Tarbozaur (Tarbosaurus bataar)

Na przestrzeni lat sklasyfikowano wiele gatunków tego teropoda, ale dzisiaj uznawany jest tylko jeden. Azjatycki odpowiednik T. rexa – król tamtejszych lasów i postrach wszystkich zwierząt, z jakimi przyszło mu współistnieć. Dziś zatem zabieramy Was na wyprawę do Azji, abyście mogli poznać jedną z najgroźniejszych bestii wszech czasów.

Klasyfikacja

• Gromada: zauropsydy
• Nadrząd: dinozaury
• Rząd: dinozaury gadziomiedniczne
• Podrząd: teropody
• Infrarząd: tetanury
• Rodzina: tyranozaury
• Rodzaj: tarbozaur
• Gatunek: Tarbosaurus bataar
  

Nazwa z błędem

Słowo „tarbozaur” tłumaczyć można jako „alarmujący/niepokojący jaszczur”. Człon gatunkowy „bataar” jest wynikiem błędu (nazwa google np. także, to taka ciekawostka), gdyż odkrywca Евгений Александрович Малеев popełnił błąd, przyjmując, że w języku mongolskim słowo „bohater” pisze się „bataar”. Prawidłowo pisze się jednak „baatar”. W paleontologii nazwy gatunkowe nie mogą być zmieniane, niezależnie na występujące w nich błędy, pozostała zatem nazwa Tarbosaurus bataar.

Występowanie i środowisko naturalne tarbozaura

Teropod o budowie bardzo podobnej do północnoamerykańskiego „tyrana” – T. rexa, (oba wielkie gady występowały zatem w tym samy czasie, lecz na różnych obszarach). Zamieszkiwał tereny Azji, a dokładniej – dzisiejszą Mongolię, Chiny i Koreę, jednak najwięcej kości odnaleziono na Pustyni Gobi, w formacji Nemegt. Żył ok. 70 – 65mln lat temu, w późnej kredzie (mastrycht).

Formacja Nemegt

Formacja Nemegt jest bogata w ślady kanałów rzecznych i osady glebowe, które wskazują na znacznie bardziej wilgotny klimat niż sugerowały to dwie wcześniej przeanalizowane formacje: Djadochta i Barun Goyot. Jednak występowanie skały osadowej – cliche – w formacji Nemegt wskazuje na występowanie okresowych susz. Osad znajdował się w kanałach oraz obszarach zalewowych dużych rzek.

W opisywanej formacji odnaleziono również skamieniałości mięczaków, ryb, żółwi i krokodyli, włącznie z gatunkiem Shamosuchus, którego zęby przystosowane były do rozgryzania twardych pancerzy.

Pozostałości po ssakach w formacji Nemegt są niezmiernie rzadkie, ale odkryto wiele szczątków ptaków z podgromady Enantiornithes, Hesperornithes i Judinornis, jak również ptaka z gatunku Teviornis (wczesny przedstawiciel ptactwa wodnego).

Poza ptakami, odkryto również wiele dinozaurów: ankylozaury (Ankylosauria), pachycefalozaura (Pachycephalosaurus), prenocefale (Prenocephale).

Największym drapieżnikiem tamtych obszarów był właśnie tarbozaur, który najprawdopodobniej polował na duże hadrozaury: zaurolofa (Saurolophus) oraz Barsboldia, jak również zauropody: opistocelikaudie (Opisthocoelicaudia skarzynskii) czy nemegtozaura (Nemegtosaurus mongoliensis). Możliwe, że – podobnie do młodych waranów z Komodo – młode i niedojrzałe tarbozaury wypełniały niszę ekologiczną pomiędzy ogromnymi osobnikami dorosłymi, a innymi małymi teropodami.

Odkrycie

W 1946 roku radziecko-mongolska wyprawa paleontologów na Pustynię Gobi zaowocowała odkryciem czaszki i kilku kręgów nieznanego dotąd teropoda w formacji Nemegt. W 1965 roku Anatolij Konstantinowicz Rożdiestwienski uznał okazy odkrytych teropodów za odrębny, od północnoamerykańskiego tyranozaura, gatunek. Stworzył dla niego nazwę Tarbosaurus bataar, aby uwzględnić wszystkie osobniki z 1955 roku oraz nowe znaleziska. Pierwotnie dinozaur ten zaklasyfikowany został przez swego (Jewgienij Aleksandrowicz Malejew) odkrywcę błędnie jako Tyrannosaurus bataar.

W 1963 roku wykopaliska kontynuowała ekipa polsko-mongolska, której prace zakończyły się w roku 1971, odnajdując w tym czasie wiele nowych szczątków tarbozaura. Kenneth Carpenter – amerykański paleontolog – przeanalizował materiał z formacji Nemegt w 1992 roku. Doszedł do wniosku, że znaleziony dinozaur należy do rodzaju Tyrannosaurus.

Wszystkie badania opublikowane do 1999 roku uznają, że szczątki należą do jednego gatunku określanego: Tarbosaurus bataar lub Tyrannosaurus bataar.

Wyprawy z udziałem japońskich i mongolskich naukowców między 1993, a 1998 rokiem oraz prywatne ekspedycje organizowane przez kanadyjskiego paleontologa – Phila Currie’go na początku XXI wieku skutkowały odnalezieniem kolejnych elementów szkieletu tego azjatyckiego teropoda. Dzięki wszystkim wyprawom udało się znaleźć 15 czaszek i kilka kompletnych szkieletów. Współcześnie, w muzeach, oglądać można ponad 30 okazów.

Charakterystyka

Tarbosaurus był dużym mięsożernym dinozaurem z podrzędu teropodów występującym w Mongolii. Podobnie jak jego bliski krewny północnoamerykański Tyrannosaurus rex, miał bardzo dużą głowę i silne szczęki, ale nie należał do najcięższych teropodów. Jego ogromna czaszka była stosunkowo cienka i lekka, z dużymi pustymi otworami. Wiele z jego kości było pustych – były  jednak mocne, ale lekkie, dzięki czemu ten ogromny drapieżnik nie cierpiał na nadwagę i był sprawniejszy i szybszy niż wcześniej występujące na Ziemi teropody (jak np. giganotozaur (Giganotosaurus) czy karcharodontozaur (Carcharodontosaurus).

Tarbozaur to jeden z najlepiej poznanych teropodów i dinozaurów w ogóle, ważący ok. 6 ton i mierzący ok. 10 – 12 m długości. Zamieszkiwał wilgotne tereny zalewowe. W swoim środowisku był, bez wątpienia, czołowym drapieżnikiem znajdującym się na szczycie łańcucha pokarmowego.

Jego szczęka wyposażona była w 60 potężnych zębów. Posiadał unikalny mechanizm blokujący żuchwę oraz najmniejsze, spośród tyranozaurów, dwupalczaste kończyny przednie.

Kończyny przednie

Jak wszystkie tyranozaury, Tarbosaurus miał bardzo krótkie ramiona – tak krótkie, że nie mogą nawet osiągnąć nimi do pyska. Ta cecha od lat powoduje zdziwienie wśród paleontologów, ale dzięki temu wyrażenie „jeśli nie używasz czegoś, to możesz to stracić” nabiera większego sensu.

Wybaczcie dygresję – wiele osób w naszym odczuciu to powiedzenie powinno sobie wziąć głęboko do serca – zwłaszcza politycy – w kontekście rozumu (mózgu) 😉

Sposób polowania

Wiele mniejszych teropodów koncentrowało się na zdobyczach o różnorodnych rozmiarach, tyranozaury skoncentrowały się głównie na tych największych! Mogły pokonać swoje ofiary z pomocą swoich ogromnych szczęk, zębów i mięśni szyi.

Wyobraźmy sobie bowiem gigantyczny tasak zamontowany na niesamowicie umięśnionej szyi, działający jako 6-tonowy taran.

Metoda ataku przyjmowana przez tyranozaury, sprowadzała się często do wyrwania ogromnego płata mięśni ofiary i tarbozaur czekał, pozwalając aby jego ofiara zmarła z upływu krwi.

Tarbozaur (Tarbosaurus) vs T. rex (Tyrannosaurus rex)

Choć był nieco mniejszy od T. rexa, i tak należał do grupy największych tyranozaurów. Najlepiej poznano jego czaszkę, która mierzyła ponad 1,3 m. Czaszka była wysoka, ale nie tak szeroka jak u T. rexa, zwłaszcza z tyłu.

Ułożenie oczodołów wskazuje, że nie dysponował widzeniem stereoskopowym (obuocznym), które – u innych tyranozaurów – było powszechnym zjawiskiem.

Czaszka

Duże okna (otwory) w czaszce zmniejszały ciężar ciała. Miał nieco więcej zębów od pozostałych teropodów z rodziny Tyrannosaurus. W przekroju poprzecznym zęby miały owalny kształt, ale zęby policzkowe szczęki górnej miały przekrój w kształcie litery „D”. Najdłuższe zęby mierzyły ok. 85 mm.

Tyranozaury nie były bardzo zróżnicowane pod względem budowy – tarbozaur nie należał pod tym względem do wyjątków.

Głowa osadzona została na szyi wygiętej w kształt litery „S”. Pozostała część kręgosłupa, łącznie z długim ogonem, ułożone były w poziomie. Małe kończyny przednie nie pełniły ważniejszej funkcji, natomiast kończyny tylne były potężne, masywne i długie. Na nich wspierane było całe ciężkie ciało. Ogon również wyróżniał się masywnością i długością – służył jako przeciwwaga dla głowy i tułowia, a środek ciężkości mieścił się na biodrach.

Różnice w budowie

Czaszka tarbozaura została opisana po raz pierwszy w 2003 roku. Naukowcy zauważyli dużo różnic w budowie pomiędzy azjatyckim, a północnoamerykańskim tyranozaurem. Wiele z tych różnic wynika z obciążenia kości podczas ugryzienia. Ponadto okazało się, że żuchwa tarbozaura jest dosyć sztywna, podczas gdy wiele teropodów (zwłaszcza tyranozaurów) z Ameryki Północnej dysponowało dosyć elastycznymi żuchwami.

Naukowcy wysnuli hipotezę, że sztywniejsza szczęka (i cała czaszka) tarbozaura była dostosowana do polowania na potężne zauropody z grupy tytanozaurów, których szczątki również odnaleziono w formacji Nemegt. Po analizie czaszki uznano, że tarbozaur miał bardzo dobry węch (podobnie rzecz się miała u T. rexa – patrz T.rex mity i fakty). Prawdopodobnie miał świetnie rozwinięty narząd Jacobsona (narząd przylemieszowy), odpowiedzialny za wykrywanie feromonów.

Liczba zębów, które znajdowały się w odnalezionych czaszkach waha się w przedziale od 58 do 64. To nieco więcej niż u T.rexa, ale mniej niż miał np. nieco mniejszy gad z rodziny z tyranozaurów – gorgozaur (Gorgosaurus).

Połamane kości

Choć tyranozaury były myśliwymi, to życie ich nie rozpieszczało. Wiele odnalezionych szkieletów posiada połamane kości, które zostały uzdrowione za życia zwierząt. Wskazuje to zarówno na urazy odniesione podczas polowań jak również podczas wzajemnych walk.

Kto większy tarbozaur czy T. rex?

Największy kompletny odnaleziony szkielet Tyrannosaurus rex ma 12.3 metrów (14-15 niepotwierdzone UCMP 118742 oraz UCMP 137538) długości, podczas gdy największy Tarbosaurus mierzy 12 metrów. Zawsze jednak istnieje szansa na odnalezienie większych okazów w przypadku obu rodzajów. Trudno więc wskazać, który z nich był większy.

Szczegółowe dane i wymiary

Tarbozaur (Tarbosaurus bataar)

Wymiary

• Długość: 10 – 12 m / 10.6 m (2023 r.)
• Wysokość (od podłoża do biodra): 3,35 m
• Masa: 3 – 6 t / 5.2 t (2023 r.)

Występowanie

• Tereny obecnej Korei, Chin, Mongolii (Pustynia Gobi)
• Datowanie: 80 – 70 mln lat temu
• Okres w historii: późna kreda – mastrycht

Odkrycie

• Azja (Mongolia)
• Odkryty: 1955 rok
• Odkrywca: Jewgienij Aleksandrowicz Malejew
• Opisany: 1965 r
• W 2003 roku szczegółowa analiza potwierdziła, że tarbozaur (Tarbosaurus) i T.rex (Tyrannosaurus rex) to dwa różne rodzaje.

Tarbozaur (Tarbosaurus bataar) – ciekawostki

• Mózg tarbozaura bardziej przypominał mózg krokodyla niż ptaka.
• Siła nacisku szczęk tarbozaura wynosiła ok. 7 ton (patrz T. rex mity i fakty).
• Skamieniałości tarbozaura znajdują się tylko na obszarze pustyni Gobi (Mongolia i Chiny), skąd zakazany jest ich wywóz, ale niektóre szczątki zostały i tak zrabowane przez prywatnych kolekcjonerów.
• Całkowita objętość mózgu 12-metrowego osobnika została oszacowana na zaledwie 184 cm³.
• Podobieństwo między tarbozaurem a T. rexem może się wiązać jedynie ze zbliżonymi gabarytami, które były skutkiem tzw. ewolucji zbieżnej.
• Kości tarbozaura i odlewy jego szkieletu są wystawiane także w Polsce, przez Muzeum Ewolucji Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

Polecamy

• Karcharodontozaur (Carcharodontosaurus)
• Giganotozaur (Giganotosaurus)
• Mapuzaur (Mapusaurus)
• Spinozaur (Spinosaurus)
• Tyranozaur T.rex
• Tyranozaur – mity i fakty
• Albertozaur (Albertosaurus)
• Ankylozaur