendencję do izolowania się od innych osobników – unika w ten sposób konkurencji, nie jest bowiem terytorialny. Zdarza się jednak, że na terenach bogatych w pożywienie niedźwiedzie te żerują w małych grupach. Wielkość areału, na jakim przebywa jeden osobnik waha się między 23 – 27 km² u samców i 7 – 10 km² w przypadku samic. W porze suchej tereny te kurczą się.

Przy spotkaniu z człowiekiem lub innym niedźwiedziem wykazuje uległość i ostrożność chyba, że intruz postrzegany jest jako zagrożenie dla samicy lub jej potomstwa – wtedy lepiej się bać, bowiem matki są w stanie zaatakować.

W dorosłym życiu raczej nie posiada naturalnych wrogów, ale młode często padają ofiarą pum (Puma concolor) i jaguarów (Panthera onca), choć ten drugi wykazuje inne preferencje siedliskowe, rzadko pokrywające się z niedźwiedziowymi. Ponadto, niedźwiedź andyjski skutecznie unika terenów występowania cętkowanego kota 🙂

Generalnie jednak, niewiele wiadomo o niedźwiedziu okularowym mimo, iż jest jednym z największych ssaków lądowych Ameryki Południowej.

Rozmnażanie

Prawdopodobnie może rozmnażać się w każdym momencie roku, ale szczyt rozrodczy przypada między kwietniem, a czerwcem, czyli na porę deszczową, kiedy owoce masowo dojrzewają. Tworzy związek trwający 1 – 2 tygodnie, w czasie którego często kopuluje z partnerem/partnerką.

Po 5,5 – 8,5 miesięcznej ciąży, czyli już w porze suchej, na świat przychodzi od 1 do 3 młodych (rzadko zdarzają się czworaczki). Noworodki są ślepe i ważą od 300 do 330 g. Mimo, iż gatunek ten nie rodzi podczas cyklu hibernacyjnego, jak czynią to północnoamerykańskie niedźwiedzie, porody odbywają się w podobnych miejscach – małych jaskiniach. Kiedy niedźwiadki zaczynają widzieć i chodzić, matka opuszcza z nimi bezpieczną kryjówkę.

Wielkość miotu ma związek z masą samicy oraz ilością dostępnego pożywienia (dotyczy to zwłaszcza dojrzałych owoców). Matka opiekuje się młodymi przez ok. 1 rok, potem stają się niezależne. Dojrzałość płciową osiągną jednak o wiele później, bo w 4 – 7 roku życia. Niestety, informacje te opierają się wyłącznie na trybie życia osobników żyjących w niewoli.

Szczegółowe dane i wymiary

Niedźwiedź andyjski, peruwiański, okularowy (Tremarctos ornatus).

• Długość ciała: 120 – 200 cm (przeważnie ok. 150 cm), samce są dłuższe od samic
• Wysokość w kłębie: 60 – 90 cm
• Długość ogona: ok. 7 cm
• Masa:
  • samce: 100 – 175 kg (max. 200 kg)
  • samice: 35 – 82 kg
• Długość życia: prawdopodobnie ok. 20 lat na wolności, ok. 30 lat w niewoli (rekordzista z Smithsonian National Zoological Park dożył 36 lat i 8 miesięcy)
  

Niedźwiedź andyjski, peruwiański, okularowy – ciekawostki

• Podstawa słowotwórcza Trem pochodzi od greckiego słowa oznaczającego „dziurę”, Arctos to „niedźwiedź” – termin Tremarctos jest nawiązaniem do niezwykłego otworu w kości ramiennej. Ornatus z łaciny oznacza tyle co „ozdoba/zdobić”, co ma związek z okularowym wzorem na sierści.
• Niedźwiedź okularowy jest najmniejszym przedstawicielem rodziny niedźwiedziowatych.
• Jest jedynym gatunkiem niedźwiedzia występującym w Ameryce Południowej.
• Choć, naukowo rzecz biorąc, jest największym drapieżnikiem kontynentu, zaledwie 5% jego diety stanowi mięso.
• „Okulary” nie zawsze całkowicie otaczają oczy zwierzęcia, a czasem wzór ten w ogóle nie występuje.
•  Poza pandą wielką, niedźwiedź andyjski jest najbardziej roślinożernym gatunkiem współczesnego niedźwiedzia.
• Do tej pory zanotowano tylko jeden przypadek, w którym niedźwiedź zabił człowieka (powodem ataku był strzał).
• Niedźwiedź andyjski jest bardzo zwinnym wspinaczem, może siedzieć na drzewie kilka dni, czekając, aż owoce dojrzeją.
• Dane na temat liczby dzikiej populacji pokazują, że w Andach żyje mniej niż 3000 osobników. Powodem zagrożenia wyginięciem jest niszczenie siedlisk, kłusownictwo dla mięsa i części ciała (głównie pęcherzyka żółciowego), stosowanych jako lek w tradycyjnej medycynie chińskiej.

Polecamy:

• Niedźwiedzie
• Niedźwiedź grizzly
• Niedźwiedź himalajski
• Niedźwiedź brunatny
• Baribal
• Niedźwiedź polarny
• Panda wielka
• Koala