Ćmy, motyle nocne (Heterocera)

Ćmy, motyle nocne (Heterocera)

Latające owady nocne, dla niektórych fascynujące, dla innych okropne. Kiedy do mieszkania wleci ćma, trudno ją złapać czy wygonić. Ich wrażliwość na światło (nie tylko) naturalne do dzisiaj pozostaje tajemnicą, którą wielu chciałoby odkryć.

Klasyfikacja

• Gromada: owady
• Podgromada: owady uskrzydlone
• Rząd: motyle

Występowanie

Jak większość owadów opanowały wszystkie kontynenty poza biegunami. Istnieją gatunki egzotyczne, spotykane wyłącznie w wilgotnych lasach równikowych, jak i gatunki powszechne, będące częstymi gośćmi w ludzkich domostwach.

Charakterystyka

Sylwetka i ubarwienie

Ćmy zwykle mają grube i owłosione ciało, co bardzo odróżnia je od motyli (Lepidoptera), które są smuklejsze i pozbawione futerka. Na skrzydłach widoczne są większe łuski, ich ilość zmniejsza zużycie ciepła w chłodne noce i dni. Łuski przeznaczone są także do zakłócania sygnałów echolokacyjnych nietoperzy – największych wrogów ciem.

Większość motyli ma jasno ubarwione skrzydła, podczas gdy ćmy są z reguły brązowe, szare, białe lub czarne, ozdobione zygzakami lub spiralami stając się mniej widocznym kąskiem dla drapieżników.

Wiele gatunków motyli nocnych może się również pochwalić jasnymi skrzydłami, zwłaszcza odmiany dzienne i trujące.

Osobniki aktywne za dnia lokalizują inne ćmy wizualnie, a nie przez feromony jak czynią to ich szarzy nocni kuzyni.

Oczy i tryb życia

Wbrew pozorom motyle i ćmy mają zróżnicowaną anatomię oczu. Ćmy posiadają tzw. oczy superpozycyjne, dzięki czemu obraz przez nie widziany jest jaśniejszy, ale i mniej wyraźny od tego jaki widzą apozycyjne oczy motyli dziennych. Łatwiej przystosowują się do środowiska nocnego, lepiej widzą kontury, nie rozróżniają bowiem kolorów w przeciwieństwie do motyli i ciem dziennych.

Większość ciem prowadzi nocny lub zmierzchowy tryb życia, istnieją jednak wyjątki np. dobowa brudnica nieparka (Lymantria dispar) czy tzw. ćmy słońca – uranidowate (Uraniidae).

Ćmy zazwyczaj odpoczywają ze skrzydłami ułożonymi po bokach ciała, motyle siadają ze skrzydłami sterczącymi nad grzbietem. Większość nocnych motyli składa skrzydła nad grzbietem, zwłaszcza w miejscach ciasnych, w których nie ma możliwości pełnego ich rozłożenia.

Jednym z gatunków mylących są ćmy z rodziny miernikowcowatych, np. piędzik przedzimek (Operophtera brumata).

Czułki i metamorfoza

Patrząc na czułki ćmy łatwo można ją odróżnić od motyla, ponieważ są z reguły grzebieniowate lub pierzaste, czasem nitkowate. Wyjątkami potwierdzającymi regułę są ćmy z rodziny Castniidae, Apoprogoninae, Sematuridae i Uraniidae, których czułki wyglądają jak cienkie rogi.

Większość niedorosłych postaci ciem tworzy jedwabne kokony, w których dochodzi do przemiany.

Ćmy z rodziny zawiskowatych (Sphingidae) tworzą nagie poczwarki żyjące pod ziemią. Nierzadko spotkać można postaci typowe dla motyli – zwisające z gałęzi lub kory drzewa.

Dieta

Jako poczwarki ćmy magazynują pewną ilość zapasów, dzięki którym mogą przetrwać, ale wiele gatunków gustuje w nektarze kwiatowym.

Pasjonaci tych latających owadów – zwłaszcza przedstawicieli zawisakowatych (Sphingidae) – mogą je przyciągnąć do swych ogrodów sadząc kwiaty o dużej ilości nektaru: aksamitki, lawendę, floksy, budleje, miodunki, pelargonię lub wiciokrzew.

Wrażliwość na światło – kompas świetlny?

Dlaczego ćmy lecą do światła?

Nieodgadniony pozostaje powód, dla którego ćmy lecą do każdego rodzaju światła. Jedna z najczęściej głoszonych teorii mówi, że ćmy kierują się polem magnetycznym Ziemi lub tzw. kompasem świetlnym.

Księżyc – latarnia morska dla ciem

Uważa się, że swoistą latarnią morską nawigującą ćmę jest Księżyc, która utrzymuje względem niego stały kąt i porusza się po linii prostej (in. reakcja kompasowa lub menotaksja).

Wpływu na zmianę kąta nie ma duża odległość jaką pokonuje zwierzę w ciągu nocy, zatem nie ma problemu z utrzymaniem toru lotu.

Sztuczne światło

Wszystko poszłoby gładko, gdyby nie sztuczne światło – ćma często przyjmuje je za „latarnię morską”, jednak sztuczne światło ma to do siebie, że jego położenie względne zmienia się po pokonaniu krótkiego dystansu przez zwierzę. Wtedy ćma instynktownie próbuje skorygować tor lotu zbliżając się do światła, co powoduje lot spiralny często kończący się śmiercią owada.

Jednym z argumentów przeciw tej teorii jest fakt, że zauważenie sztucznego światła nie zmienia natychmiast zachowania ćmy; na początku długo leci prosto, dopiero po chwili wpada w lot spiralny.

Ta interesująca teoria nie tłumaczy też, co jest powodem szybkiego i wręcz hipnotycznego latania wokół źródeł światła.

A może ćmy lecą w kierunku światła aby się ogrzać?

Inna z teorii (najprawdopodobniej również błędna) głosiła, iż ćmy lecą w kierunku światła aby się ogrzać. Szkopuł jednak w tym iż dziś wiemy, że przyciąga je jednak ultrafiolet, czyli zimne widmo…

Jak pozbyć się ćmy z pokoju?

Chcąc pozbyć się ćmy z pokoju najlepiej zgasić wszystkie światła, otworzyć okno i zaczekać, aż ćma sama wyfrunie w kierunku nowego źródła światła.

Szczegółowe dane i wymiary

Ćmy, motyle nocne (Heterocera)

• Rozpiętość skrzydeł: 2 – 310 mm
• Powierzchnia skrzydeł: 2 – 400 cm²
• Długość życia: ok. 40 dni

Największe ćmy

Największa rozpiętość skrzydeł

Największą rozpiętość skrzydeł ma ćma Thysania agrippina występująca w Brazylii. Rozpiętości jej skrzydeł może dochodzić do 31 cm.

Coscinocera hercules, ćma występująca w północnej części Australii oraz na Nowej Gwinei osiąga zwykle rozpiętość skrzydeł ok. 27 cm. Jest największą ćmą w tamtym rejonie i jedną z największych ciem na świecie.

Największa powierzchnia skrzydeł

Największą powierzchnię skrzydeł posiada ćma Pawica atlas (Attacus atlas). Powierzchnia jej skrzydeł osiąga nawet 400 cm2. Rozpiętość jej skrzydeł jest niewiele mniejsza niż rekordowych osobników  Thysania agrippina – osiąga zazwyczaj 25 cm. Rekordowy osobnik, z wiarygodnym pomiarem miał rozpiętość skrzydeł wynoszącą 26.2 cm, choć przyjmuje się że rozpiętość skrzydeł tych ciem może osiągać nawet 28-29 cm. Ćma ta występuje w  w Azji Południowo-Wschodniej, w południowych Chinach i Indonezji.

Największa ćma w Polsce

Największa ćma występująca w Polsce to zmierzchnica trupia główka (Acherontia atropos). Rozpiętość jej skrzydeł wynosi od 9 do 13 cm. Ćma waży ok. 10 g. Jest największym motylem występującym w Europie; na głowie posiada charakterystyczny rysunek, któremu zawdzięcza swą nazwę.

Ćmy, motyle nocne – ciekawostki

• Na świecie żyje ok. 160 000 gatunków ciem, czyli prawie 10 razy więcej niż gatunków motyli.
• Ćmy, a zwłaszcza ich gąsienice są głównymi szkodnikami upraw rolnych w wielu regionach świata.
• Kilka ciem z rodziny molowatych (Tineidae) to powszechnie występujące szkodniki, ich larwy zjadają tkaniny (ubrania i koce) wykonane z naturalnych włókien, takich jak wełna czy jedwab.
• W latach ’60-tych w Wirginii Zachodniej powstała historia o Człowieku-Ćmie, który między 15 listopada 1966, a 15 grudnia 1967 grasował po ulicach miasta. W książce Johna Keela z 1975 pt.: „Przepowiednie człowieka-ćmy” (ang. The Mothman Prophecies), istota ta była związana z paranormalnymi wydarzeniami w okolicach zawalonego mostu Silver Bridge.
• W Polsce występuję ćma fruczak gołąbek (Macroglossum stellatarum), który do złudzenia przypomina kolibra.
• Najszybsze ćmy z rodziny zawisakowatych (Sphingidae) potrafią osiągać na długich dystansach prędkość 50 km/h, na krótszych zaś nawet 65 km/h.
• Feromony płciowe ćmy pawicy atlas (Attacus atlas) samce wyczuwają nawet z odległości 5 km.

Polecamy:

• Motyle
• Ważki
• Owady
• Mrówki
• Szarańcza
• Modliszka
• Szerzenie
• Pszczoły
• Termity