Puchacz zwyczajny (Bubo bubo).

Puchacz zwyczajny (Bubo bubo) – największa sowa świata?

Puchacz kojarzy nam się ze spojrzeniem, w którym magia i urok splatają się w niesamowitym efekcie, który zachwyca i hipnotyzuje zarazem.

Spojrzenie w oczy puchaczowi musi mieć w sobie coś z pogranicza czarnej magii. Nie chodzi tylko o niesamowicie soczysty odcień tęczówki, ale o samo spojrzenie, wielu kojarzącym się ze światem dla nas niedostrzegalnym. Nie bez powodu w przeszłości widziano w nim przekleństwo i zwiastun śmierci. Dzisiaj mamy o nim nieco lepsze zdanie, ale dystans może pozostać.

Systematyka.

• Gromada: ptaki
• Rząd: sowy
• Rodzina: puszczykowate
• Podrodzina: puszczyki
• Rodzaj: Bubo
• Gatunek: puchacz zwyczajny
  

Występowanie.

Zajmuje ogromny obszar, dlatego uznaje się go za jednego z najszerzej rozpowszechnionych gatunków. Spotykany w wielu regionach Europy (również w Polsce), na Bliskim Wschodzie, w Rosji i dalekiej Azji (Chiny, Korea, Japonia). Choć na ogół nie przebywa w Wielkiej Brytanii i Irlandii, od niedawna sowy te zaczynają się rozmnażać również na Wyspach.

Potencjalnie może zamieszkiwać różnorodne siedliska. Najczęściej ukrywa się w lasach iglastych i na skrajach rozległych pustyń. Wydaje się, że najdogodniejszym miejscem są skały i wąwozy otoczone rozproszonymi drzewami i krzewami. Tajga, klify, stepy i łąki to idealne miejsca polowań na dużych areałach osobniczych.

Ze względu na sympatię do skał, gatunek stosunkowo często spotykany w górach na wysokości od 2000 m n.p.m w Europie, do 4500 m n.p.m. w Azji, jednak również często wybiera tereny równe poziomowi morza.

Szuka spokoju tam, gdzie nie znajdzie zbyt wielu ludzi, ale nie ma problemu z zamieszkaniem na polu uprawnym, a nawet w parkach miejskich Europy. W 2005 roku co najmniej 5 par złożyło lęgi w Helsinkach; wynika to po części z obfitości królika europejskiego, ponieważ na tamtych terenach wypuszczano udomowione króliki europejskie na wolność. Władze miasta liczą, że populacja puchacza w Helsinkach wzrośnie ze względu na rozrastanie populacji królika.

Charakterystyka.

Puchacz to bardzo duży i majestatyczny ptak – mniejszy od orła przedniego (Aquila chrysaetos), ale większy od puchacza śnieżnego (Bubo scandiacus). Czasem określany jako największa sowa świata, choć puchacz japoński (Bubo blakistoni) jest nieco cięższy, a puszczyk mszarny (Strix nebulosa) dłuższy.

Wielkość.

Rozpiętość skrzydeł mieści się w przedziale 160 – 188 cm, a największe okazy mogły pochwalić się 2-metrową rozpiętością skrzydeł. Długość ciała wynosi od 56 do 75 cm, samice ważą 1,75 – 4,2 kg, a samce 1,5 – 3 kg. Dla porównania, płomykówka zwyczajna (Tyto alba), najbardziej rozpowszechniony gatunek sowy, waży ok. 500 g, puchacz wirginijski (Bubo virginianus), wypełniający w Ameryce Północnej tę samą niszę ekologiczną, co puchacz zwyczajny w Eurazji, osiąga masę ok. 1,4 kg.

Rozpiętość skrzydeł.

Na podstawie zmierzonych długości skrzydeł wywnioskowano, że między podgatunkami istnieją znaczne różnice, a sowy żyjące na większych wysokościach i zamieszkujące tereny bardziej wysunięte na północ są największe. Najmniejszy podgatunek – B. b. nikolskii – zamieszkuje ciepłe, kamieniste pustynie wschodniego Iraku, Iranu, Pakistanu i Afganistanu. Ich skrzydła mierzyły średnio 38 – 46 cm. Największe osobniki należą do podgatunku B. b. yenisseensis, żyjące w lasach centralnej Syberii i północnej Mongolii o długości skrzydeł równej 44 – 52 cm.

Wygląd.

Sylwetka o kształcie beczkowatym, pokryta puszystymi piórami tworzącymi charakterystyczne „pędzelki” na uszach, które u samców są bardziej sterczące niż u samic. Inną cechą wyróżniająca puchacza zwyczajnego jest intensywnie pomarańczowa tęczówka. U każdego podgatunku upierzenie różni się nieco pod względem kolorystycznym. Na grzbiecie, z reguły, dominują brązy i czerń, szarości, jasnobrązowo-płowy oraz beż.

Nad oczami przebiega jasna brew, na czole i czubku głowy piór są gęste i pstrokate. Wokół wąskiego, zakrzywionego dzioba wyrastają krótsze, pierzaste pióra przypominające wąs. Zad, ogon i pokrywy skrzydeł delikatnie wzorzyste, natomiast na brzuchu występują regularne, drobne czarno-beżowe prążki. Szlara – charakterystyczna dla sów nocnych tarcza twarzowa uformowana z piór – u puchacza jest delikatnie zarysowana.

Podgardle porastają białe pióra wykorzystywane do komunikacji wewnątrzgatunkowej, będące sygnałem wizualnym połączonym z emitowanymi dźwiękami.

Nogi, aż do stępu pokrywają pierzaste, jasne pióra, dziób i szpony są grafitowe lub czarne, tęczówka intensywnie pomarańczowa, niektórych podgatunków żółta. Niedojrzałe osobniki można rozpoznać po słabo rozwiniętych pędzelkach na uszach.

Dieta i sposób polowania.

Przysmakiem puchacza są małe ssaki, nieprzekraczające 2000 g, w tym norniki, szczury, myszy, króliki i zające, choć byłby w stanie zabić zdobycz o gabarytach świstaka, lisa, a nawet młodego jelenia o masie 17 kg, jeśli sowa wzięłaby go z zaskoczenia.

W Europie Środkowej do diety włącza jeże, jako główne danie. Odwiedza wysypiska śmieci, na których aż roi się od szczurów. Poza gryzoniami poluje na inne ptaki – praktycznie każdy gatunek może stać się jego ofiarą: kruki, cietrzewie, dzięcioły, czaple, kaczki, ptaki morskie i gęsi.

Nie boi się zaatakować ptaka drapieżnego: jastrzębia zwyczajnego, sokoła wędrownego i największe gatunki myszołowów. Kiedy ma ku temu okazję, zapoluje na gada (w tym duże, jadowite węże), żaby, ryby, a nawet owady i dżdżownice.

Sposób polowania.

Najpierw obserwuje zachowanie potencjalnej ofiary z gałęzi, a w najdogodniejszym momencie zlatuj ku niej i błyskawicznie łapie w szpony. Zdobycz zabija szybko poprzez rozrywanie szponami i kąsaniem głowy.

Pokarm połyka w całości lub rozdrabnia w dziobie. Ptaki migrujące nocą łapie w locie, ale zdobycz przekraczająca 3,5 kg masy musi sprowadzić na ziemię, co grozi utratą łupu lub atakiem ze strony innych drapieżników, np. lisów. Tak więc, preferencje żywieniowe pokrywają się z gustami orła przedniego, ale konkurencja występuje rzadko za względu na różnice w porze aktywności obu gatunków.

Pohukiwanie.

Aktywny o świcie i o zmierzchu, o swej obecności daje znak głębokimi pohukiwaniami – samce kładą nacisk na pierwszą sylabę, natomiast samice wydają z siebie bardziej piskliwe, choć podobne do samczych, odgłosy.

Sposób poruszania.

Puchacz lata szybko, z mocą; skrzydłami macha płytko i energicznie oraz – co u sów raczej rzadkie – może szybować, przez co można go pomylić z przedstawicielami myszołowów, które są od niego mniejsze i inaczej zbudowane.

Rozmnażanie.

Gniazdo.

Gniazda z reguły zakłada na półkach skalnych, w szczelinach skalnych lub jaskiniach, czasem przejmuje opuszczone gniazdo innego ptaka, np. kruka, albo orła. Lęgi rozpoczynają się pod koniec zimy lub później, w tym czasie samica składa 1 – 6 białych jaj o wadze 75 – 80 g, zwykle w 3-dniowych odstępach. Wysiadywaniem zajmuje się wyłącznie matka, które 31 – 36 dni, ojciec natomiast dostarcza pożywienie.

Młode.

2 dni po wykluciu młode puchacze otwierają oczy, przez kolejne 4 – 5 tygodni matka pozostaje z pisklętami w gnieździe. W ciągu tego czasu samiec nadal przynosi jedzenie, które kładzie w gnieździe lub jego pobliżu, po czym matka karmi młode małymi kawałkami. 3-tygodniowe sowy zazwyczaj potrafią już jeść samodzielnie, a 5-tygodniowe wychodzą z gniazda, po ok. 52 dniach zaczynają pokonywać krótkie odcinki w powietrzu.

Pod całkowitą opieką rodziców pozostają przez 20 – 24 tygodnie, niezależność zdobywają między wrześniem i listopadem w Europie, następnie opuszczają terytorium rodziców lub są z niego wypędzane. Wraz z odejściem potomstwa samiec znów zaczyna emitować charakterystyczne odgłosy, poszukując potencjalnych miejsc lęgowych.

Kolejne pokolenie osiąga dojrzałość płciową rok po odejściu z gniazda, ale zwykle zaczynają się rozmnażać po zajęciu własnego terytorium, czyli w ok. 2 – 3 roku życia. Zdrowe dorosłe puchacze nie mają naturalnych wrogów, są zatem uważane za drapieżniki. Główną przyczyną śmierci na wolności jest porażenie prądem, wypadki drogowe, myśliwi.

Szczegółowe dane i wymiary.

Puchacz zwyczajny, puchacz (Bubo bubo).

• Długość ciała: 56 – 75 cm
• Rozpiętość skrzydeł: 160 – 188 cm (max. 200 cm)
• Masa: samice: 1,75 – 4,2 kg, samce: 1,5 – 3 kg
• Długość ogona: 23 – 31 cm
• Długość stępu: 7,4 – 8,8 cm
• Długość dzioba: 4,2 – 5,8 cm
• Długość życia: ok. 20 lat na wolności, ok. 60 lat w niewoli

Puchacz zwyczajny – ciekawostki.

• Do tej pory sklasyfikowano 13 – 14 podgatunków puchacza zwyczajnego.
• Puchacz zwyczajny jest jedną z największych sów na świecie.
• W czerwcu 2007 roku puchacz, którego potem nazwano Bubi wylądował za zatłoczonym Stadionie Olimpijskim w Helsinkach podczas meczu kwalifikacyjnego Mistrzostw Europy w piłce nożnej między Finlandią i Belgią. Z powodu Babiego mecz przerwano na 6 minut.
• W przeszłości puchacz indyjski (Bubo bengalensis) i puchacz pustynny (Bubo ascalaphus) klasyfikowano jako podgatunki puchacza zwyczajnego. Dzisiaj są uznawane za odrębne gatunki.
• Za pomocą odgłosów każdy osobnik może zidentyfikować nadawcę komunikatu.

Polecamy.

• Sowy
• Ptaki drapieżne
• Największe ptaki drapieżne