Kaczki (Anatinae)

Kaczki (Anatinae)

Uważane za ptaki głupie i nieporadne na lądzie. Warto jednak zapamiętać, że kaczki to silne i bardzo opiekuńcze zwierzęta – dotyczy to zwłaszcza samic wychowujących młode. Wiele z nich jest przepięknie ubarwionych, a mandarynka mogłaby z powodzeniem stanąć w szranki konkursu na Ptasią Miss World, o ile byśmy taki konkurs zorganizowali 🙂

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki
• Rząd: blaszkodziobe
• Rodzina: kaczkowate (Anatidae)
• Podrodzina: kaczki (Anatinae)

Kaczkowate zostały podzielone na kilka podrodzin, w tym kaczki. Nie stanowią jednak grupy monofiletycznej (grupa zwierząt pochodzących od jednego przodka), ale formę taksonu, gdyż łabędzie i gęsi nie są uważane za kaczki, choć gęsi należą dla przykładu do kaczkowatych (Anatidae).

Rodzaje i gatunki

Kaczki (Anatinae) zostały podzielone na 8 rodzajów i 50-60 żyjących obecnie gatunków. Z kolei kaczkowate (Anatidae) to 40 rodzajów i 146 gatunków. Do kaczkowatych należą łabędzie – jedne z największych ptaków latających. W dzisiejszym artykule koncentrujemy się jednak nie na kaczkowatych, lecz na kaczkach 🙂

Występowanie

Podobnie do wielu ptaków wodnych kaczki to również grupa zwierząt kosmopolitycznych, występujące w większości państw świata, wyłączając Antarktydę. Kilka gatunków zamieszkuje wyspy, w tym Georgię Południową i Wyspy Auckland. Wiele kaczek udało się introdukować na Hawaje, Nową Zelandię i Wyspy Kerguelena, choć wiele z tamtejszych gatunków i populacji jest zagrożonych wyginięciem lub wymarło.

Osiadłe i wędrowne

Niektóre gatunki, głównie te z klimatu umiarkowanego i arktycznej półkuli północnej są ptakami wędrownymi, natomiast gatunki tropikalne prowadzą osiadły tryb życia. Kaczki mieszkające w Australii, czyli tam, gdzie opady są nieregularne i rozmieszczone „nierówno”, są nomadami szukającymi sezonowych jezior i basenów formujących się z wody deszczowej.

Charakterystyka

Wygląd

Ciało jest wydłużone i szerokie, szyja stosunkowo długa, choć nie tak imponująca jak u łabędzi czy gęsi. Kształt ciała kaczek nurkujących różni się nieco od pozostałych – jest bardziej zaokrąglone. Dziób zazwyczaj szeroki, zawierający ząbkowane krawędzie stworzone do skutecznego filtrowania wody w czasie żerowania. Gatunki polujące na ryby dysponują dłuższymi i mocniejszymi ząbkami.

Stopy

Kacze stopy są błoniaste i szerokie, stworzone do pływania, działają bowiem jak wiosła. Choć są nieocenione w wodzie, na lądzie nie dodają gracji – charakterystyczny kaczy chód jest spowodowany właśnie szerokimi błonami między palcami, przez co ptak niezgrabnie człapie i zatacza się – jakby był pijany 🙂

Nogi

Nogi charakteryzują się dużą wytrzymałością, a stopy wielkością. Ulokowane zostały daleko od ciała, co bardziej widać u gatunków częściej przebywających w wodzie. Silne są również skrzydła, ale ich rozpiętość nie jest zbyt duża, ponieważ start i sam lot wymagają szybkich, częstych uderzeń, co u ptaków z większą rozpiętością jest utrudnione, a nierzadko niemożliwe.

Niepozorne kaczki to bardzo silne ptaki – siły mięśni skrzydeł mógłby im pozazdrościć niejeden latający olbrzym. Wiele gatunków nie może jednak latać w okresie linienia, szukają zatem bezpiecznych siedlisk z bogatymi zasobami pożywienia. Linienie poprzedza zazwyczaj migrację.

Ubarwienie

Kaczory zamieszkujące północną półkulę posiadają często barwne, piękne upierzenie, ale latem linieją i przez większość roku wyglądają prawie tak samo jak niezbyt kolorowe samice. Rezydenci z południa zazwyczaj wykazują mniejszy dymorfizm płciowy, choć zdarzają się wyjątki, takie jak nowozelandzka kazarka rajska (Tadorna variegata), u której różnice między płciami są uderzające – kaczki mają białe głowy, kaczory natomiast czarne. Upierzenie młodocianych ptaków przypomina dorosłe upierzenie samic.

Dieta

Korzystają z różnych źródeł pożywienia, jedzą bowiem trawę, rośliny wodne, ryby, owady, małe płazy, robaki i mięczaki.

Grążyce (plemię Aythyini) oraz tracze (plemię Merlini), czyli kaczki nurkujące, żywią się tym, co znajdą głęboko pod wodą. Aby móc łatwiej się zanurzać, gatunki należące do tych plemion są cięższe od kaczek nienurkujących, dlatego też mają większe problemy z wystartowaniem.

Kaczki nienurkujące żerują na powierzchni wody lub na ziemi, czasem również na takiej głębokości, jaką mogą osiągnąć bez całkowitego zanurzenia ciała. Wzdłuż krawędzi dzioba przebiega struktura zwana grzebieniem, która zatrzymuje pokarm w dziobie w czasie filtrowania wody. Ząbki te wykorzystują również do czyszczenia piór i przytrzymywania śliskiego pokarmu.

Kilka wyspecjalizowanych kaczek, zwłaszcza traczy, zostało przystosowanych do łowienia ryb i połykania ich w całości.

Niektórzy przedstawiciele podrodziny dysponują szerokimi, płaskimi dziobami stworzonymi do podwodnych „łapanek”, np. wyciągania robaków i małych mięczaków z błota, poszukiwania larw owadów oraz połykania wijących się żab. Aby uniknąć obrażeń podczas kopania w osadzie, dziób został pozbawiony woskówki, a nozdrza są twarde.

Komunikacja

Kwakanie

Samice z gatunków należących do kaczek nienurkujących wydają z siebie klasyczne kwakanie, ale mimo rozpowszechnionego poglądu, większość tych ptaków jednak nie kwacze. W zanadrzu mają szeroką gamę odgłosów, od gwizdów, przez gruchanie i jodłowanie, do chrząkania. Na przykład, ogorzałki będące nurkami, są bardzo głośne, ich rozmowy są dobrze słyszalne i mają związek zarówno z tokami, jak i szerszą komunikacją.

Obalamy mity

Wiele osób powtarza, że kwakanie kaczek nie powoduje odbicia fali akustycznej (echa), jest to jednak tylko mit. Pogłoskę tę po raz pierwszy obaliło Centrum Badawcze Akustyki na Uniwersytecie w Salford w 2003 roku w ramach British Science Association. Dowody na błędny pogląd przedstawiła również telewizja Discovery w jednym z odcinków programu „Prawda czy fałsz – pogromcy mitów” (oryg. MythBusters).

Rozmnażanie

W okresie godów kaczory zmieniają upierzenie na barwniejsze, aby przyciągnąć partnerkę. Kiedy jednak samica jest zajęta wysiadywaniem jaj, partner traci piękne ubarwienie, zmieniając się w „kaczego Kopciuszka”. Ponowne linienie odbywa się jesienią, kiedy kaczor odzyskuje piękne barwy i znów może latać. Samice linieją w okresie lęgowym.

Łączenie w pary odbywa się zazwyczaj zimą, a wiosną samica prowadzi wybranka na swoje terytorium, które zazwyczaj jest miejscem jej narodzin. Przyszła matka buduje gniazdo z trawy i trzciny, czasem wybiera na nie otwór w drzewie.

Z reguły wykazują monogamiczność, chociaż związek trwa średnio tylko rok. Większe i osiadłe gatunki mają natomiast tendencję do wiązania się w relacje wieloletnie.

Samiec strzeże granic areału, przeganiając inne pary.

Lęgi

Większość kaczek odbywa lęgi raz w roku, wybierając najbardziej sprzyjający czas, czyli wiosnę, lato lub porę deszczową, a przed rozrodem budują gniazda. Inkubacja trwa 28 – 35 dni, a w lęgu pojawia się 5 – 12 jaj.

Matki są bardzo opiekuńcze i starają się bronić potomstwo, jednak są bezradne w sytuacji, kiedy pisklę nie będzie w stanie iść lub wydostać się z pułapki, co prowadzi do wygłodzenia, hipotermii, a w efekcie śmierci. Najpóźniej urodzone pisklęta mogą zostać osierocone, ponieważ matka pozostawia niewyklute jaja i opuszcza gniazdo razem z nowo narodzonymi kaczątkami.

Młode są w stanie latać po 5 – 8 tygodniach, ponieważ opierzają się bardzo szybko. Kiedy pisklęta są gotowe do lotu, wszystkie kaczki zbierają się nad brzegiem jeziora, bagna lub oceanu i rozpoczynają podróż do zimowisk. W trakcie lotu stado tworzy charakterystyczny klucz w kształcie litery „V”.

Nazwy kaczek

Wiele kaczek (kaczkowatych) ma przezabawne i przepiękne nazwy:

• kaczka pokraczka (Thalassornis leuconotus)
• kaczka pstrokaczka (Stictonetta naevosa)
• cudokaczka (Callonetta leucophrys)
• grzywienka (Chenonetta jubata)
• dziwonos (Sarkidiornis melanotos)
• krzywonos (Hymenolaimus malacorhynchos)
• cyraneczka (Anas crecca)
• sterniczki (Oxyurinae)
• mandarynka (Aix galericulata)

Kaczki – jedne z najszybszych ptaków świata

Niektóre gatunki kaczek latają z prędkością bliską 80 km/h, a edredon zwyczajny (Somateria mollissima) może rozwinąć prędkość dochodzącą do 113 km/h. Gęsiec gambijski (Plectropterus gambensis) zaś to prawdziwy rekordzista – zajmuje 7 miejsce na liście najszybszych ptaków – rozwija prędkość 142 km/h. Lista najszysbzych ptaków świata znajduje się w artykule: Najszybsze ptaki świata – Top 10.

Szczegółowe dane i wymiary

Kaczki (Anatinae)

• Długość ciała: 38 – 86 cm
• Rozpiętość skrzydeł: 50 – 152 cm
• Masa: 1 – 4,1 kg
• Długość życia: do 20 lat na wolności, 10 – 15 lat w niewoli (rekordzista dożył 27 lat)

Kaczki (Anatinae) – ciekawostki

• Kaczki są czasem mylone z kilkoma rodzajami niespokrewnionych z nimi ptaków wodnych, do których są podobne tylko z wyglądu: nurami, perkozami, chruścielami i łyskami.
• Wszystkie gatunki torpedówki (Tachyeres), z wyłączeniem torpedówki lotnej (Tachyeres patachonicus), są praktycznie nielotami.
• Kaczki mają wodoodporne pióra dzięki specjalnej oleistej substancji wydzielanej z gruczołu ulokowanego blisko ogona. Ptak pokrywa nią pióra na całym ciele w czasie oczyszczania ciała za pomocą dzioba.
• Kaczki nie czują zimna w nogach nawet podczas pływania w lodowatej wodzie, ponieważ ich stopy nie zostały wyposażone w zakończenia nerwowe, ani naczynia krwionośne. Duże stopy pozwalają również na szybkie pływanie.

Polecamy

• Ptaki
• Żurawie
• Czaple
• Pelikany
• Głuptaki
• Perkozy
• Kormorany