Jezioro Górne –  największe słodkowodne jezioro na świecie

Kiedy blisko 400 lat temu przybysze z Europy przemierzali kontynent północnoamerykański, dotarli na brzeg czegoś, co uznali za wielkie śródlądowe morze. Jezioro Górne, bo o nim mowa, istotnie jest większe od niektórych mórz widniejących na mapie. Jezioro Górne znajduje się na granicy USA i Kanady. W tym pierwszym kraju leży na terenie stanów Minnesota na zachodzie oraz Michigan i Wisconsin na południu. Jego kanadyjska część znajduje się w prowincji Ontario. Jest to największy na świecie zbiornik wody słodkiej pod względem powierzchni i trzeci pod względem objętości.

Nazwa

Najstarsza znana nazwa jeziora pochodzi z języka Odżibwejów (najliczniejszego plemienia z obszaru wokół Wielkich Jezior) i brzmi gichi-gami, co znaczy „wielkie morze”. Pierwszymi pochodzącymi z Europy badaczami, który odkryli jezioro, byli francuscy odkrywcy w XVII w. W drodze nad rzekę Ottawa nad Jezioro Huron natknęli się oni na coś co nazwali śródlądowym morzem, a później nazwano je le lac superieur, czyli „jeziorem górnym”.

Nazwa wzięła się stąd, że po naniesieniu na mapę, okazało się, że znajduje się na północ od jezior Huron, a więc „na górze” mapy. W między czasie stosowano też inne nazwy, jednak żadna z nich się nie przyjęła.

Anglicy, którzy przejęli kontrolę nad tym regionem w XVIII w., zangielszczyli pierwotną nazwę francuską i nazwali je Lake Superior, co dosłownie znaczy „wielkie” lub „doskonałe”. Jednak w Polsce przyjęła się jego nazwa z czasów, gdy wpływy języka angielskiego w naszym kraju były jeszcze niewielkie, a najpopularniejszym językiem na świecie był właśnie francuski. Dlatego polska nazwa brzmi „Jezioro Górne”.

Pochodzenie

Jezioro Górne położone jest na najstarszych skałach Ameryki, pochodzących jeszcze z prekambru. Paradoksalnie jest jeziorem bardzo młodym, gdyż pojawiło się dopiero po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia ok. 10 tys. lat temu. Teren zajmowany przez Wielkie Jeziora znajdował się pod warstwą lodu grubą na niemal 2 km. Kiedy lądolód zaczął ustępować, pozostałe w tym miejscu jego fragmenty topniały wypełniając wolne przestrzenie. Tak powstało wielkie jezioro Minong, które później połączyło się z okolicznymi, tworząc znane dzisiaj Jezioro Górne.

Geografia

Jezioro Górne ma powierzchnię 82 000 km² i jest pod tym względem drugim największym jeziorem na świecie (po Morzu Kaspijskim), a największym słodkowodnym. Średnia głębokość wynosi 147 m, a maksymalna zmierzona głębina to 406 m. Linia brzegowa mierzy 4385 km łącznie z wyspami (bez wysp jest to 2783 km. Powierzchnia znajduje się na wysokości 183 m n.p.m. Największa długość jeziora to 560 km, a szerokość – 260 km. Znajduje się w nim 12 000 km³ wody.

Do Jeziora Górnego uchodzi aż 1525 rzek i strumieni (z czego 840 znajduje się po stronie USA, a pozostałe w Kanadzie). Największe z nich to Nipigon River, Pigeon River i St. Louis River. Jezioro Górne łączy się z jeziorem Huron poprzez jedyny odpływ – rzekę St. Mary. Jako że między jeziorami istnieje różnica poziomów wynosząca 8 m, a na obu utrzymywana jest żegluga, zbudowano wzdłuż niej kanał żeglugowy z czterema śluzami.

Na terenie jeziora znajdują się łącznie 1763 wyspy, z czego większość leży na terytorium Kanady. Niektóre z nich tworzą archipelagi, z których największy to złożony z 23 wysp Apostle Islands. Niektóre z wysp niewiele różnią się od wystających z wody skał, a większość z nich ma powierzchnię mniejszą niż 1 hektar. Największą jest Royale Island o długości 71 km.

Klimat

Jezioro Górne leży w strefie wilgotnego klimatu kontynentalnego. Temperatura wody zmienia się w ciągu roku w zakresie 0–13°C. W zimowych miesiącach w okolicach jeziora dochodzi do silnych opadów śniegu spowodowanych parowaniem stosunkowo ciepłych wód jeziora i szybkim skraplaniem w zimnym powietrzu. Sprzyja to powstawaniu silnych i gwałtownych śnieżyc.

Przyroda

W wodach Jeziora Górnego żyje ponad 80 gatunków ryb. Oprócz występujących naturalnie, należy tu zaliczyć także wpuszczone przez ludzi, np. łososia atlantyckiego. Przeważają tu gatunki preferujące wody czyste, gdyż Jezioro Górne, jako położone najwyżej z Wielkich Jezior, jest najmniej zanieczyszczone. Na brzegach jeziora, a także na wyspach, gnieździ się wiele gatunków ptaków wodnych oraz drapieżnych.

Gospodarka

Pierwsi ludzie dotarli nad Jezioro Górne wkrótce po jego powstaniu, blisko 10 tys. lat temu, gdy tylko ustąpił lądolód. Są oni dzisiaj zwani ludem Plano, wiadomo, że była to społeczność myśliwych. Później ustąpili oni miejsca innemu ludowi nazywanemu za oceanem „Archaiczną Tarczą”. Była to społeczność wysoko rozwinięta: znała łuk, budowała canoe i wydobywała miedź, z której wyrabiano broń i narzędzia. Byli oni przodkami zamieszkujących te okolice Odżibwejów. Ci ostatni walczyli o dominację w tym regionie z innymi plemionami. Ostatecznie wygrali tę batalię, wypierając stąd m.in. Siuksów i Irokezów.

Odżibwejowie rządzili tymi ziemiami aż do XVIII w., gdy pojawili się tu w większej liczbie przybysze z Europy. Ziemie obecnej Kanady były wówczas ośrodkiem pozyskiwania ogromnych ilości futer zwierzęcych, a w tym rejonie nie brakowało zwierząt. Dlatego szybko zaczęły tu powstawać osiedla, które później przekształciły się z miasta. W XIX w. odkryto tu bogate złoża minerałów. Przybysze z pomocą wojska szybko stali się dominującą siłą w regionie.

Jezioro Górne, podobnie jak inne Wielkie Jeziora, odgrywa ogromną rolę w żegludze śródlądowej. Już w XIX w. zaczęto transportować nimi rudy żelaza i miedzi. Obecnie Jezior Górne stanowi początek wielkiego szlaku żeglugowego, którego częścią jest Droga św. Wawrzyńca uchodząca do Atlantyku. Ze względu na pokrywę lodową żegluga po Jeziorze Górnym jest zamknięta dla żeglugi od połowy stycznia do końca marca. Dokładne daty zmieniają się co roku i zależą od aktualnych warunków pogodowych.

Aby sprostać warunkom panujących na Wielkich Jeziorach, a jednocześnie transportować towary wprost do portów morskich bez konieczności przeładunku Amerykanie zaczęli budować specyficzne, długie i wąskie statki – jeziorowce. Są to jedyne na świecie „statki dwuśrodowiskowe” – doskonale radzą sobie z żeglugą zarówno po Wielkich Jeziorach, jak i na pełnym morzu. Obecnie istnieje ok. 140 jeziorowców.

Turystyka i ochrona środowiska

Obecnie najlepiej rozwijającą się gałęzią gospodarki Jeziora Górnego jest turystyka. Jezioro to jest stosunkowo mało zanieczyszczone, na co wpływ ma bardzo niewielka liczba ludzi mieszkających na jego wybrzeżach.

Na jeziorze uprawia się żeglarstwo i różne sporty wodne. Jednak należy pamiętać, że na terenie jeziora i blisko jego wybrzeży znajdują się liczne obszary chronione, na których nie można używać silników. Obszarami chronionymi są między innymi wszystkie wyspy Jeziora Górnego – są one siedliskami wielu rzadkich gatunków roślin i zwierząt oraz miejscem spoczynku ptaków wędrownych.

Wszystkie miasta leżące nad Jeziorem Górnym łączy droga zwana Great Lakes Circle Tour. Okrąża ona wszystkie Wielkie Jeziora i jest popularnym szlakiem turystycznym i krajoznawczym. Przemierzać go można wygodnie zarówno samochodem, jak i rowerem.

Nietypową atrakcją turystyczną jest Whitefish Point Underwater Preserve. Jest to obszar we wschodniej części jeziora, blisko początku rzeki St. Mary, znany jako „Grobowiec Wielkich Jezior”. W tym rejonie panują trudne warunki, co skutkowało częstymi katastrofami. Dzisiaj obszar ten ma charakter pomnika narodowego. Liczne wraki są dość łatwo dostępne i organizuje się tam wyprawy dla nurków – pod warunkiem pozostawienia tego miejsca w stanie nienaruszonym.

Jezioro Górne a zmiany klimatyczne

Według danych naukowców Uniwersytetu w Minnesocie Jezioro Górne staje się z czasem coraz cieplejsze. Od 1979 r., gdy zaczęto robić pomiary, jego temperatura wzrosła o 2,5 stopnia w ciągu 30 lat. Jednocześnie co roku coraz mniejsza jego część pokryta jest lodem.

Mniejsza powierzchnia pokrywy lodowej sprawia, że wody jeziora są ogrzewane nawet zimą, a poza tym woda intensywniej paruje. To z kolei sprzyja zwiększonym opadom śniegu w okolicach jeziora. Przypuszcza się, że Jezioro Górne, które do niedawna było zimą regularnie skute lodem, w 2040 r. będzie zupełnie wolne od lodu.

Szczegółowe dane

Jezioro Górne w liczbach

• Nazwa angielska: Lake Superior
• Nazwa francuska: Lac Supérieur
• Powierzchnia: 82 000 km²
• Średnia głębokość: 147 m
• Maksymalna głębokość: 406 m
• Maksymalna długość: 560 km
• Maksymalna szerokość: 260 km
• Objętość: 12 000 km³
• Długość linii brzegowej: 2783 km + 1605 km brzegów wysp
• Lustro wody na wysokości: 183 m
• Czas retencji: 191 lat

Jezioro Górne – ciekawostki

• Cała woda z Jeziora Górnego wystarczyłaby do przykrycia obu Ameryk warstwą grubą na 30 cm.
• Port Duluth znajdujący się na zachodnim brzegu jeziora jest najbardziej oddalonym od morza portem morskim na świecie.
• W latach 70. Polska zbudowała kilka jeziorowców do transportu towarów z Gdyni bezpośrednio do portów nad Wielkimi Jeziorami. Dzięki swojej zwrotności doskonale nadawały się do żeglugi w trudnych warunkach, dlatego przez wiele lat dostarczały zaopatrzenie do polskiej stacji antarktycznej.

Polecamy

• Podróże DinoAnimals
• Opracowania
• Parki Narodowe
• Wodospady
• Jeziora
• Góry
• Rzeki
• Oceny
• Morza
• Wulkany
• Wielkie miasta