Dilofozaur (Dilophosaurus)
W filmie Stevena Spielberga pt.: „Park jurajski” dinozaur ten dostaje swoje „5 minut”. Twórcy ekranizujący książkę Michaela Crichtona przedstawili go jednak zupełnie niezgodnie z faktami opartymi na odnalezionych skamieniałościach. Czy dilofozaur rzeczywiście „zasłużył” na swój filmowy wizerunek?
Początek okresu jurajskiego
Dziś zabieramy Was w podróż aż do początków okresu jurajskiego. Bohater naszej dzisiejszej opowieści pojawił się na Ziemi przed 200 milionami lat. To niezwykle charakterystyczny i charyzmatyczny drapieżnik – najprawdopodobniej jeden z pierwszych dużych dinozaurów drapieżnych.
Jeśli pamiętacie lekturę artykułu o Najstarszych dinozaurach, to wiecie, że wyprzedziło go parę dinozaurów drapieżnych, które pojawiły się na Ziemi nieco wcześniej – np. herrerazaur (Herrerasaurus), czy eoraptor. Sąsiadował zaś z jednym z najmniejszych dinozaurów – heterodontozaurem (Heterodontosaurus).
Klasyfikacja
- Gromada: zauropsydy
- Nadrząd: dinozaury
- Rząd: dinozaury gadziomiedniczne
- Podrząd: teropody
- Rodzina: Dilophosauridae
Nazwa
Nazwa dinozaura pochodzi z greckich słów di („dwa”), lophos („grzebień”) i sauros („jaszczur”), co można tłumaczyć jako „dwugrzebieniasty jaszczur”.
Ślady występowania i datowanie
Skamieniałe tropy tego teropoda znaleziono w formacji skalnej Kayenta w Arizonie. W 1991 roku dr Gerard Gierliński, po powtórnej analizie tropów z Gór Świętokrzyskich, stwierdził, że należą one do dilofozaura. Wiele lat wcześniej – w roku 1970 – odkryto podobne ślady stóp w Szwecji, w formacji skalnej Hoganas w Vallakrze, datowane na 200 mln lat. Po wielu analizach i dopasowywaniu śladów do najodpowiedniejszych dinozaurów, w 1994 roku Gierliński i Ahlberg w końcu przypisują odnalezione w Szwecji tropy dilofozaurowi.
Formacja Kayenta, Arizona
Formacja jest częścią Glen Canyon Group, która obejmuje formacje skalne nie tylko w Arizonie, ale również część z nich w południowo – wschodnim Utah, zachodnim Kolorado i północno-zachodnim Nowym Meksyku. Formacja Kayenta składa się głównie z mułowców i piaskowców, co oznacza, że na tamtych obszarach dominowały rzeki, a sama formacja jest datowana na 196 – 183 mln lat, czyli na wczesną jurę (synemur i pliensbach).
Charakterystyka
Nie zaliczał się do największych teropodów – mierzył ok. 7 metrów długości i ważył od 500 do 1000 kg.
Grzebienie
Najbardziej charakterystyczną cechą dilofozaura była para zaokrąglonych grzebieni na czaszce, zaczynająca się od linii nozdrzy, a będąca przedłużeniem kości łzowych. Ponieważ miały niebywale delikatna budowę, niemożliwym jest, by pełniły rolę uzbrojenia. Możliwe, że u samców miały bardziej jaskrawe kolory niż u samic. Najbardziej prawdopodobną funkcją było przyciąganie osobników płci przeciwnej.
Zęby
Dysponował długimi, trójkątnymi zębami – w szczęce górnej rosły dłuższe niż w dolnej. Druga i trzecia para była ząbkowana, a pierwszy rząd zębów sprawiał, że dilofozaur bardziej przypominał krokodyla lub rybożernego spinozaura (Spinosaurus). Takie zróżnicowanie w układzie zębowym jest spowodowane słabym zespoleniem kości przedszczękowej i szczękowej. Budowa szczęki sugeruje, że dinozaur nie miał zbyt dużej siły zgryzu.
Kino „kłamie”
Pamiętacie zapewne część pierwszą „Parku Jurajskiego” Stevena Spielberga. Możecie nie pamiętać, że w filmie grał Samuel L. Jackson, ale z pewnością pamiętacie grubego informatyka, który sporo w filmie narozrabiał. Gdyby nie on, to film pewnie byłby nudny i mielibyśmy zbyt mało czarnych charakterów – sam T. rex mógłby nie wystarczyć 🙂
Skoczmy zatem pamięcią do chwili, gdy wspomniany informatyk odbywa swoją ostatnią w życiu podróż, mającą doprowadzić go do lepszego, bogatego życia. Pech chciał, że spotyka na swej drodze bohatera naszej dzisiejszej historii, czyli dilofozaura… Wszyscy już pewnie pamiętają tę słynną scenę w deszczu – nie, nie tę z Casablanki 😉
Kołnierz
W filmie Jurrasic Park dilofozaur posiadał specjalny kołnierz i pluł zabójczym jadem – żadna z tych informacji nie jest prawdziwa. Gdyby na szyi miał wspomniany wcześniej kołnierz lub zaokrąglony grzebień, ruchy kręgów szyjnych i głowy byłyby ograniczone. Zwierzę najprawdopodobniej nosiło delikatny grzebień nad oczami.
Przy okazji – w Parku Jurajskim dilofozaur został również mocno „zmniejszony” w stosunku do wymiarów rzeczywistych (to tak, aby widownia nie pomyliła go z welociraptorami, które z kolei zostały powiększone 🙂
Smukły i szybki
Był smukłym i szybkim dinozaurem posiadającym krótkie, trójpalczaste kończyny przednie oraz silne i długie kończyny dolne wyposażone w 4 palce, z czego jeden ulokowany był z tyłu i nie pełnił roli podporowej. Na każdym palcu widniał ostry pazur, kręgi szyjne były puste w środku, a szyja zakrzywiona była w kształt litery „S”. Biegnąc zostawiał ślady podobne do ptasich. W rzeczywistości, mocno ptaki przypominał – patrz zdjęcia rekonstrukcji z piórami.
Dieta
Budowa czaszki i szczęk wskazuje, że dilofozaur dysponował czymś na kształt dźwigni napędzanej mięśniami szczęk, co mogło mu bardzo pomagać w drapieżnym trybie życia. Jednak niektórzy naukowcy odrzucili tę teorię twierdząc, że luźne połączenia między kośćmi szczęki wykluczały możliwość sprawnego chwytania i ujarzmienia ofiary. Doprowadziło to do hipotezy, że dinozaur był w znacznym stopniu padlinożercą, ponieważ jego zęby były zbyt słabe, aby powalić dużą (i żywą) zdobycz.
Blizny na szkieletach
Jeden z okazów dilofozaura pokazał naukowcom, że dinozaur ten mógł być narażony na wiele urazów. Na szkielecie przedstawiciela Dilophosaurus wetherilli odnaleziono ślady pozostałe po uszkodzeniach kręgu oraz po ropniu w kości ramiennej. Okaz ten jest rozpoznawalny również ze względu na niezwykle małe kości lewej kończyny przedniej w porównaniu do bardzo dużego i silnego prawego ramienia. Niewykluczone, że jest to wynik asymetrii zmiennej, której źródłem są zaburzenia rozwojowe występujące częściej wśród populacji narażonej na „urazowy” tryb życia, a zatem informacje zawarte w szkielecie tego osobnika mogą wiele powiedzieć na temat warunków jego funkcjonowania.
W 2001 roku Bruce Rothschild i inni paleontolodzy przeprowadzili badania 60 kości stóp pod kątem wykrycia tzw. złamań przewlekłych, jednak nie stwierdzono tego typu patologii.
Usposobienie
W 1984 roku Welles wyraził pogląd, jakoby dilofozaur żył w małych stadach, opierając się na fakcie znalezienia kości kilku osobników w jednym miejscu. Wiele lat potem inny naukowiec – Gay – stwierdził, że nie jest to dowód na stadność.
Przyczyną znalezienia kilku osobników tego samego gatunku mogła być np. powódź porywająca wszystko, co napotka na swej drodze, również zwierzęta, które potem zostały wyrzucone przez wodę w jednym miejscu.
Wiele w tej materii próbuje się ustalić na podstawie budowy czaszki, a zwłaszcza grzebieni jako potencjalnego elementu komunikacji wewnątrzgatunkowej. Jeśli jest to prawdą, dilofozaur mógł obserwować i interpretować komunikaty wysyłane przez innego osobnika, zwłaszcza przeciwnej płci – nieco podobnie jak występujące później deinonychy czy welociraptory.
Odkrycie
Nowego dinozaura odkrył Sam Welles w lecie 1942 roku w formacji Kayenta w Arizonie. Okaz sprowadzono do Berkeley, gdzie został oczyszczony i złożony, po czym otrzymał nazwę Megalosaurus wetherilli, w 1954 roku.
W 1960 roku Welles wykopał inny szkielet tego samego gatunku niedaleko pierwszego znaleziska, a ponieważ był bardziej kompletny od poprzedniego, zrozumiano, że doszło do odkrycia zupełnie nowego przedstawiciela dinozaurów.
Nazwę Dilophosaurus stworzono w 1970 roku w oparciu o podwójne grzebienie wyraźnie widoczne na drugim szkielecie (na pierwszym nie znaleziono po nich śladów).
Szczegółowe dane i wymiary
Dilofozaur (Dilophosaurus)
Wymiary
- Długość: 6 – 7 m
- Wysokość (od podłoża do kości biodrowej): ok. 150 cm
- Masa: ok. 500 kg
Występowanie
- Ameryka Północna: dzisiejsza Arizona (formacja skalna Kayenta)
- Europa: dzisiejsza Szwecja (formacja skalna Hoganas) i Polska (Góry Świętokrzyskie)
- Okres: wczesna jura, 200 – 183 mln lat temu
- Wiek: synemur i pliensbach
Dilofozaur (Dilophosaurus) – ciekawostki
- Nazwa dinozaura pochodzi z greckich słów di („dwa”), lophos („grzebień”) i sauros („jaszczur”), co można tłumaczyć jako „dwugrzebieniasty jaszczur”.
- Tylna kończyna dilofozaura miała ok. 165 cm długości, a długość kroku (odległość między dwoma śladami) wynosiła 213 cm.
- Niektóre ślady pozostawione przez dilofozaura zawierają wyłącznie odciski pazurów, co może świadczyć o tym, że potrafił poruszać się w wodzie.
- Jeden ze szkieletów znalezionych w formacji Dharmaram w Indiach został przypisany do rodziny dilofozaurów.
- Istnieją nieśmiałe przypuszczenia głoszące, że dilofozaur był zwierzęciem stałocieplnym. Chociaż nie ma dowodów, że nosił pióra (cecha wielu kredowych teropodów wskazująca na stałocieplność), nie ma również przekonujących dowodów przeciwko tym przypuszczeniom.
Polecamy:
- Dinozaury
- Dinozaury drapieżne
- Allozaur (Allosaurus)
- Torwozaur (Torvosaurus)
- Tyranotytan (Tyrannotitan chubutensis)
- Tarbozaur (Tarbosaurus)
- Karcharodontozaur (Carcharodontosaurus)
- Giganotozaur (Giganotosaurus)
- Mapuzaur (Mapusaurus)
- Spinozaur (Spinosaurus)
- Tyranozaur T.rex
- Tyranozaur – mity i fakty
- Albertozaur (Albertosaurus)
- Welociraptor (Velociraptor)
- Deinonych (Deinonychus)
- Stegozaur (Stegosaurus)
Spotkałam się ze stwierdzeniem, że velociraptory nie zostały wcale „zwiększone”, tylko w rzeczywistości były innym gatunkiem raptora. Odniesiecie się jakoś? 🙂
(PS: duża liczba emotek w artykule bardzo źle wygląda).
Dziękujemy za uwagi dotyczące emotikon, było ich rzeczywiście zbyt wiele :). W kontekście pytania dotyczącego welociraptorów – dzisiejszy stan odkryć, odnalezione szkielety oraz holotypy wskazują, iż welociraptory były niewielkie. Miały ok. 50 cm wysokości i ok. 15 kg wagi. Długość z ogonem nie przekraczała 200 cm. Kiedy kręcono Park Jurajski nie było odkryć wskazujących na to, że gady te mogły być większe. Polecamy zerknąć na kompletne szkielety znajdujące się Muzeum Nauk Przyrodniczych w Brukseli, czy kompletny szkielet welociraptora spleciony z protoceratopsem odnaleziony w Mongolii. Filmowy welociraptor został powiększony – jego rolę „powierzono” innemu dinozaurowi :), lub jak kto woli miał dublera, który był „trochę” większy 😉
Dziękuję za tak obszerną odpowiedź, ale jestem świadoma, że welociraptory w rzeczywistości były dość drobniutkie. 🙂
„Filmowy welociraptor został powiększony – jego rolę „powierzono” innemu dinozaurowi”
Właśnie o to mi chodziło. Z tego co mi wiadomo, „prawdziwym” raptorem był utahraptor – pojawi się jakiś artykuł o tym gatunku?
Proszę zerknąć do artykułów: Utahraptor, Deinonych i Welociraptor 🙂 Rolę welociraptora w Parku Jurajskim „odgrywa” dinozaur pośredni pomiędzy deinonychem (Deinonychus) a utahraptorem – piszemy zresztą na ten temat w artykule dotyczącym zarówno welociraptora jak i deinonycha. Artykuł na temat utahraptora już dawno został opracowany…:) Utahraptor „do roli welociraptora” w Parku Jurajskim był zbyt duży.
Artykuły można wyszukiwać w serwisie korzystając z wyszukiwarki, albo przegladając kategorie. Dinozaury podzielone są wg: drapieżne, roślinożerne oraz epok: trias, jura, kreda.
Dzięki. 🙂 Próbowałam znaleźć taki artykuł za pomocą wyszukiwarki, ale okazała się zawodna.
Czemu dilofozaur nie mógł by mieć takiego kołnierza ? Wspomnieliście o ograniczeniu ruchu czy coś w tym stylu. Może ten kołnierz miał służyć tak jak słynnej agamy kołnierzastej, aby wydawał się większy. A z tego co mi wiadomo to istniało więcej niż jeden rodzaj dilofozaura. Czytałem kiedyś, że właśnie istniał taki okaz jak w filmie. To są oczywiście moje przypuszczenia. Mogę się mylić więc proszę o szczegółową i mądrą odpowiedź.
Na dzień dzisiejszy nie ma badań, ani materiału kopalnego, które potwierdzałyby obecność u dilofozaura takiego kołnierza jaki występuje u agamy kołnierzastej (Chlamydosaurus kingii). Nic również nie wskazuje, aby dilofozaury pluły jadem, jak dinozaur przedstawiony w filmie. Ponadto dilofozaur był dużo większym gadem, niż filmowy bohater.
Najwyraźniej artykuł, który czytałem był nieprawdziwy. Chodziło mi tylko o to ograniczenie ruchu, że nie koniecznie musiało tak być. Dziękuje za odp.
Każdy kołnierz będzie w pewnym stopniu ograniczał ruchy, co oczywiście nie przeszkadza w jego posiadaniu. Posiadanie kołnierza przez tak duże zwierzę jak dilofozaur nie ma do końca uzasadniania takiego jak w przypadku agamy kołnierzastej. Nie wykluczamy jednak, iż zwierzęta z takimi kołnierzami istniały – nie znamy jednak badań potwierdzających taką tezę. Jeśli one występują, to chętnie zapoznamy się z materiałem źródłowym, aby ewentualnie uzupełnić artykuł.
Czy dilofozaur jest krewnym allozaura?
Nie. Dilofozaur i Allozaur należą do różnych rodzin i dzieli je 40 milionów lat.
Ja kiedyś pomyślałem że dilofozaur to krewny spinozaura bo dilo ma taki jakby wachlarz na głowie i jego szczęka ma takie wygięcie całkiem z przodu szczęki jak spinozaur tylko że on ma wachlarz na plecach
Czy dilofozaur naprawde pluł oślepiającą substancją czy tylko w parka jurajskim tak było. I czy wogóle miał ten kołnież jeśli tak to doczego służył?
Olku, w artykule jest podkreślone, że nie miał kołnierza, ani nie pluł jadem. Poza tym w Parku Jurajskim dilofozaur został zmniejszony.
dilofozaur miał 5 m i 500 kg
Dilofozaur był ostatnim a zarazem największym przedstawicielem rodziny Celofyzów
Czy dilofozaur polował na ryby? W filmie „Prehistoryczna Ameryka” dilofozaur żarł ryby, dinozaury roślinożerne i inne dilofozaury.
To jedynie hipoteza, że odżywiał się rybami. Podobnie nie wiadomo czy był aktywnym myśliwym, czy głównie padlinożercą – tu teorie się ścierają ze sobą.
Według mnie to jest nie prawda bo tak jak było w artykule napisane, dilofozaur miał słabe szczęki i jak już to polowal na małe ssaki i bardzo małe dinozaury.
Prawdopodobnie ze względu na słabe szczęki mógł polować na ryby, ale nie jest to udokumentowane. Co do kanibalizmu wśród dilofozaurów nie ma żadnych informacji, wydaje mi się jednak że to nieprawda że względu na grzebienie, które mogłyby się uszkodzić w trakcie walki
Wg. mnie Park Jurajski jest i tak nudny
Jest dla ciebie nudny bo w roli największego drapieżnika w pierwszej, drugiej, czwartej i piątej części nie był spinozaur ?
No raczej ?
Redakcjo dilophosaurus nie został zmniejszony-to był tylko ,,juvenile dilophosaurus”-nieletni dilofozaur.
Można pewnie i tak przyjąć, choć wiadomo, że dinozaury z Parku Jurajskiego nieco odbiegały od swych pierwowzorów. W końcu powstały metodą klonowania z dodatkiem genów żaby, więc mogły się nieco różnić od swym „oryginałow” 🙂 Np. raptory bez piór.
Ogółem dilofozaur C wygląda jak zwykły dilofozaur tylko po prostu z ruchomym przedłużeniem grzebienia,które było w jakiś sposób do niego dołączone,z (chyba) faktu że dilofozaur ma podobieństwo w kołnierzu (jeżeli w ogóle go posiadał drogi filmie JP!!!)do agamy kołnierzastej czyli jaszczurki z kołnierzem żyjącej na ciepłych terenach preriowych u której kołnierz składa się ze skóry ukształtowanej jak błonę oraz ze specyficznych kości mające na celu ruszać owym kołnierzem trzymając skórę rozciągniętą,a jak wiemy grzebienie dilofozaura składał się z podobnej kości i podobnej skóry więc wygląda na ot że kołnierz na grzebieniu dilofozaura C jest czymś z rzeczy możliwych.