Małpożer (Pithecophaga jefferyi)

Małpożer, Orzeł filipiński (Pithecophaga jefferyi)

Małpożer to największy pośród orłów, a mimo tego faktu większość osób nigdy o nim nie słyszała i, co gorsza, nigdy o nim się nie dowie. Nie tylko ze względu na egzotyczne pochodzenie, ale przede wszystkim z powodu niezwykle małej populacji na wolności. Niepewna przyszłość małpożera powinna uzmysłowić, jak wiele gatunków znika z powierzchni Ziemi, nie tylko na drodze ewolucji…

Największy drapieżny ptak świata

Największy orzeł

Zabieramy Was dziś w podróż do dalekich Filipin. Na wyspach tych króluje ptak, którego śmiało można określić jako największego ptaka drapieżnego świata – niezwykłego spadkobiercę i następcę orła Haasta…

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki
• Rząd: szponiaste
• Rodzina: jastrzębiowate
• Podrodzina: gadożery
• Rodzaj: Pithecophaga
• Gatunek: małpożer
  

Występowanie

Małpożer to endemiczny gatunek lasów Filipin, zamieszkujący Wyspę Luzon i Mindanao, prowincję Samar oraz Leyte. Najliczniejsza populacja przebywa na Mindanao – od 82 do 233 par lęgowych.

Żyje w górach Sierra Madre na Luzonie, w okolicach stratowulkanu Apo i nieaktywnego wulkanu Kitanglad na wyspie Mindanao.

Preferuje górskie lasy liściaste, szczególnie na stromych zboczach. Znaleźć go można także na nizinach i w łańcuchach górskich do 1800 m n.p.m. Ok. 9220 km² jego obszaru występowania stanowią stare formacje leśne, ale łączna szacunkowa powierzchnia terytorium, na jakim przebywa wynosi ok. 146 000 km².

Charakterystyka

Małpożer to ptak o pięknych, długich, brązowych piórach na głowie, tworzących okazałą grzywę na wzór lwa afrykańskiego. Ten pióropusz przypomina nieco południowoamerykańską harpię, choć trzeba przyznać, że małpożer jest jednak od niej ładniejszy 🙂 Ten dostojny ptak wielu obserwatorom kojarzy się z gryfem.

Ma ciemną twarz, kremowo-brązową szyję i grzywę, grzbiet porastają ciemnobrązowe przepiękne pióra, brzuch i spód skrzydeł są natomiast białe. Silne, grube nogi nabierają żółtego koloru, a potężne pazury są ciemne i mocno zakrzywione, dziób i oczy mają szaro-niebieski odcień. Osobniki niedojrzałe nie różnią się diametralnie od dorosłych, tylko pióra na grzbiecie posiadają jasne brzegi.

Wielkość

Długość ciała mieści się w przedziale 86 – 102 cm, ale badania kilku okazów pokazały, że największy znaleziony samiec mierzył 95 cm, największa samica 105 cm.

Największy ptak drapieżny w niewoli

Największy osobnik trzymany w niewoli mierzył natomiast 112 cm, dzięki czemu gatunek mógłby być uznany za największego ptaka drapieżnego pod względem długości, zaraz po wymarłym orle Haasta (Harpagornis moorei), podobnych rozmiarów wymarły argentawis (największa rozpiętość skrzydeł w historii) uznawany jest bowiem za padlinożercę.

Osobnik ten jednak nie może reprezentować dzikiej populacji, ponieważ żyjąc w niewoli posiada o wiele lepszy dostęp do pożywienia, dzięki któremu osiągnął tak potężne rozmiary – podobnie jak najcięższa harpia.

Waga

Małpożer waży od 4,5 do 8 kg, ale średnia masa jest jednak mniejsza, samice ważą bowiem średnio ok. 6 kg, samce natomiast ok. 4,5 kg. Małpożer imponuje rozpiętością skrzydeł dochodzącą do 184 – 220 cm, szerokość jednego skrzydła wynosi 57,4 – 61,4 cm.

Stęp, ogon i dziób

Stęp (część ciała łącząca stopę z goleniem) tego filipińskiego ptaka jest najdłuższy spośród wszystkich jastrzębiowatych – osiąga od 12,2 do 14,5 cm, dziób mierzy średnio ponad 7 cm. Ogon również jest długi, bo dorasta do 42 – 45,3 cm, inne źródła podają, że osiąga nawet 50 cm.

Odgłosy wydawane przez małpożera są głośne i piskliwe, przypominają gwizd. Młode osobniki „krzyczą” o jedzenie seriami piskliwych wokalizacji.

Dieta i sposób polowania

Dieta

Przez wiele lat na Filipinach zwierzę było nazywane małpożerem, ponieważ wierzono, że żywi się wyłącznie małpami (jedynym ssakiem naczelnym żyjącym na Filipinach jest podgatunek makaka – Macaca fascicularis philippensis), jednak z czasem okazało się to nieprawdą.

Prawdopodobnym powodem takiego podejścia było odnalezienie w żołądku niestrawionych części małpy.

Podobnie jak większość drapieżników małpożer to oportunista – żywi się tym, co najłatwiej złapać i tym, czego jest w danej chwili najwięcej. Jako drapieżnik na szczycie łańcucha pokarmowego żywi się zatem wieloma zwierzętami – od 10-gramowego nietoperza po 14-kilogramowego sambara filipińskiego (Rusa marianna).

Dieta jest mocno uzależniona od regionu występowania, ponieważ na Wyspie Luzon i Mindanao ptak ma do czynienia z dwoma różnymi rodzajami fauny, np. lotokot filipiński (Cynocephalus volans), będący pożywieniem dla małpożerów z Mindanao nie występują na Luzon – wyspie obfitej w małpy, ptaki, rudawki (Pteropus), gigantyczne wielkomyszy filipińskie (Phloeomys pallidus), które mogą ważyć dwukrotnie więcej od lotokota, gady (duże węże i jaszczurki).

Małpożer na ogół preferuje wspomniane lotokoty (w regionach ich występowania), ofiarę upatrzy w niewielkim ssaku kopytnym, a nawet człowieku…

Na menu drapieżników z Mindanao składają się makaki, polatuchy(Pteromyini), łaskun muzang (Paradoxurus hermaphroditus), wiewiórki drzewne, wielkie nietoperze owocożerne z podrzędu Megachiroptera, szczury, ptaki (sowy i dzioborożce), gady.

Kilka razy udokumentowano przypadek złapania dzikiej świni i małego psa.

Sposób polowania

Małpożer stosuje dwie techniki myśliwskie: pierwsza polega na nieruchomym obserwowaniu potencjalnej ofiary z gałęzi, druga to cykliczne szybowanie z jednego siedziska na drugie. Podczas wykorzystywania drugiej metody ptak zlatuje na co raz niższe gałęzie w poszukiwaniu ofiary. Jeśli taka się nie pojawi, ptak wraca na najwyższy punkt obserwacyjny i powtarza cały „rytuał”.

Sposób ten jest najbardziej efektywny podczas polowania na lotokoty i polatuchy, ponieważ, jako zwierzęta nocne, za dnia używają kamuflażu, aby się uchronić przed atakami ze strony drapieżników.

Pary małpożerów często działają jak zespół łowiecki podczas polowania na małpy: jeden odciąga uwagę małp, podczas gdy drugi atakuje je od tyłu.

Ponieważ makaki są często tych samych gabarytów co małpożery, bywają trudnym i niebezpiecznym przeciwnikiem; często zdarza się, że po szamotaninie ptak kończy ze złamaną nogą.

Rozmnażanie

Samice dojrzewają płciowo w co najmniej 5 roku życia, samce zaś w 7. Podobnie do większości jastrzębiowatych małpożer należy do monogamistów. Para która raz się połączy pozostaje ze sobą do końca życia, a jeśli jeden z partnerów umiera, drugi szuka nowego.

Zaloty rozpoczynają się budowaniem gniazda; po skończonej pracy małpożer pozostaje w jego pobliżu.

Kiedy samiec zauważy samicę, zaczyna się pogoń w powietrzu, po „złapaniu” samiec prezentuje swoje szpony, następnie ona obraca się w locie, aby pokazać swoje pazury. Prezentacja połączona jest z głośnymi nawoływaniami.

Kolejnym sygnałem o gotowości do rozrodu jest przynoszenie do gniazda materiału je wyściełającego, po całym rytuale następuje kopulacja, którą ptaki powtarzają kilka razy w gnieździe i poza nim.

Okres lęgowy najczęściej rozpoczyna się w lipcu, ale istnieją pewne różnice w zależności od regionu występowania, ilości opadów i populacji drapieżników na danym terenie.

Gniazdo

Gniazdo zbudowane jest z gałęzi w rozłożystych koronach drzew (często na wysokości nawet 30 metrów). Wnętrze lęgowiska o średnicy dochodzącej do 1,5 m wykładają zielonymi liśćmi. Jedno gniazdo może być wykorzystywane przez tę samą parę wiele razy.

Młode

Samica składa zazwyczaj jedno jajo późnym popołudniem lub o zmierzchu, chociaż czasem zarejestrowano 2 jaja w jednym lęgu. Jeżeli jajko pozostaje martwe, albo pisklę umiera niedługo po wykluciu, para stara się o młode w następnym roku (w normalnej sytuacji lęgi odbywają się co dwa lata).

Inkubacja trwa 58 – 68 dni (średnio 62), w której udział bierze zarówno matka, jak i ojciec; samica wysiaduje zazwyczaj za dnia, samiec w nocy. Karmieniem nowo narodzonego pisklęcia również zajmują się rodzice, chronią je również przed słońcem i deszczem przez kolejne 7 tygodni. Pisklęta obrastają w pióra po 4 – 5 miesiącach, a opieka nad nimi trwa przez 20 miesięcy.

Populacja

Populację małpożera ocenia się obecnie na 180-500 orłów. Jest to więc ptak krytycznie zagrożony wyginięciem…

Szczegółowe dane i wymiary

Małpożer (Pithecophaga jefferyi)

• Długość: 86 – 102 cm (rekord w niewoli 112 cm)
• Masa: 4,5 – 8 kg (średnia dla samic – 6 kg, średnia dla samców – 4,5 kg)
• Rozpiętość skrzydeł: 184 – 220 cm
• Szerokość skrzydła: 57,4 – 61,4 cm
• Długość stępu: 12,2 – 14,5 cm
• Długość dzioba: ponad 7 cm
• Długość ogona: 42 – 45,3 cm (max. 50 cm)
  

Małpożer, Orzeł filipiński – ciekawostki

• Dymorfizm płciowy pod względem wielkości nie został potwierdzony, ale uważa się, że samce są o ok. 10% mniejsze od samic. U wielu gatunków dużych jastrzębiowatych różnica w wielkości między dorosłymi samicami i samcami może przekraczać 20%.
• W niektórych regionach lotokot filipiński stanowi ok. 90% diety małpożerów.
• Gniazdo małpożerów ulokowane jest z reguły na wysokości powyżej 30 m.
• Na 8 – 10 dni przed złożeniem jaj samica zapada w specyficzny letarg, tzw. egg lethargy. W stanie tym ptak nie je, pije dużo wody i trzyma skrzydła w pozycji opadającej.
• Jedynym zagrożeniem dla gniazda są ludzie, ponieważ makaki i łaskuny będące zwierzętami drapieżnymi wyraźnie unikają terenów, na których przebywa para małpożerów oraz ich młode.
• Małpożer jest zwierzęciem narodowym Filipin od 4 lipca 1995 roku.
• Filipiny – jedyny kraj, w którym żyje ten gatunek – ma jeden z najwyższych wskaźników wylesiania na świecie, a proceder ten ma największy wpływ na wymieranie małpożera.
• Choć małpożera można uznać za największego orła, to ze względu na jego preferencje siedliskowe (tereny zalesione) nie ma największej rozpiętości skrzydeł. Więcej na ten temat można znaleźć a artykule: Największe orły i bieliki TOP10.

Polecamy

• Największe orły i największe bieliki
• Największe ptaki drapieżne
• Argentawis – największy ptak w historii
• Bielik afrykański
• Bielik amerykański
• Bielik olbrzymi
• Bielik zwyczajny
• Harpie
• Jastrząb zwyczajny
• Kania ruda
• Kania czarna
• Kondory
• Kobuz
• Myszołów zwyczajny
• Orłosęp
• Orły
• Orzeł australijski
• Orzeł cesarski
• Orzeł Haasta
• Orzeł przedni
• Orzeł stepowy
• Puchacz zwyczajny
• Pustułka
• Rybołów
• Sekretarz
• Sępy
• Sokół norweski, Białozór
• Sokół wędrowny
• Sowy
• Wojownik ozdobny
• Wojownik wspaniały
• Wojownik zbrojny