Kalahari – niezwykła kraina
Czy Kalahari to pustynia, kotlina czy sawanna?
Tak naprawdę trochę jedno, trochę drugie, a do tego jeszcze trzecie. W jaki sposób? Otóż pustynia Kalahari leży na ternie kotliny Kalahari, która jest dużo większa niż sama pustynia. Dodatkowo Kalahari jest pustynią przede wszystkim z nazwy. Dlaczego? Tak naprawdę to ogromna, piaszczysta sawanna o charakterze półpustynnym.
Choć deszczu pada tu sporadycznie i nie jest go dużo, kiedy jednak już woda poleje się z nieba, cały obszar zmienia się nie do poznania: pojawiają się okresowe rzeki, a na suche i obumarłe tereny powraca bogate życie, pełne roślin i wielu gatunków zwierząt.
Można zatem stwierdzić, że Kalahari ma dwa oblicza – pustynne oraz zielone, o wiele bardziej podobne do sawanny. Formalnie wyróżnia się na jej terenie aż trzy części: pustynną, półpustynną oraz sawannową właśnie. Na północnych krańcach znajdziemy nawet normalne lasy. Kalahari to naprawdę niezwykła kraina, która przyciąga wielbicieli pustynnej samotności, jak i pełnego wrażeń safari.
Kotlina Kalahari
Kalahari w szerokim sensie to rozległa kotlina, która rozciąga się na obszarze Botswany, a także takich krajów jak RPA, Namibia, a nawet Angola, Zambia i Zimbabwe. Kotlina to forma geologiczna charakteryzująca się wklęsłością terenu. Skoro jest wklęsła, wokół jest bardziej wysoko – kotlinę otaczają ze wszystkich stron wzniesienia. Takie formy powstają prawie zawsze w wyniku ruchów górotwórczych albo erozji. Kotlinę Kalahari otaczają wzniesienia południowoafrykańskie, tworzące cały pas. Podłoże paleozoiczne przykrywają warstwy osadów trzeciorzędowych, przede wszystkim piaski i piaskowce. W części południowej można obserwować wydmy i piaszczyste wały, z kolei na północy występują bagna.
Panuje tu klimat zwrotnikowy kontynentalny, zdecydowanie suchy, tylko trochę bardziej wilgotny na wschodzie. Rzeki są przeważnie okresowe, pojawiają się wtedy, kiedy przychodzą deszcze. Wówczas rozkwita na tych terenach roślinność sawannowa, na północy rosną pokaźnych rozmiarów akacje, a nawet baobaby, na najbardziej północnych krańcach pojawiają się lasy liściaste. Południe pozostaje jednak najbardziej suche i może tu przetrwać wyłącznie roślinność półpustynna. Powierzchnia całej kotliny (czasem nazywanej też niecką) obejmuje ogromny obszar ponad 2.5 miliona kilometrów kwadratowych.
Częścią Kotliny Kalahari jest Pustynia Kalahari
Miejsce bez wody
Pustynia Kalahari znajduje się przede wszystkim na terenie Botswany, ale nie tylko, bo jej fragmenty znajdują się w granicach Namibii czy RPA. Sama pustynia jest tak stara jak kontynent afrykański i powstała 55 milionów lat temu. Zajmuje powierzchnię prawie miliona kilometrów kwadratowych i jest jedną z bardziej urozmaiconych pustyń.
W lokalnych językach nazwa Kalahari oznacza miejsce bez wody, teren pełen kamieni i piasku albo zabójcze pragnienie. Dosyć trafnie opisuje to zarówno klimat panujący na tych terenach, jak i wygląd samej pustyni, zwłaszcza w południowej części, która nawet w okresie opadów deszczu ma charakter półpustynny. Z kolei na północy roślinność rozkwita niczym na sawannie, a na niektórych obszarach uprawia się winorośl oraz owoce cytrusowe.
Klimat na Kalahari jest jednak dosyć zabójczy. Tak jak na większości pustyń, występują tu ogromne wahania temperatury w ciągu dnia i w ciągu roku. Latem może tu być nawet 40 stopni Celsjusza, z kolei zimą klimat zmienia się na chłodny i suchy, a temperatury spadają poniżej zera. To zasługa także stosunkowo wysokiego położenia terenu (nawet powyżej 1000 metrów n.p.m.). To zdecydowanie nie są dobre warunki do życia.
Pustynia Kalahari ma tylko jedną stałą rzeką, która płynie tu przez cały rok – nazywa się Okawango. Płynie na północnym zachodzie i zamiast wpadać do morza, kończy bieg właśnie w Kotlinie Kalahari, gdzie uchodzi do bagnistego zbiornika o tej samej nazwie. Bagna są miejscem bytowania wielu gatunków roślin i zwierząt.
W okresie pory deszczowej (czyli od października do kwietnia) wraz z przybywaniem wody pojawiają się też rzeki okresowe, nazywane czasem efemerycznymi. To dzięki nim może rozwijać się roślinność. Kalahari ma też swoje małe jezioro (Ngami), które jest częściowo zasilane wodą właśnie z delty rzeki Okawango. Roczne opady na Kalahari zazwyczaj przekraczają 70 mililitrów, ale nie są obfitsze niż 190 mililitrów. Większość wody od razu wsiąka w podłoże. Pod względem zaopatrzenia w wodę Kalahari w niczym nie różni się od pustyni i właśnie dlatego jest nią nazywana.
Ludność, rośliny i zwierzęta
Na tych nieprzyjaznych terenach kwitnie mimo wszystko bogate życie biologiczne, zwłaszcza na północy Kalahari, gdzie klimat jest zdecydowanie łagodniejszy, a opady obfitsze. Na samej pustyni Kalahari na stałe żyje kilka plemion, w tym najstarsze to plemię Buszmenów San.
Kiedyś ich grupy były o wiele liczniejsze, ale miało to miejsce wiele tysięcy lat temu. Buszmeni San tworzą jedną z najstarszych kultur na świecie i dawali sobie radę na pustyni przez 20 tysięcy lat. Przetrwali do dziś i nadal żyją tak jak ich przodkowie: są społecznością zbieracko-łowiecką. Wodę potrafią czerpać z korzeni niektórych roślin lub… z melonów, których specjalna odmiana rośnie nad podziemnymi rzekami. To mistrzowie przetrwania.
Na Kalahari znajdziemy ponad 400 gatunków roślin. Sukces wegetacyjny polega na tym, że piaski na tych terenach lepiej zatrzymują wodę niż większość pustynnych gleb, więc roślinność ma skąd czerpać życiodajny płyn. Na obszarach południowych, gdzie panuje największy skwar, spotkamy głównie trawy, półpustynne krzewy czy pojedyncze akacje.
Z kolei w północnej, a zwłaszcza północno-zachodniej części pustyni rosną lasy liściaste. Spotkamy tu też akacje i baobaby. Najbardziej zielonymi terenami Kalahari są rejony rzeki Oranje, gdzie uprawia się winorośl, cytrusy czy mango.
Zwierzęta mieszkające na Pustyni Kalahari potrafią przetrwać mimo ogromnych upałów i braków wody. Są do tego dobrze przystosowane. Najbardziej popularnym stworzeniem na tych terenach jest oryks – antylopa (która nie musi pić, wodę pobiera wyłącznie z pożywienia).
Kalahari to także obszar występowania dzikich kotów: lwów, lampartów, karakali czy gepardów. Spotkamy tu także spore stada surykatek i pangoliny (są podobne do pancerników). W czasie pory deszczowej można też spotkać żaby. Kotlina Kalahari ma również wiele gatunków wędrownych. Wśród nich są słonie i różne antylopy.
Parki narodowe i rezerwaty
Na obszarze Pustyni Kalahari powstało wiele parków narodowych i rezerwatów, aby chronić jej unikalne piękno. Znajdziemy tu park Khutse, Kgalagadi i Rezerwat Central Kalahari Game Reserve, ale także Chobe czy Nxai Pan.
Park Narodowy Kgalagadi
Transgraniczny Park Narodowy Kgalagadi ma powierzchnię przekraczającą 37 tysięcy kilometrów kwadratowych i rozciąga się na terenie RPA oraz Botswany. Tworzą go połączone w 1999 roku parki narodowe Gemsbok na terenach obu państw (stąd określenie transgraniczny).
Park położony się w południowej części pustyni, a jego elementem charakterystycznym i główną atrakcją są wydmy o czerwonawym zabarwieniu, która układają się równolegle, pasmo po paśmie. W lecie panują tu mordercze upały, więc na zwiedzanie lepiej wybrać się w chłodniejszych miesiącach, kiedy temperatura nie wynosi morderczych 45 stopni Celsjusza.
Na terenie parku możemy podziwiać busz akacjowy, a ze zwierząt różnorodne gatunki antylop, dzikie koty, surykatki czy hieny. Zobaczymy tu też wiele ptaków drapieżnych, w tym orła sawannowego.
Rezerwat Central Kalahari Game Reserve
Rezerwat Central Kalahari Game Reserve (w skrócie CKGR) to wymarzone miejsce na szalone safari. Park obejmuje ponad 50 tysięcy kilometrów kwadratowych i tylko jego fragmenty – głównie na północy – są udostępnione dla turystów.
Region wciąż jest mało popularny, więc jeśli chcemy poczuć się jak pierwsi zdobywcy, jest to miejsce wymarzone. Możemy wybrać jeden z kilku stałych obozów albo zdecydować się na safari mobilne, które da możliwość obejrzenia większej liczby atrakcji.
W prywatnych rezerwatach możemy też wybrać opcję pieszych wycieczek albo nocnego safari. Pamiętajmy, że obowiązują nas przepisy. Mamy możliwość podziwiania wielu antylop, żyrafy, dzikich kotów (najczęściej spotkane są lwy), w środkowej Kalahari czekają na nas także strusie czy jastrzębie, jak również hieny oraz lisy.
Szczegółowe dane
Pustynia Kalahari w liczbach
- Powierzchnia: 900 000 km2
- Długość: 4000 km
- Kalahari powstała 55 milionów lat temu
- Latem temperatury przekraczają 40 stopni Celsjusza, zimą spadają poniżej zera
- Wielkość opadów na terenach Kalahari mieści się w przedziale 70-190 mm
- Na Kalahari znajdziemy ponad 400 gatunków roślin
Pustynia Kalahari – ciekawostki
- Na Kalahari możemy znaleźć ślady po dawnych systemach rzecznych. Te bardzo stare, suche koryta nazywa się Omuramba i kiedy nadchodzi pora deszczowa, pełnią rolę zbiorników retencyjnych.
- Na pustyni znaleźć można rozległe obszary, które doskonale nadają się do wypasu bydła. Żyje tu wiele zwierząt zarówno dzikich, jak i hodowlanych.
- Oryks to antylopa, która doskonale radzi sobie w skrajnie trudnych warunkach pustynnych. Nie tylko jest w stanie pobierać wodę wyłącznie z pożywienia (czyli nie pić), ale ma także wyjątkową pracę nerek. Długie okresy suszy nie są mu straszne!
Polecamy
Ciekawy artykuł