Irritator – irytujący dinozaur

Irritator to rodzaj dużego teropoda z rodziny spinozaurów (Spinosauridae). Już sama przynależność do rodziny wskazuje, że gad był drapieżnikiem, który do małych nie należał. Zamieszkiwał tereny dzisiejszej Ameryki Południowej i wykazywał wiele cech wspólnych ze znacznie większymi, afrykańskimi spinozaurami. Nazwa Irritator z języka angielskiego oznacza „irytujący”, co opisywało stan ducha paleontologów, którzy po odkryciu czaszki stwierdzili, że jest ona poważnie uszkodzona.

Klasyfikacja

• Nadrząd: dinozaury
• Rząd: dinozaury gadziomiedniczne
• Podrząd: teropody
• Rodzina: Spinosauridae
• Podrodzina: Spinosaurinae
• Rodzaj: Irritator

Nazwa

Chociaż jego nazwa może nam się kojarzyć z czymś irytującym, w rzeczywistości zwierzę było raczej dumne i przerażające. Co ciekawe pełna nazwa gatunku brzmiąca „Irritator Challengeri” pochodzi od nazwiska profesora Challengera z powieście Arthura Conana Doyle’a, która została opublikowana w 1912 roku. Dzieło „Zaginiony świat” posłużyło później jako Michaelowi Crichtonowi jako inspiracja do jego powieści z cyklu Park Jurajski.

Okres i tereny występowania

Irritator zamieszkiwał tereny dzisiejszej Brazylii w czasie wczesnej kredy, czyli około 110 milinonów lat temu. Ze względu na budowę czaszki określa się go mianem dinozaura rybożernego, w związku z czym zdecydowanie preferował tereny, na których znajdowały się liczne akweny wodne. Gad jednak mógł migrować i przemieszczać się nawet po pustynnych terenach, gdyż przystosowany był również do polowania na pterozaury. Szacuje się, że mógł żywić się również padliną.

W przypadku, gdy już znajdował się w okolicy zbiornika wodnego, najprawdopodobniej doskonale radząc sobie z pływaniem, chwytał ryby, nie gardził jednak również innymi małymi stworzeniami. Prawdopodobnie jego środowisko naturalne to tropiki, środowisko wilgotne, przybrzeżne laguny otoczone suchymi terenami.

Koegzystencja

Chociaż zwykle teropody starały się nie wchodzić sobie w drogę, szacuje się, że Irritator koegzystował z innymi mięsożernymi gatunkami. Prawdopodobnie wszystkie znajdowały się na tym samym poziomie łańcucha pokarmowego i wzajemnie nie stanowiły dla siebie zagrożenia. Szacuje się, że swoją przestrzeń życiową dzielił z innymi mięsożernymi teropodami i krokodylami. Prawdopodobnie nie stanowił również zagrożenia dla żółwi.

Mniejszy brat spinozaura?

Dzisiaj 8-metrowe ciało Irritatora z pewnością robiłoby kolosalne wrażenie, jednak w czasie wczesnej kredy, kiedy w przypadku dużej części gatunków mogliśmy mówić o gigantyzmie, nie wydawał się zbyt duży. Przykładowo, przedstawiciele rodziny spinozaurów, które zamieszkiwały tereny Afryki osiągały nawet 15 metrów długości – sama ich czaszka mogła mieć długość nawet 1,5 metra.

Również w porównaniu do innych drapieżnych, czy roślinożernych gadów tamtego okresu, jego wymiary nie pozwalają na znalezienie się bezsprzecznie u szczytu łańcucha pokarmowego, chociaż najprawdopodobniej niewiele stworzeń przejawiało chęci, aby mu zagrozić.

Spinozaur bez grzebienia?

Spinosaurus w dosłownym tłumaczeniu oznacza „kolczastego jaszczura”. Jest to rodzaj teropoda, który wyróżniał się wyrostkami kolczystymi na kręgosłupie, które okryte skórą formowały coś, co przypominało grzebień.

Niestety, dotychczas odnalezione szczątki Irritatora nie pozwalają jednocześnie potwierdzić (lub odrzucić) tezy, że on również tego rodzaju narośle posiadał. Kształt jego szczęki nie pozwala jednak mieć wątpliwości, że mamy styczność z przedstawicielem spinozaurów.

Odkrycie

Nie wiadomo dokładnie, kiedy czaszka Irritatora została znaleziona. Prawdopodobnie pochodzi z terenów Formacji Santa w basenie Araripe (tereny Brazylii). Czaszka początkowo trafiła w ręce handlarzy skamieniałościami, którzy sprzedali ją Państwowemu Muzeum Historii Naturalnej w Stuttgarcie.

Początkowo nikt nie zdawał sobie sprawy z doniosłości odkrycia, jednak w 1996 roku, po przeprowadzeniu szczegółowych badań i analiz, okaz stał się holotypem gatunku Irritator challengeri. Swoją nazwę zawdzięcza irytacji badaczy, którzy odkryli, że czaszka została poważnie uszkodzona i zmieniona przez kolekcjonerów.

Brak kompletnego szkieletu

Do dziś nie znaleziono kompletnego szkieletu Irritatora. Początkowo podejrzewano nawet, że czaszka teropodoa może należeć do Angaturamy, innego przedstawiciela rodziny spinozaurów, żyjących w tym okresie na terenach Brazylii, jednak z czasem poddano tę tezę pod wątpliwość.

Z czasem naukowcy doszli do wniosku, że czaszka pochodzi jednak od odrębnego gatunku, podobieństwo do innego teropoda rodzi jednak wiele problemów. Z innych rejonów Brazylii podczas wykopalisk pozyskano kości, które mogły należeć właśnie do Irritatora lub Angaturamy. Na ich podstawie wykonano jednak replikę szkieletu tego pierwszego, która dziś jest zamontowana w Muzeum Narodowym w Rio de Janeiro.

Charakterystyka

Cechą charakterystyczną Irritatora jest z pewnością szczególnie długa szczęka i stosunkowo niska (jak na teropody) czaszka. W szczękach znajdowało się wiele drobnych zębów, które były przystosowane do przebijania i przytrzymywania ofiar, w szczególności śliskich. Stąd też wniosek, że najprawdopodobniej gad żywił się rybami.

Ślady zębów przedstawiciela rodziny spinozaurów, które w Ameryce Południowej znaleziono na szkielecie pterozaura świadczą o tym, że mógł nie stronić również od innych pokarmów. Prawdopodobnie był drapieżnikiem, który potrafił raczyć się również padliną.

Dalsze wątpliwości co do rodzaju

Irritator może zostać pomylony z Angaturamą, to jednak nie koniec wątpliwości dotyczących klasyfikacji tego brazylijskiego gada. Początkowo chciano sklasyfikować go jako pterozaura, a następnie jako maniraptora.

Holotypowa czaszka została dokładnie przygotowana i przebadana przed ponownym opisaniem, które miało miejsce w 2002 roku. Dopiero wtedy ostatecznie potwierdzono, że mamy styczność z przedstawicielem rodziny spinozaurów.

Szczegółowe dane / wymiary

Irritator

• Występowanie: Brazylia
• Datowanie: wczesna kreda (ok. 110 milionów lat temu)
• Długość:
  • 6 – 8 metrów
  • Holotyp: 6.5 metra
• Masa:
  • 1 tony
  • Holotyp: 650 kg
• Rok opisu: 1996
• Formacja: Romualdo, Brazylia

Ciekawostki

Nawet przy maksymalnych szacunkach wielkości, Irritator był mniejszy niż inne znane spinozaury. Paul obliczył jego długość na 7,5 metra i wagę na 1 tonę. Holtz opublikował wyższą szacunkową wartość 8 metrów i masę od 900 kg do 3,6 tony. Szacunki Dougala Dixona były niższe – 6 metrów długości, 2 metry wysokości w kłębie.

Polecamy

• Najdłuższe drapieżne dinozaury – TOP 10
• Najcięższe drapieżne dinozaury – TOP 10
• Najdłuższe dinozaury – TOP 10
• Najcięższe dinozaury – Top 10
• Dinozaury
• Wojna o kości dinozaurów
• Dlaczego dinozaury były takie duże
• Jak głośno ryczał tyranozaur
• Tyranozaur
• Największy tyranozaur
• Aleja tyranozaurów
• Król jest tylko jeden
• Spinozaur
• Megazauropody
• Wszystko o spinozaurze