El Chichón (Chichonal)
Kiedy nauka i technika rozwinęły się na tyle, że natura wulkanów wydawała się dobrze poznana, wiele osób było zdania, że teraz erupcje będzie łatwo przewidzieć. Okazało się, że nie jest to takie proste, a w bolesny sposób ludzkość przekonała się o tym w 1982 roku, kiedy zupełnie niespodziewanie doszło do największej naturalnej katastrofy klimatycznej XX wieku.
El Chichon, znany też jako Chichonal, jest aktywnym wulkanem leżącym w gminie Francisco Leon, w północno-zachodniej części stanu Chiapas w Meksyku. Jest częścią struktury geologicznej znanej jako Chiapanecan Volcanic Arc, w której skład wchodzi kilka innych wulkanów – w okolicy widoczne są co najmniej dwa inne stare kratery. El Chichon uformował się prawdopodobnie 220 tys. lat temu na skutek potężnego wybuchu, który zaowocował powstaniem góry zwieńczonej kraterem szerokim na blisko 2 km. Kolejne wybuchy (wiemy o co najmniej 10) zalewały go warstwami lawy, które ostatecznie utworzyły górę o stożkowym kształcie.
Sytuacja przed eksplozją
W czasach historycznych El Chichon nie wybuchał, a poza tym jego rejon nie był zamieszkany przez dużą liczbę ludzi, dlatego przez setki lat pozostawał praktycznie nieznany. Ostatnia erupcja zdarzyła się w 1360 r., więc uznawano go za wygasły, zwłaszcza że nie dawał żadnych oznak aktywności. Niektóre źródła mówią, że niewielki wybuch miał miejsce również w 1850 r., choć nie ma przekonujących danych, że chodzi o ten sam wulkan – w okolicy znajduje się ich więcej.
Przed eksplozją El Chichon spełniał stereotypowe wyobrażenia o wulkanie – była to wysoka góra o stromych zboczach, o regularnym kształcie stożka, na szczycie którego znajdował się krater o szerokości 600 m i głębokości 80 m. Jego dno wypełniała kopuła zastygłej lawy – pamiątka po wybuchu sprzed sześciuset lat.
Okoliczni mieszkańcy zdawali sobie sprawę z ryzyka mieszkania w pobliżu wulkanu, jednak większość przypuszczała, że jest on nieaktywny lub w ogóle wygasły. Poza tym ludzi skusił fakt, że ziemie wokół wulkanu są wyjątkowo żyzne za sprawą osadów z poprzednich erupcji (nie ma lepszego nawozu od popiołu wulkanicznego). Rolnictwo rozwijało się więc w tym rejonie niezwykle prężnie. Sama góra była gęsto zalesiona i nic nie świadczyło o tym, żeby miało dojść do jakiejkolwiek aktywności.
Niespodziewany wybuch
Idylla skończyła się w 1980 roku, gdy zanotowano większe niż zwykle trzęsienie ziemi. W tym rejonie wstrząsy nie są niczym niezwykłym, jednak ten był silniejszy. Poza tym w 1981 r. doszło do kolejnych silnych trzęsień. Geolodzy uznali, że może być to zapowiedź poważniejszego wydarzenia i rozpoczęli monitorować region. Jednak od momentu rozpoczęcia badań nie zanotowano wzrostu aktywności sejsmicznej ani wulkanicznej, dlatego uznano, że ryzyko wybuchu jest minimalne i nie ogłoszono alarmu.
28 marca okazało się, że zarówno naukowcy, jak i mieszkańcy tych okolic się mylili – wulkan był aktywny. Około 11.30 czasu lokalnego doszło do potężnej erupcji, która trwała około 3 godzin. Gorący popiół wulkaniczny i materiał piroklastyczny wywołały serię pożarów. Straty nie były zbyt duże, niemniej władze zarządziły dość chaotyczną ewakuację. Jednak w obliczu malejącej aktywności i słabej akcji informacyjnej wiele osób wróciło – na swoje nieszczęście.
4 kwietnia doszło do kolejnego wybuchu, znacznie silniejszego niż poprzedni. Chmura gorących pyłów przemieszczała się z prędkością nawet 100 m/s, co nie dawało ludziom żadnych szans na ucieczkę. Zniszczenia sięgnęły okolic odległych od krateru nawet o 8 km. Eksplozja dosłownie rozerwała górę, a w powietrze uniosło się 7 mln ton dwutlenku siarki oraz 20 mln ton materiału piroklastycznego. Wulkan pozostał aktywny jeszcze przez cały następny dzień, a uwolniony w tym czasie popiół unosił się w atmosferze co najmniej trzy tygodnie.
Skutki katastrofy
Erupcja El Chichon w 1982 r. okazała się największą katastrofą wulkaniczną w historii Meksyku. Wydobywające się z wulkanu ogromne ilości lawy oraz opad materiału piroklastycznego spowodowały zniszczenie terenu w promieniu ok. 8 km, czyli całej gminy Francisco Leon. Dziewięć okolicznych wsi zniknęło z powierzchni ziemi, zginęło przy tym ok. 2000 osób, co stanowiło prawie połowę mieszkańców gminy.
Okolice wulkanu przykryła warstwa popiołu gruba na 40 cm. Skutkiem tego dewastacji uległy uprawy kawy, kakao i bananów o łącznej powierzchni ponad 24 000 km2. Poza tym zastygająca lawa i spowodowana wybuchem lawina błotna stworzyły naturalną zaporę na rzece Rio Magdalena; woda rozgrzała się do ponad 82°C i zalała okolicę, co spotęgowało zniszczenia. Łączne straty wyceniono na 55 mln $, co stanowi równowartość obecnych 132 mln $.
Erupcja przyczyniła się do znacznego nasilenia zjawiska El Nino, charakterystycznego dla wód strefy równikowej Pacyfiku. Istnieją nawet przypuszczenia, że wcześniej efekt ten był nieznaczny i dopiero wybuch El Chichon spowodował, że stał on się wyraźnie odczuwalny. W latach 1982-83 w rejonie Andów dały się zaobserwować silniejsze niż zwykle, katastrofalne opady deszczu i śniegu. W tym okresie letnie miesiące w Europie, Ameryce Północnej i Syberii były wyraźnie chłodniejsze, natomiast zimy w tych rejonach były zaskakująco ciepłe. Silne opady śniegu i ataki mrozu zdarzały się za to tam, gdzie zazwyczaj są niewielkie lub ich nie ma, np. w pewnych rejonach Bliskiego Wschodu i Chin.
Według klimatologów wybuch El Chichon był jedyny w swoim rodzaju, gdyż jest jedyną znaną erupcją, która wywołała nie ochłodzenie, lecz ocieplenie powietrza. Konkretnie, temperatura stratosfery wzrosła nawet o 4°C (chociaż z drugiej strony latem 1982 r. powietrze nad północną półkulą było chłodniejsze niż rok wcześniej średnio o 0,4°C). Stało się tak na skutek nałożenia się skutków wybuchu na efekt El Nino.
To właśnie współdziałanie tych dwóch zjawisk sprawiło, że wybuch El Chichon wywarł tak duże skutki na całym świecie. Faktycznie bowiem był on stosunkowo niewielki. Przypuszcza się, że do atmosfery trafiło najwyżej 1,3 km3 popiołu, a zatem praktycznie tyle samo, co w przypadku wybuchu St. Helens dwa lata wcześniej i nieporównywalnie mniej niż podczas erupcji Katmai/Novarupta w 1912 r. Niemniej to właśnie erupcja El Chichon została uznana za najbardziej znaczącą w XX wieku.
El Chichon dzisiaj
Obecnie El Chichon jest górą w kształcie stożka wysokiego na 1205 m i o średnicy podstawy ok. 10 km. Na jej szczycie znajduje się krater o średnicy kilometra i głęboki na 300 m. Na jego dnie utworzyło się jezioro. Wokół wulkanu znów pojawiły się wioski i pola uprawne – ziemie w okolicy są bowiem bardzo żyzne, a po erupcji w 1982 r., gdy popiół stał się częścią gleby, ich jakość nawet jeszcze się poprawiła.
Wybuch wulkanu El Chichon uczeni uznali za wielce znaczący z dwóch powodów. Przede wszystkim wybuchł wulkan uznany powszechnie za wygasły – tymczasem, jak się okazało, aż 75% erupcji w czasach historycznych to właśnie przypadki wybuchów wulkanów nieaktywnych nawet od tysiącleci. To oznaczało, że monitoring wulkanów nie może obejmować jedynie tych, które wykazują aktywność, gdyż zagrożeniem jest dosłownie każdy wulkan na Ziemi. Po drugie, okazało się, że w pewnych okolicznościach (w tym wypadku pod wpływem El Nino) nawet stosunkowo niewielka erupcja może znacząco wpłynąć na klimat znacznej części świata.
Szczegółowe dane
Wulkan El Chichon w liczbach
- Data wybuchu: 28 marca i 4 kwietnia 1982 r.
- Wielkość chmury popiołu: 1,3 km3
- Ilość materiału piroklastycznego: 20 mln ton
- Wysokość po erupcji: 1205 m n.p.m.
- W wyniku erupcji z 1982 roku:
- zginęło ponad 1900 osób
- 9 wiosek zostało całkowicie zniszczonych
- powstał nowy krater o szerokości 1 km i głębokości 300 m – obecnie znajduje się w nim kwaśne jezioro kraterowe
- 24 000 km2 upraw wokół wulkanu został zniszczonych
- Teren wokół wulkanu został pokryty warstwą popiołu o grubości 40 cm
Wulkan El Chichon – ciekawostki
- Popiół z wulkanu zmniejszył widoczność i spowodował wystąpienie nietypowych zachodów Słońca nawet w odległości 700 km od krateru.
- Był to pierwszy wybuch wulkanu, podczas którego dokładnie zbadano świeży popiół wulkaniczny.
- Był to prawdopodobnie drugi najgłośniejszy wybuch słyszany przez człowieka, zaraz po Krakatau w 1883 r.
- Wybuch El Chichon był znacznie słabszy niż filipińskiego Pinatubo w 1991 roku (ten drugi wyrzucił w powietrze blisko 10 razy więcej popiołu), ale jego wpływ na klimat był wyraźnie większy.
Polecamy
