DinozauryJuraKredaPterozauryTrias

Pterozaury, gady latające (Pterosauria)

Pterozaury, gady latające (Pterosauria)

Wśród większość ludzi pterozaury uznawane są za latające dinozaury, jest to jednak błędne sformułowanie. Pterozaury należą do zupełnie innej grupy gadów, trudno jednak stwierdzić kim był ich przodek. Te potężne jaszczury posiadają zatem tajemniczą historię, której możemy nigdy nie odkryć.

Klasyfikacja

  • Gromada: zauropsydy
  • Podgromada: dipasydy
  • Infragromada: archozauromorfy
  • Rząd: pterozaury
Pterozaury
Pterozaury.

Datowanie i odkrycie

Te potężne latające gady istniały na Ziemi od końca triasu do końca kredy, czyli ok. 228-66 mln lat temu.

Pierwsze kopalne szczątki pterozaura opisał w 1784 r. włoski przyrodnik Cosimo Alessandro Collini. Człowiek ten na początku niepoprawnie zanalizował znalezione kości, uznając ich właściciela za zwierzę morskie, które używało swych przednich kończyn jako wioseł. Teorię tę wielu naukowców popierało do wieku XIX, kiedy niejaki Georges Cuvier jako pierwszy zasugerował, że pterozaury panowały w powietrzu, a szczątki zwierzęcia znalezionego w Niemczech w roku 1809 nazwał pterodaktylem.

W efekcie standaryzacji nazw naukowych uznano, że oficjalna nazwa tego rodzaju będzie brzmieć Pterodactylus. Nazwa ta współcześnie odnosi się jednak tylko do jednej grupy pterozaurów (rodzaju Pterodactylus lub całego podrzędu Pterodactyloidea), dlatego nazywanie wszystkich pterozaurów pterodaktylami jest niepoprawne.

Pterozaury
Pterozaury.

Charakterystyka

Wygląd

Pterozaury bardzo różniły się od swych gadzich przodków, a wszystko przez wielowiekową ewolucję mającą na celu przystosowanie ich ciał do lotu. Kości tych zwierząt były puste w środku, aby szkielet nie był zbyt ciężki, występował też mostek trzymający mięśnie skrzydeł (obie cechy bardzo przypominają ptaki). U niektórych późniejszych pterozaurów kręgosłup był połączony z kośćmi ramion specjalną strukturą zwaną notarium, która służyła do usztywniania korpusu w czasie lotu oraz zapewniała stabilność łopatek.

Czaszka

U większości pterozaurów szczęki były znacznie wydłużone i wyposażone w ostre, cienkie zęby przypominające igły. Kilka gatunków dysponowało także skostniałym, keratynowym, postrzępionym na brzegach dziobem pełniącym funkcję szczęk. Gatunki posiadające silnie rozwinięte zębate formy na dziobie nie posiadały w ogóle prawdziwych zębów. Zaliczały się do nich pteranodonty oraz azdarchy. Te ostatnie charakteryzowały się okazałymi, szerokimi dziobami przypominającymi do złudzenia ptasie.

Charakterystyczną cechą pterozaurów były grzebienie. Najbardziej znany jest grzebień skierowany ku tyłowi, występujący u niektórych pteranodontów. Tarcze i grzebienie tapeżarów oraz pterodaktyli z rodzaju Nyctosaurus były natomiast bardzo okazałe.

U większości archozaurów występowało kilka otworów czaszkowych w okolicach oczu. U pterozaurów z rodzaju Pterodactylus istniały natomiast tzw. okna przedoczodołowe. Ich rolą było prawdopodobnie zmniejszenie masy czaszki.

Pterozaury
Pterozaury.

Owłosienie

Uważa się, że przynajmniej niektóre pterozaury pokryte były włosami. Te twory skórne nie miały jednak takiej samej budowy jak włosy ssaków. Struktura gadziego owłosienia była unikalna, jednak wyglądem nie różniła się znacznie od sierści psa czy tygrysa.

Według niektórych naukowców niezwykłe włosy mogły być podstawą do powstania piór, jednak w toku dalszych badań wykazano, że twory skórne pterozaurów były inaczej skonstruowane niż „prapióra” dinozaurów. Włoski latających gadów były krótkie i elastyczne, raczej proste. Grubość futra niektórych okazów może być porównywana z sierścią ssaków mezozoicznych. Podobnych włókien nigdy nie odnaleziono na skrzydłach pterozaurów.

Obecność owłosienia świadczy o tym, że pterozaury były stałocieplne, a ich specyficzna sierść pomagała w termoregulacji.

Pterozaury
Pterozaury.

Skrzydła i lot

Pterozaury unosiły się w powietrzu za pomocą błoniastych, bogato ukrwionych skrzydeł, uformowanych ze skórnych płatów. Błony te połączone były z czwartym palcem i rozciągały się wzdłuż boków korpusu aż do kostek.

W przeszłości uważano, że skrzydła pterozaurów były sztywne, ale dzięki kolejnym analizom okazało się, że cechowała je dynamiczność, zatem dostosowane zostały do aktywnego lotu. Część od czubka palców do łokcia została wzmocniona gęsto rozmieszczonymi włóknami, które składały się z trzech różnych warstw ułożonych „na krzyż”. Funkcja, ani dokładna budowa tych włókien nie została jednak poznana. Podejrzewa się tylko, że mogły pełnić usztywniać lub wzmacniać zewnętrzną część skrzydeł.

Pterozaury
Pterozaury.

Błony lotne

Błony lotne pterozaurów składały się z 3 części:

  • Propoatagium – najbardziej wysuniętej do przodu części skrzydła, umocowanej między nadgarstkiem i ramieniem. Mogła ona rozpościerać się także między pierwszymi trzema palcami.
  • Brachiopatagium – stanowiła największy procent błony lotnej. Rozciągała się od czwartego palca do tylnej kończyny.
  • Uropatagium – posiadały ją przynajmniej niektóre grupy pterozaurów. Znajdowała się między nogami zwierzęcia, czasem do jej powierzchni przytwierdzony był ogon, choć nie jest to do końca potwierdzone.

U niektórych, a być może nawet u wszystkich pterozaurów, błoniaste były także stopy.

Sposób latania pterozaurów nie został w pełni poznany. Japońscy naukowcy, sugerując się współczesnymi ptakami, wywnioskowali, że pterozaury nie mogłyby utrzymać się w powietrzu. W książce Posture, Locomotion, and Paleoecology of Pterosaurs widnieje inna teoria głosząca, że gady te mogły latać dzięki bogatemu w tlen powietrzu oraz gęstej, późnokredowej atmosferze.

Pterozaury
Pterozaury.

Jak pterozaury startowały do lotu?

Równie tajemniczą kwestią jest sposób, w jaki pterozaury startowały. W przeszłości uważano, że były one zimnokrwistymi gadami szybującymi po niebie i czerpiącymi ciepło ze środowiska, nie ze spalania kalorii. Logika jednak podpowiada, że nieefektywny, zimnokrwisty metabolizm nie pozwalałby na odbicie się od podłoża za pomocą jedynie tylnych kończyn.

Jako zwierzęta ciepłokrwiste posiadały potężne mięśnie skrzydeł, za pomocą których mogły także poruszać się na lądzie niczym czworonogi. Dzięki ogromnej sile przednich kończyn pterozaury mogły latać tysiące kilometrów i rozwijać prędkość 120km/h.

Pterozaury
Pterozaury.

Chód

Budowa kości udowych, które w nieznacznym stopniu są skierowane do wewnątrz sugeruje, że pterozaury przyjmowały postawę pół-wyprostowaną. Umożliwiałoby to również ułożenie nóg w pozycji poziomej w trakcie lotu.

W latach osiemdziesiątych XX wieku paleontolog Kevin Padian zasugerował, że mniejsze pterozaury o dłuższych kończynach tylnych (np. dimorfodon) były w stanie chodzić, a nawet biegać na dwóch nogach.

Później jednak odnaleziono charakterystyczne ślady czteropalczastych stóp i przednich trójpalczastych łap. Są to niewątpliwie pozostałości po pterozaurach, które – jak się okazało – poruszały się na czterech kończynach. Na podstawie tych śladów wywnioskowano również, że gady te stały na całych stopach, podobnie do ludzi i niedźwiedzi.

Skamieniałe tropy azdarchów pokazują, że przynajmniej u niektórych pterozaurów kończyny ułożone były niemal całkowicie pionowo pod ciałem, czyli podobnie do współczesnych ssaków, a nie gadów.

Pterozaury
Pterozaury.

Przednie kończyny azdarchów oraz przedstawicieli grupy Ornithocheiridae były niezwykle długie w porównaniu do pozostałych pterozaurów. U tych pierwszych najdłuższe były kości ramienia i śródręcza, a ich proporcje względem reszty ciała przypominały ssaki kopytne.

Kończyny tylne nie były tak silne, jak przednie, ale również wyróżniała je imponująca długość, umożliwiająca wykonywanie zamaszystych kroków. Gdyby zatem pterozaury nie potrafiłyby latać, z pewnością byłyby stosunkowo szybkie na lądzie.

Tak więc, mimo obiegowej opinii o ich niezdarności na lądzie okazuje się, że anatomia wielu grup pterozaurów (głównie pterodaktyli) umożliwiała im sprawne chodzenie, a nawet bieganie.

Okazuje się również, że wspomniane wcześniej azdarchy lepiej radziły sobie na suchym, twardym podłożu niż w powietrzu. Wskazują na to stosunku małe nogi w stosunku do masy ciała oraz długości nóg do długości stóp. Większe stopy posiadał pteranodon, a pterozaury z grupy Ctenochasmatoidea mogły pochwalić się bardzo okazałymi stopami, które mogły być formą przystosowawczą do błotnistego podłoża.

Pterozaury
Pterozaury.

Tryb życia i rozmnażanie

Porównując pierścienie twardówki pterozaurów ze współczesnymi ptakami i gadami udało się ustalić pewne fakty z ich życia.

Pterozaury z rodzajów tupuksara (Tupuxuara), pterodaktyl (Pterodactylus) i skafognat (Scaphognathus) były aktywne za dnia, przedstawiciele rodzajów ramforynch (Rhamphorhynchus), Ctenochasma i Pterodaustro prowadziły nocny tryb życia, a tapażery (Tapejara) wykazywały aktywność przez cały dzień w z krótkimi przerwami.

Niezbyt dużo wiemy o sposobie rozmnażania pterozaurów. Wiemy jednak, że znosiły jaja, choć skamieniałe znaleziska tego rodzaju są niebywale rzadkie. Dzięki badaniom nielicznych skamieniałych jaj latających gadów wywnioskowano, że posiadły one skórzaste skorupki, które pod spodem mogły mieć wapienną warstwę oraz błonę.

Podejrzewa się również, że pterozaury mogły zakopywać jaja podobnie do współczesnych krokodyli i żółwi.

Pterozaury
Pterozaury.

Gotowe do lotu po wykluciu?

Rozwinięte błony skrzydłowe zachowane u zarodków wewnątrz jaj sugerują nam, że pterozaury były gotowe do lotu od razu po wykluciu. Nie wiadomo jednak, czy gady te opiekowały się potomstwem. Jeśli jednak młode potrafiły latać tuż po urodzeniu, bardzo możliwe, że nie przebywały one pod opieką rodziców zbyt długo, być może kilka dni.

U bardziej prymitywnych pterozaurów, np. ramforynchów (Rhamphorhynchoidea) tempo wzrostu w pierwszym roku życia wynosiło 130-170%, czyli nieco więcej niż u aligatorów. Proces ten spowalniał wraz z osiągnięciem dojrzałości płciowej, pełne wymiary osiągały w ok. 3 roku życia.

U późniejszych pterozaurów, zwłaszcza dużych pterodaktyli takich jak pteranodon, dorosłe rozmiary osiągane były już w 1 roku życia.

Pterozaury
Pterozaury.

Dlaczego pterozaury wyginęły?

W przeszłości podtrzymywano pogląd głoszący, że pterozaury wyginęły na skutek konkurencji ekosystemowej z ówczesnymi ptakami.

Ciekawy jest fakt, że pod koniec kredy żyły tylko duże gatunki pterozaurów (albo tylko o takich wiemy).

Wydaje się zatem, że mniejsze gatunki wymarły, a nisze ekologiczne, które osierociły, zostały wypełnione przez ptaki. Pogląd ten jest jednak chwiejny u podstaw, bowiem pod koniec kredy najważniejszą przyczyną wymierania gatunków było wielkie wymieranie, które pochłonęło wszystkie nieptasie dinozaury, ale też inne zwierzęta, w tym prawdopodobnie pterozaury. Istnieje też mniej popularna teoria, według której niektóre pterozaury przystosowały się do życia w wodzie.

Pterozaury
Pterozaury.

Największe i najmniejsze pterozaury

Największymi znanymi pterozaurami były: Kecalkoatl (Quetzalcoatlus northropi) i Hatzegopteryx (Hatzegopteryx thambema). Najmniejszym był natomiast Nemicolopterus.

Szczegółowe zestawienie prezentujące kilkanaście największych pośród dotychczas odkrytych pterozaurów znajduje się w artykule Największe pterozaury Top 10.

Szczegółowe dane i wymiary

Pterozaury, gady latające (Pterosauria)

  • Rozpiętość skrzydeł: 0,25-11 m (12 m)
  • Waga: 1250 kg
  • Datowanie: 228-66 mln lat temu (od triasu do końca kredy)
Pterozaury
Pterozaury.

Pterozaury, gady latające (Pterosauria) – ciekawostki

  • Słowo „pterozaur” pochodzi o greckiego słowa pterosaurus oznaczającego „skrzydlaty jaszczur”.
  • Pterozaury są uważane za najwcześniejsze kręgowce, które przystosowały się do lotu.
  • W roku 2010 odkryto kilka nowych taksonów pterozaurów pochodzących z kampanu i mastrychtu (górna kreda). Oznacza to, że gady latające późnej kredy były o wiele bardziej zróżnicowane niż wcześniej sądzono.
  • Ponieważ ciała pterozaurów zostały mocno zmodyfikowane na drodze ewolucji, nie udało się dotąd ustalić ich przodków.
Pterozaury
Pterozaury.

Polecamy


Baza Dinozaurów

8 komentarzy

  1. Ostatnio w formacji Nemegt Formation na Pustyni Gobi odkryto kolejnego wielkiego pterozaura, którego rozpiętość skrzydeł szacuje się na 10-12 metrów, podobnie jak Quetzalcoatlus (odkryty w Teksasie, USA) i Hatzegopteryx (odkryty w Rumunii).
    Stojąc, ten pterozaur miał ok. 5,5 metra wysokości, czyli był wielkości… żyrafy.

  2. Cześć A tak z ciekawości bo widziałem stronę gdzie na pterodaktyla napisali tyrannosaurus Rex przecież to zupełnie inne stworzenia jak można je pomylić?

    1. Bo w internecie większość stron to śmieci, tworzone przez ludzi nie mających pojęcia o czym piszą, na dodatek kilkadziesiąt procent to strony na których opublikowane są artykuły przez tzw. seowców i dlatego jest taki śmietnik. Trzeba potrafić odróżniać strony wartościowe od tych tworzonych przez „pisarzy” piszących na każdy temat o wszystkim i o niczym. Dlatego zaglądam ciągle od lat tutaj, bo w DinoAnimals tworzą fachowcy – wystarczy zerknąć choćby na bazy dinozaurów i pterozaurów i wiele innych zestawień i artykułów.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Back to top button