Ustonogie, ustonogi (Stomatopoda)

„Rozszczepiacze kciuków”

W Australii nazywane są „zabójczymi krewetkami”. Czasem określane są również mianem „rozszczepiaczy kciuków” 🙂 Skąd takie wyszukane i groźnie brzmiące pseudonimy w stosunku do rajsko ubarwionych, niewielkich skorupiaków?

Ustonogie zawdzięczają swą opinię specyficznym kleszczom. Zapamiętajcie więc – jeśli kiedykolwiek zwiedzeni pięknym wyglądem będziecie mieli okazję złapać ustonoga, uważajcie. Trzymany w nieodpowiedni sposób, jest bowiem w stanie przeciąć kciuk dorosłego człowieka na dwie części. A to nie wszystko, co można powiedzieć o tych niezwykłych pancerzowcach.

Klasyfikacja

• Typ: stawonogi
• Podtyp: skorupiaki
• Gromada: pancerzowce, skorupiaki wyższe
• Rząd: ustonogie, stomatopody

Występowanie

Pływają w ciepłych wodach Oceanu Indyjskiego i Spokojnego. Powszechnie występują w strefie pływów i w rafach koralowych. Większość czasu spędzają na ukrywaniu się w podwodnych skałach lub zakopane w dnie morskim.

Charakterystyka

Wygląd

Budową bardzo przypominają krewetki, ale dla wielu blisko im do… modliszek (stąd angielska nazwa mantis shrimp czyli w wolnym tłumaczeniu „krewetka-modliszka”). Mogą osiągać ok. 30 cm długości, ale spotkano także ponad 40-centymetrowe osobniki. Większość gatunków nie przekracza jednak 10 cm.

Pancerzem pokryta jest tylko tylna część głowy i 3 pierwsze segmenty tułowia. Ciała ustonogich są bajecznie kolorowe, niemal neonowe, choć spotyka się gatunki stonowane, w odcieniach brązu.

Nie tylko niesamowite ubarwienie czyni z ustonogich zwierzęta niezwykłe. Bardzo ważną częścią ich ciała są kleszcze (zwane też pazurami), których używają w czasie polowań. Bardzo ostre i mocne pazury pozwalają na zabicie ofiary tych samych rozmiarów co opisywane skorupiaki. Rozróżnia się 3 rodzaje ataku, które te skorupiaki stosują:

• przez przebicie ciała niczym włócznią
• oszołomienie
• rozczłonkowanie.

Oczy

(Upraszczając) ludzie widzą 3 barwy podstawowe: niebieski, zielony i czerwony. Motyle widzą takich barw 5, co pomaga w widzeniu wielu milionów kolorów z widzialnego spektrum. Ustonogi są w stanie zobaczyć aż 16 barw podstawowych. Wynika z tego prosty wniosek – ustonogi widzą miliardy, a nawet biliony kolorów, których my nawet nie jesteśmy sobie w stanie wyobrazić!

Niektóre gatunki mają co najmniej 16 różnych rodzajów fotoreceptorów, które są podzielone na cztery klasy, 6 z nich jest wrażliwych na światło ultrafioletowe, a 4 fotoreceptory analizują światło spolaryzowane. Dla porównania, większość ludzi ma tylko cztery barwniki wzrokowe, z których trzy są przeznaczone do widzenia barwnego.

Soczewki ludzi blokują światło ultrafioletowe, więc niestety, jedynie nieliczni pośród nas mają zdolność widzenia… duchów (najczęściej w nieco odmiennych stanach świadomości ;)).

Równoległe strumienie informacji

Informacje wizualne powstające na siatkówce ustonogów wydają się być przetworzone na wiele równoległych strumieni danych prowadzących do ośrodkowego układu nerwowego, co znacznie zmniejsza wymagania analityczne na wyższych (kolejnych) poziomach.

Ustonogi mają tzw. oczy złożone, zbudowane z ommatidiów. Dzięki temu są w stanie zobaczyć nie tylko niezliczone barwy, ale również światło spolaryzowane i obrazy o określonych częstotliwościach w całym widmie elektromagnetycznym. Dla osób zainteresowanych – omatidium to inaczej fasetka (z języka łacińskiego ommatidium), stanowią one podstawowe elementy budowy oczu złożonych.

Oczy ustonogich ulokowane zostały na ruchomych „ramionach”, które mogą poruszać się niezależnie od siebie. Zwierzęta te widzą także głębię, kształt i oczywiście dostrzegają ruch. Same oczy mogą mieć rozmaite kolory, są również uważane za jedne z najbardziej złożonych w królestwie zwierząt. Inne oczy złożone omawialiśmy już przy okazji pracowitych pszczół.

Po co ustonogom tak skomplikowany system wizualny?

Funkcja widzenia światła spolaryzowanego nie została do tej pory odkryta. Podejrzewa się, że ma za zadanie informować potencjalnych partnerów o swej gotowości do rozrodu, a także umożliwia komunikację nieuchwytną dla drapieżników. Może to być zatem rodzaj przewagi ewolucyjnej.

Złożone oczy ustonogich pomagają także w rozpoznawaniu różnych rodzajów koralowców i zdobyczy, która często jest przezroczysta lub półprzezroczysta. Być może potrafią również dostatecznie szybko zauważyć duże błyszczące drapieżniki, takie jak barakuda. Doskonałe widzenie głębi umożliwia natomiast precyzyjne wyprowadzanie ciosu w stronę ofiary.

Oczy ustonogów są tak zadziwiająco skomplikowane a zmysł wzroku tak potężny, że krewetki te mogą zobaczyć rzeczy, których nie dostrzegają żadne inne zwierzęta na Ziemi. Aby jednak nie było wątpliwości – duchów ani zmarłych nie widzą 😉

Gody

W czasie godów niektóre ustonogi zaczynają emitować światło. Długość fali tego światła odpowiada długościom fal wykrywalnych przez aparat wzrokowy innych ustonogów.

Samice są płodne w określonych fazach cyklu pływów (przypływów i odpływów). Wydaje się zatem, że umiejętność rozpoznawania faz Księżyca może zapobiegać marnowaniu energii seksualnej. Pozwala to też na zdobywanie informacji na temat wielkości odpływu, zwłaszcza wśród gatunków żyjących w płytkich wodach przybrzeżnych. Sugeruje się także, że zdolność widzenia promieni UV umożliwia obserwacje trudno wykrywalnej zdobyczy zamieszkującej rafy koralowe.

Swoją drogą, czy ustonogi nie są romantyczne? Łącząc fazy Księżyca, z przypływami, emisję własnego światła, feerię barw z okresem godowym i bezmiarem oceanu… to czyż nie mamy gotowej recepty na film ;)?

Polowanie

Ustonogie polują poprzez gwałtowny „wyrzut” pazurów w stronę zdobyczy. Powodują one poważne obrażenia nawet u zwierząt znacznie większych, niż wyposażone w nie skorupiaki. Uderzenie jest niebywale szybkie – prędkość wysunięcia pazurów wynosi 23 m/s. Prędkość ta generuje z kolei dużą siłę uderzenia – może ona wynieść nawet 1500 N.

W czasie wysuwania kleszczy, woda je otaczająca zaczyna… wrzeć. Nawet, jeśli skorupiak nie trafi w ofiarę, energia oddana do wody (na skutek błyskawicznego wypuszczenia pazurów) może oszołomić, a nawet zabić potencjalną zdobycz.

Nieco niżej w artykule prezentujemy film, w którym wyjaśniony został fenomen szybkości zadawanych przez ustonogi ciosów.

Zachowanie

Te długowieczne skorupiaki wydają się mieć bardzo złożone życie. Wiele gatunków przeprowadza tzw. walki rytualne, inne wykazują zdolności fluorescencji. Potrafią się uczyć, zapamiętują i rozpoznają poszczególne osobniki. Prawdopodobnie czynią to poprzez wzrok, jak i zapach. Duża część tych skorupiaków przejawia także skomplikowane zachowania społeczne w celu obrony terytorium.

Ustonogie to monogamiści (choć niektóre gatunki są bardziej rozwiązłe); z jednym partnerem mogą pozostać nawet przez 20 lat. Przez całe życie używają tych samych nor, potrafią także koordynować swoje działania. W czasie lęgów oboje partnerzy dbają o jaja. Zdarza się jednak, że przyszłym potomstwem opiekuje się samica, a samiec zajmuje się zdobywaniem pokarmu. Przez ok. 3 miesiące od wyklucia młode żyją jako plankton.

Ustonogi w ciągu całego życia mogą wydać na świat 20-30 lęgów. W zależności od gatunku, jaja przechowywane są w norach lub pod ogonem matki.

W akwarystyce

Wielu miłośników akwarystyki nie wyobraża sobie hodowli ustonogów. Powodów jest kilka:

• większe gatunki są w stanie rozbijać szklane akwaria swymi niebywale silnymi pazurami
• są bardzo żarłoczne, dlatego zapolują na każde zwierzę jakie spotkają w akwarium
• gatunki skalne mogą bardzo niszczyć tzw. żywą skałę, która jest wykorzystywana w profesjonalnej akwarystyce

Mimo to ustonogie są często bardzo pożądanymi zwierzętami hodowlanymi. Jednym z najbardziej popularnych pod tym względem gatunków jest rawka błazen (Odontodactylus scyllarus), ze względu na przepiękne ubarwienie.

Szczegółowe dane/wymiary

Ustonogie, ustonogi (Stomatopoda)

• Długość ciała: 15-30 cm, maksymalnie 46 cm
• Długość życia: zazwyczaj 15-20 lat lub nieco więcej

Ustonogie, ustonogi – ciekawostki

• W języku angielskim ustonogi nazywane są mantis shrimp – „modliszko-krewetka”.
• Do tej pory opisano ponad 450 gatunków ustonogów.
• System wzrokowy u ustonogów jest jednym z najbardziej skomplikowanych w królestwie zwierząt.
• Szybkość wyrzucania pazurów jest porównywalna do prędkości pocisku kalibru 22. Oznacza to, że szybkość ta jest 50 razy większa, niż mgnienie oka. Siła ta umożliwia ustonogom przebijanie twardych pancerzy krabów.
• W październiku 2014 r. naukowcy z Uniwersytetu w Queensland odkryli, że oczy złożone ustonogich są w stanie wykrywać komórki rakowe. Zawdzięczają to zdolności widzenia światła spolaryzowanego.
• Ustonogi są wykorzystywane do potraw w kuchni japońskiej, wietnamskiej i śródziemnomorskiej.

Polecamy

• Plankton
• Koniki morskie
• Jeżowce
• Najmniejsze organizmy
• Kryl
• Raki