Dzięcioły (Picinae) – ptaki o długich językach

Dzięcioły (Picinae) – ptaki o długich językach

Ciężko wyobrazić sobie leśny spacer bez stukania dzięciołów w pnie drzew. Zastanawiając się nad najbardziej charakterystycznymi cechami tych ptaków z pewnością pierwsze, co nasuwa się na myśl to wyjątkowo wytrzymały dziób. Jednak na szczególną uwagę zasługuje ich język osiągający długość równą długości całego dzięcioła.

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki (Aves)
• Rząd: dzięciołowe (Piciformes)
• Rodzina: dzięciołowate (Picidae)
• Podrodzina: dzięcioły (Picinae)

Dzięcioły w klasyfikacji znajdują się bardzo blisko ptaków wróblowatych. Ich kuzynami z rodziny Picidae są krętołowy (Jynginae), dzięciolniki (Picumninae) oraz hispaniolaki (Nesoctitinae).

Występowanie i ewolucja

Szacuje się, że bezpośredni przodkowie dzięciołów zamieszkiwali ziemię już we wczesnym pliocenie. Są to 3 gatunki, jednak nie wchodzą one w skład oficjalnej klasyfikacji. Sama systematyka podrodziny dzięciołów też jest dość skomplikowana, ze względu na ich genetyczne podobieństwo.

Środowisko naturalne

Dzięcioły to nadrzewne ptaki, które zakładają swoje siedliska na terenach zalesionych. Największe zróżnicowanie gatunków występuje w tropikalnych lasach deszczowych, ale występują także na sawannach, terenach zakrzewionych czy lasach bambusowych. Nawet łąki i pustynie zostały skolonizowane przez niektóre gatunki.

Charakterystyka

Dzięcioły wyróżniają się od innych ptaków przede wszystkim wyjątkowo mocnymi dziobami, które przypominają dłuto. Umożliwiają one dzięciołom robienie otworów w pniach drzew, a także wyszukiwanie pokarmu w ziemi.

Język dzięcioła

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech dzięciołów jest również ich długi język, który może być wyrzucany do przodu w celu złapania ofiary.

Odpowiednia budowa głowy chroni mózg dzięcioła przed wstrząsami wywoływanymi uderzaniem dziobem w twarde pnie drzew. Ma on stosunkowo grubą czaszkę, ale kości są zbudowane ze struktury gąbczastej, która tworzy coś w rodzaju „poduszki” dla mózgu. Dodatkowo w przestrzeni podpajęczynówkowej jest dość niewielka ilość płynu mózgowo-rdzeniowego.

Niewielki mózg dzięciołów jest bardziej odporny na wstrząśnienia niż w przypadku innych ptaków.

Amortyzacji uderzeń służą również odpowiednio zmodyfikowane połączenia między kośćmi czaszki i szczęki górnej oraz mocne mięśnie szyi. Przed drewnianymi odpadkami chronione są także oczy – dzięki specjalnej membranie oraz nozdrza, które mają bardzo wąską budowę i pokryte są piórami.

Nogi dzięciołów w zależności od gatunku zakończone są czterema lub trzema palcami. W pierwszym przypadku są to dwa skierowane do przodu i dwa do tyłu, co umożliwia przyczepianie się do powierzchni pionowej. Pomocny jest tu również sztywny ogon. W drugiej wersji jest tylko jeden palec tylny.

Wymiary

Wymiary dzięciołów są znacznie zróżnicowane pomiędzy gatunkami. Najmniejszym z nich jest Picumnus aurifrons osiągający długość zaledwie 8 centymetrów i ważący 7 gram. Występuje on Boliwii, Brazylii, Kolumbii oraz Peru.

Największy gatunek jest trudny do określenia, ze względu na trudność w ustaleniu, które gatunki są już wymarłe. Najprawdopodobniej jednak największą długość osiąga występujący w Azji Mulleripicus pulverulentus – około 50 centymetrów. Jego waga dochodzi do 450 gramów.

Wśród dzięciołów widoczny jest dymorfizm płciowy – samce są nieznacznie większe niż samice.

Ubarwienie

Większość gatunków jest w dominującej części biała, czarna, brązowa lub zielona. Mają także czerwone i żółte plamy na głowach i brzuchach. Jasne obszary służą sygnalizacji, a ciemno często są dodatkowo opalizujące.

Dieta

Dieta dzięciołów składa się głównie z owadów takich jak mrówki, termity, pająki i gąsienice. Jedzą także larwy, owoce, orzechy oraz soki żywych drzew. Żerowanie ułatwia im specjalna budowa języka, który posiada dodatkowo ostre kolce pomagające wydobywać drzewne soki.

Gniazda (dziuple)

Dzięcioły budują swoje gniazda w pniach drzew, choć gatunki żyjące na pustyni drążą je w kaktusach. Są one umieszczone około 15-45 centymetrów poniżej otworu wejściowego. Dzięki temu stają się niewidoczne dla drapieżników, a znajdujące się w środku jaja nie potrzebują dodatkowej ochrony. Gniazdo mieści zwykle od 2 do 8 jaj. Zbudowanie całej siedziby zajmuje ptakom około miesiąca

Ubytki w pniach drzew tworzone przez dzięcioły są ponownie wykorzystywane przez inne ptaki, jak szpaki, niektóre kaczki i sowy, a nawet niewielkie ssaki, np. wiewiórki leśne. Bywa, że chcą one zająć gniazdo jeszcze, gdy mieszka tam dzięcioł. Potrafi być on wtedy bardzo agresywny.

Dodatkowo, ze względów bezpieczeństwa dzięcioły wybierają dziuple o otworach, które są niewiele większe od wymiarów ich ciała. Ledwie mogą się przecisnąć do wnętrza dziupli. Wśród gatunków występujących w Polsce jedynie kowalik potrafi zmniejszyć wielkość otworu wejściowego dziupli poprzez zalepienie błotem jego części.

Życie społeczne

Sposób organizacji życia społecznego jest wśród dzięciołów zróżnicowany pomiędzy poszczególnymi gatunkami.

Dzięcioły są aktywne w czasie dnia. Noce spędzają w gniazdach.

Rozmnażanie

Dzięcioły są zwierzętami monogamicznymi, a przypadki poligamii stwierdzono jedynie u kilku gatunków. Para współpracuje w budowie gniazda, wysiadywaniu jaj oraz wychowywaniu młodych. U większości ptaków z tej rodziny to samiec wkłada większy wysiłek w tworzenie siedziby i bierze „nocną zmianę” podczas wysiadywania jaj.

Zazwyczaj w gnieździe znajduje się około 5 białych jaj, a ich barwa pozwala dzięciołom dostrzec je w słabym świetle. Jaja są wysiadywane przez 11-14 dni. Młode opuszczają gniazdo zazwyczaj w 18-30 dni po urodzeniu.

Dzięcioły – ciekawostki

• Nazwa dzięciołów pochodzi od charakterystycznego dźwięku wydawanego przez ptaka podczas uderzania dziobem w pnie drzew.
• Najpowszechniejszym gatunkiem dzięcioła występującego w Polsce jest dzięcioł duży (Dendrocopos major).
• Ponad 70% dziupli dzięcioła średniego (Dendrocopos medius) znajduje się w martwych pniach lub konarach.
• Dzięcioł duży (Dendrocopos major) ok. 35% dziupli wykuwa w martwych drzewach.

Polecamy:

• Ptaki
• Papugi
• Flamingi
• Pelikany
• Żurawie
• Albatrosy