Sokół norweski, Białozór (Falco rusticolus) – największy sokół świata
Największy ze wszystkich sokołów. Sokół o charakterze ptaka morskiego – jego długie podróże w poszukiwaniu pokarmu i umiejętność przetrwania z dala od lądu stawiają go przed szereg reszty przedstawicieli rodzaju.
Klasyfikacja
- Gromada: ptaki
- Rząd: sokołowe
- Rodzina: sokołowate
- Podrodzina: sokoły
- Rodzaj: Falco
- Gatunek: sokół norweski
Występowanie
Lęgi odbywają się na arktycznych wybrzeżach i wyspach Ameryki Północnej, Europy oraz Azji. W Polsce pojawia się rzadko – odnotowano ok. 20 takich przypadków. Te same tereny zamieszkuje większość populacji białozóra, ale po sezonie lęgowym lub w zimie osobniki częściej się rozpraszają – ptaki-włóczęgi mogą pokonywać bardzo długie dystanse. Gatunek jest przystosowany do życia na większości obszarów półkuli północnej.
Sokół norweski pierwotnie był uważany za ptaka tundrowego i górskiego, jednak w czerwcu 2011 roku okazało się, że sporo czasu spędza na krach lodowych pływających z dala od brzegu.
Nazwa
Nazwa angielska – gyrfalcon – pochodzi od łacińskiego gyrofalco. Pierwszy człon słowa może pochodzić ze staro-wysoko-niemieckiego gir (współczesny odpowiednik to Geier), oznaczającego „sęp”, odnosząc się do wielkości ptaka w porównaniu do innych sokołów lub z łacińskiego gyrus – „koło”/”zakrzywiona ścieżka”, co może odnosić się do powietrznych okrążeń patrolowych podczas poszukiwania pożywienia.
Charakterystyka
Wygląd
Sokół norweski (białozór) na tle pozostałych sokołów wyróżnia się bardzo dużymi rozmiarami, wielkością dorównuje największym przedstawicielom myszołowów.
Samce mierzą 48 – 61 cm długości przy 805 – 1350 g masy i 110 – 130 cm rozpiętości skrzydeł, samice natomiast są większe od swych partnerów, długość ciała wynosi 51 – 65 cm, rozpiętość skrzydeł 124 – 160 cm, a masa 1180 – 2100 g.
Sokół norweski jest większy od sokoła wędrownego (Falco peregrinus) i na niego również poluje. Od myszołowów różni się kształtem sylwetki, skrzydła są bardziej spiczaste i szersze (podobnie jak ogon).
Największa różnorodność ubarwienia
W obrębie gatunku występuje duża różnorodność kolorystyczna. Typowy przedstawiciel może być:
- biały
- srebrzysty
- czerwonawy
- czarny.
Mogą występować następujące odmiany barwne:
- biała, ciemno plamkowana, z ciemnymi końcami skrzydeł
- jasnoszara o piórach z białymi brzegami
- ciemnoszara z piórami o jaśniejszych brzegach, ciemnobrązową głową z jasnymi podłużnymi pręgami, szarym lub szarobrązowym z niebieskawym nalotem grzbietem, szaro plamkowanym spodem.
Osobniki brązowe można odróżnić od sokoła wędrownego poprzez pręgi występujące na karku i czubku głowy oraz brak wyraźnych wzorów na policzkach.
Odmiany czarne mają ciemno pręgowany spód ciała, inaczej wygląda to u sokoła wędrownego, którego drobne cętki pokrywają obficie pierś i brzuch.
Nie do pomylenia z gatunkiem wędrownym są natomiast odmiany białe. Ptaki upierzone srebrzyście przypominają jasnoszare rarógi górskie (Falco biarmicus), tyle, że o większych gabarytach.
Między samcami i samicami nie ma różnić kolorystycznych, młode są natomiast ciemniejsze i częściej przybierają odcienie brązu.
Dieta i sposób polowania
Białozór żywi się wyłącznie ssakami i ptakami. Pośród jego ofiar jest równie wiele innych gatunków sokołów. Podobnie do pozostałych przedstawicieli podrodzaju Hierfalco zwykle ściga ofiarę w locie poziomym, w przeciwieństwie do sokoła wędrownego uskuteczniającego lot nurkowy, w trakcie którego rozwija zawrotne prędkości.
Ofiara najczęściej jest zabijana na ziemi. Jeśli łupem białozóra padł ptak, napastnik zmusza go do wylądowania. Dieta jest w pewnym stopniu oportunistyczna, większość osobników w okresie lęgowym opiera ją na pardwach i głuszcach oraz ptakach morskich zajmujących przybrzeżne siedliska.
Sokół norweski poluje na ptaki wielkości od czeczotki do gęsi, w tym mewy, krukowate, mniejsze wróblowe, siewkowe i ptaki drapieżne wielkości myszołowa. Z ssaków wybiera zdobycz od wielkości ryjówki do świstaka, często żywi się lemingami, nornikami, susłami i świszczami oraz zającowatymi. Rzadko „kala się” jedzeniem padliny.
Sokół norweski może zapolować na zwierzę 3 razy cięższe od siebie.
Rozmnażanie
Prawie zawsze gniazduje w pobliżu urwisk. Pary lęgowe budują własne gniazda, często korzystając z półek skalnych, nierzadko zajmują konstrukcje opuszczone przez inne ptaki, głównie orły przednie (Aquila chrysaetos) i kruki zwyczajne (Corvus corax).
W lęgu pojawia się od 1 do 5 jaj, zwykle jednak 2 – 4 o masie ok. 62 g. Inkubacja trwa zazwyczaj 35 dni, po której na świat przychodzą ok. 52-gramowe pisklęta. Młode nie opuszczają gniazda przez pierwsze 10 – 15 dni, a w pełni samodzielne stają się po 7 – 8 tygodniach. W 3 – 4 miesiącu życia uniezależniają się od rodziców, ale z rodzeństwem mogą przebywać do następnej zimy.
Wrogowie sokoła norweskiego i zagrożenia
Naturalnymi wrogami białozóra jest zys, sam sokół norweski nie jest jednak zbyt przyjaznym ptakiem, ponieważ często znęca się nad innymi zwierzętami, kiedy te pojawią się zbyt blisko gniazda. Jedynymi skutecznymi złodziejami jaj i piskląt białozóra są kruki zwyczajne, co nawet dla niedźwiedzi okazuje się zbyt dużym wyzwaniem ze względu na „bombardowanie” ze strony ptaka.
Sokół norweski a ludzie
Z rąk ludzi ginie przypadkowo – na skutek kolizji z samochodami, zatrucia padliną, lub umyślnie, na skutek polowań. Ponieważ jednak zwierzę zajmuje ogromny obszar, nie uważa się go za gatunek zagrożony wyginięciem.
Niszczenie siedlisk również nie wpływa w znacznym stopniu na liczebność populacji, ale zanieczyszczenia, zwłaszcza pestycydami, doprowadziły w połowie XX wieku (aż do roku 1994) do sklasyfikowania gatunku jako bliski zagrożenia wyginięciem. Zwiększenie ochrony środowiska w krajach rozwiniętych pozwoliło na odrodzenie gatunku.
Szczegółowe dane i wymiary
Sokół norweski, białozór (Falco rusticolus)
- Długość ciała: samce: 48 – 61 cm, samice: 51 – 65 cm
- Rozpiętość skrzydeł: samce: 110 – 130 cm, samice: 124 – 160 cm
- Masa: samce: 805 – 1350 g, samice: 1180 – 2100 g
- Długość skrzydła: 34,5 – 41 cm
- Długość ogona: 19,5 – 29 cm
- Długość górnej części dzioba: 2 – 2,8 cm
- Długość stępu: 4,9 – 7,5 cm
- Długość życia: do 20 lat
Białozór, sokół norweski – ciekawostki
- Czarne upierzenie wydaje się mieć związek z płcią, ponieważ występuje głównie u samic.
- Białozór jest symbolem narodowym Islandii.
- Został sklasyfikowany jako największy gatunek sokoła.
- Przez wieki białozór był cenionym i pożądanym ptakiem, zwłaszcza wśród Wikingów.
- Sokół norweski może zapolować na zwierzę 3 razy cięższe od siebie.
- Gatunek jest bardzo dobrze znany w sokolnictwie, ponieważ dobrze współpracuje z człowiekiem.
- W XII wieku w Chinach polowano na łabędzie z pomocą tych ptaków. Metodę zapoczątkowali Dżurdżeni, z czasem stała się modą wśród szlachty Kitanów – założycieli dynastii Liao.
- Udowodniono, że wiele osobników spędza więcej czasu nad oceanem, aniżeli na lądzie, co jest niezwykłe wśród sokołów. Niejednokrotnie obserwowano, jak te piękne ptaki kąpały się w mroźnych wodach.
- Białozór jest oficjalnym ptakiem Terytoriów Północno-Zachodnich (Kanada).
Polecamy
- Największe orły i największe bieliki
- Największe ptaki drapieżne
- Argentawis – największy ptak w historii
- Bielik afrykański
- Bielik amerykański
- Bielik olbrzymi
- Bielik zwyczajny
- Harpie
- Kania ruda
- Kania czarna
- Kondory
- Kobuz
- Małpożer – orzeł filipiński
- Myszołów zwyczajny
- Orłosęp
- Orły
- Orzeł australijski
- Orzeł cesarski
- Orzeł Haasta
- Orzeł przedni
- Orzeł stepowy
- Rybołów
- Sekretarz
- Sępy
- Sokół wędrowny
- Sowy
- Wojownik ozdobny
- Wojownik wspaniały
- Wojownik zbrojny
jakie zwierzę będzie w kolejnym artykule? Bo ja na razie czekam na muchy.
Tematy nowych artykułów mają być niespodzianką 🙂 Nie będą to jednak na razie jeszcze muchy.
Większy jest sokół wędrowny, sokół brunatny czy sokół norweski ?
Piotr – pierwsze zdanie z artykułu – sokół norweski jest największym sokołem.