Królestwo zwierząt – Gady

Gady (Reptilia)

Steve Grlscz – bohater filmu pt.: “Mądrość krokodyli” (ang. Immortality), stwierdził, że w każdym człowieku drzemie gad, ponieważ determinuje to budowa mózgu, a dokładnie – pień. Dotychczas nazwano ponad 10 tysięcy gatunków gadów. Poznajmy  bliżej stworzenia, z którymi możemy mieć więcej wspólnego niż nam się wydaje.

Systematyka

• Domena: eukarionty
• Królestwo: zwierzęta
• Typ: strunowce
• Podtyp: kręgowce
• Gromada: gady

Podgromady:

• Anapsydy
• Diapsydy
• Synapsydy

Rzędy:

• Krokodyle (Crocodilia)
• Łuskonośne (Squamata)
• Sfenodonty/Gady ryjogłowe (Sphenodontia)
• Żółwie (Testudines)

Pochodzenie

Prawdopodobnie pojawiły się 310 – 320 mln lat temu, na bagnach późnego karbonu. Najstarsze znane zwierzę o cechach płazich i gadzich odnaleziono w Nowej Szkocji, szacuje się, że żyło 315 mln lat temu. Najstarszym niekwestionowanym gadem jest natomiast Hylonomus – małe, jaszczurkowate zwierzę mierzące 20 – 30 cm długości, posiadające liczne ostre zęby wskazujące na owadożerność.

Mezozoik – era gadów

W permie dochodzi do masowego wymierania (wymieranie permskie). Większość megafauny oraz wczesne anapsydy i synapsydy znikają, zostawiając miejsce diapsydalnym archozauromorfom (Archosauromorpha). Zwierzęta te charakteryzowały się długimi tylnymi, wyprostowanymi nogami – najwcześniejsze okazy bardzo przypominały długonogie krokodyle. Przejęły pałeczkę władzy w triasie – ok. 30 mln lat zajęła im ewolucja prowadząca do imponującej różnorodności, tak wielkiej, jak u zwierząt permu. Z archozaurów rozwinęły się bowiem dinozaury i pterozaury, jak również krokodyle i fitozaury. Ponieważ gady, pierwsze rauizuchy (Rauisuchia), a potem dinozaury zdominowały faunę mezozoiku, era ta określana jest jako „era gadów”. W połowie jury z małych, opierzonych teropodów, wykształcą się pierwsze ptaki.

Grupą siostrzaną dla archozauromorfów są lepidozauromorfy (Lepidosauromorpha), do których zalicza się gady łuskonośne i sfenodonty. W mezozoiku lepidozauromorfy obejmowały gady morskie – mozazaury żyjące w okresie kredy. Ichtyopterygia (w tym ichtiozaury) i zauropterygi, które wyewoluowały we wczesnym triasie mogą również pochodzić od tego samego przodka, ale teoria ta uznawana jest za kontrowersyjną.

Cechy zewnętrzne

Współczesne gady są tylko echem mezozoicznych bestii, ale niektóre z nich nadal budzą strach. Najmniejszym przedstawicielem gromady jest odkryty w XXI wieku kameleon z Madagaskaru – Brookesia micra, osiągający 16 – 30 mm długości, największy natomiast jest krokodyl różańcowy (Crocodylus porosus), mierzący 4 – 5 m długości i ważący od 400 do 1000 kg.

Skóra gadów pokryta jest zrogowaciałym naskórkiem mającym właściwości izolacyjne, umożliwiające życie na lądzie, w przeciwieństwie do płazów. U ssaków skóra składa się z kilku warstw, jest więc stosunkowo gruba, gadzia skóra jest raczej cienka, pozbawiona warstw. Na ciele gadów powstają płytki rogowe lub tarcze, nierzadko połączone kostnie tworząc tzw. pancerz.

U jaszczurek i węży cała powierzchnia ciała jest pokryta nakładającymi się na siebie łuskami wytworzonymi z naskórka. U żółwi i krokodyli łuski wytworzone są ze skóry właściwej, nie z naskórka. Żółwie nie mają typowych łusek, ale twardą powłokę złożoną ze „zlanych” ze sobą płytek skórnych. Ponieważ podstawa skórnych tworów nie jest zbyt sztywna, zwierzęta są bardzo sprawne ruchowo. U krokodyli stara warstwa skórna złuszcza się stopniowo, natomiast u jaszczurek i węży dochodzi do wylinki.

Dieta i trawienie

Większość gadów to owadożercy lub mięsożercy. Ich przewody pokarmowe są proste i krótkie, aby mięso zostało szybko strawione nie dopuszczając do zepsucia. Trawienie przebiega wolniej niż u ssaków, co odzwierciedla ich niższą spoczynkową przemianę materii oraz niezdolność do dzielenia i przeżuwania pokarmu. Ze względu na zimnokrwistość (zmiennocieplność), nie potrzebują dużych zapasów energetycznych, dzięki czemu duże gady, np. krokodyle i potężne węże-dusiciele spożywają jeden duży posiłek na kilka miesięcy, trawiąc go powoli.

Choć współczesne reptilie są głównie mięsożerne, w przeszłości niektóre były roślinożerne, np. paleozoiczne parejazaury i dicynodonty, jak również niektóre mezozoiczne dinozaury.

Dzisiaj głównymi roślinożercami wśród gadów są żółwie oraz niektóre agamowate i legwanowate. Roślinożerne gady przeżuwają pokarm, ale brakuje im zębów roślinożernych ssaków, w związku z czym często korzystają z gastrolitów (kamieni żołądkowych), pomagających w trawieniu. Podobne zachowania mogły przejawiać ornitopody i ogromne zauropody, ale teoria ta nie jest potwierdzona. Czasami krokodyl różańcowy połyka kamienie pełniące u niego funkcję balastu stabilizującego pozycje w wodzie lub pomagające w nurkowaniu. Uważa się, że podobne zastosowanie kamieni znalazły plezjozaury.