Sahara – największa gorąca pustynia na Ziemi

Sahara jest pustynią, którą kojarzy się przede wszystkim z morzem piasku, pofałdowanymi wydmami i bardzo wysokimi temperaturami. To wszystko prawda, choć tylko po części, bo ta największa pustynia świata (nie licząc tych polarnych w Arktyce i na Antarktydzie), oferuje znacznie więcej atrakcji i jest niezwykle różnorodna. Nie jest też w całości piaszczysta. Tak naprawdę Sahara to kilkanaście różnych pustyń, a każda z nich ma całkowicie odmienny charakter.

Znajdziemy tu zarówno wydmy przekraczające 100 metrów wysokości, jak i niesamowite formacje skalne, żwirowo-kamieniste przestrzenie przywodzące na myśl tereny obcej planety, znajdziemy w końcu Nil, jezioro Czad, wygasły wulkan czy łańcuchy górskie.

Sahara jest tak rozległa (zajmuje obszar porównywalny ze Stanami Zjednoczonymi), że w jej obrębie spotkamy odmienne zjawiska klimatyczne i roślinność. W końcu pustynia, która leży na obszarze aż 11 państw musi robić wrażenie i zaskakiwać.

Od morza do pustyni

Kilka milionów lat temu nikt nie rozpoznałby dzisiejszej Sahary, ponieważ jej tereny znajdowały się pod wodą, a zatem były dnem morza. Woda wraz z upływającym czasem stopniowo opadała, odsłaniając ląd, który aż kipiał od roślinności. Rósł tam las tropikalny, podobny do lasów deszczowych Ameryki Południowej. Było gorąco i wilgotno.

Co zatem się stało, że dziś próżno szukać na Saharze choćby okresowej rzeki?

Za potężnie zmiany klimatyczne w tym rejonie świata (i nie tylko w tym) odpowiedzialny jest kąt nachylenia kuli ziemskiej. Kiedy się zmieniał, zmieniał się również klimat. Sahara stopniowo robiła się coraz bardziej sucha i nieprzyjazna dla żywych organizmów.

60 tysięcy lat temu

Jeszcze 60 tysięcy lat temu były tam żyzne pola, zielone doliny i mnóstwo stałych mieszkańców. 20 tysięcy lat później dolina zaczęła pustynnieć, choć jeszcze długo pozostawała żyzna, pełna roślinności i bogactwa przyrodniczego.

8 tysięcy lat temu

Ponad 8 tysięcy lat temu skończyły się jednak bujne opady i rozpoczął okres bardzo długiej suszy, ale wiele ludów dawało sobie jeszcze radę (byli to przede wszystkim hodowcy bydła).

4 tysiące lat temu

Około 4 tysięcy lat temu klimat na Saharze zmienił się jednak w takie piekło, że życie stało się możliwe tylko w oazach.

W przyszłości

Ponieważ zmiany nachylenia kąta osi ziemskiej następują co 41 000 lat (od 22° do 24.5°), już za kilkanaście tysięcy lat (ok. 15 000 lat), pustynia może znów zacząć przypominać zieloną dolinę.

Sahara współcześnie

Współcześnie Sahara zajmuje obszar ponad 9 milionów kilometrów kwadratowych, co jest trudne do wyobrażenia – Polska dla przypomnienia ma 312 tysięcy km².czyli Sahara jest 29 razy większa od Polski. To ogromny i bardzo zróżnicowany teren. Od północy Saharę otacza wybrzeże morza Śródziemnego, od zachodu góry Atlas i Ocean Atlantycki, od wschodu zaś Morze Czerwone.

Jak zatem widać, pustynia ze wszystkich stron otoczona jest wodą i to w naprawdę dużych ilościach. Ta woda, choćby w postaci chmur, prawie nigdy jednak nie przedostaje się na obszary pustyni. Południową granicę pustyni wyznaczają rzeki (między innymi Niger) i rozciąga się pas przejściowy: pustynia powoli zmienia się w sawannę, na początku bardzo suchą, a im bardziej na południe, tym mocniej zazielenioną i nawodnioną.

Klimat i ukształtowanie

Sahara uchodzi za najgorętszą pustynię świata. Panuje tu klimat zwrotnikowy, który jest skrajnie suchy. Średnia roczna suma opadów nie przekracza zazwyczaj 100 mililitrów (i to na obszarach górskich, ponieważ dalej od nich pada jeszcze rzadziej i mniej).

Im bliżej środka Sahary, tym robi się goręcej i wręcz ekstremalnie sucho, więcej opadów natomiast pojawia się na jej krańcach – zarówno północnych, jak i południowych (tutaj może spaść do 200 mililitrów wody, więc nadal bardzo mało). Wyniszczający wpływ mają też na całą Saharę gorące, silne wiatry (przede wszystkim na północy), które potrafią zmieniać się wręcz w huragany. Występują też burze piaskowe.

Na Saharze znajdziemy wszystkie typy pustyń:

• Skalne (hamady)
• Żwirowe (seriry)
• Piaszczyste (ergi)

Góry

Znajdziemy tu łańcuchy górskie (między innymi Atlas Saharyjski, Góry Tibejstyjskie czy Czerwone Wzgórza Morza Czarnego) oraz wygasły wulkan, będący najwyższym punktem pustyni – Emi Koussi mający prawie 3,5 tysiąca metrów wysokości.

Sahara to także pola wydmowe i morza piaskowe, z którymi jest najbardziej kojarzona, ale również kamienne płaskowyże, żwirowe równiny i wyschnięte jeziora.

Temperatura

Występują tu duże wahania temperatur zarówno w ciągu doby, jak i w ciągu roku. Nie są może tak ekstremalne jak na pustyni Gobi, ale wciąż mogą sięgać kilkudziesięciu stopni różnicy. Choć na Saharze nie ma typowych pór roku, to jednak da się zdecydowanie odróżnić chłodnawy styczeń (kilkanaście stopni) od upalnego lipca (czterdzieści stopni, a czasami nawet więcej).

Rzeki

Poza jedynymi stałymi rzekami jakimi są Nil i Niger, na pustyni można spotkać wyłącznie okresowe rzeki i jeziora. Wśród tych stałych jest natomiast słodkowodne jezioro Czad, będące niegdyś morzem śródlądowym. Znajdziemy tu liczne suche doliny (określane jako wadi), ostańce skalne oraz niecki, w których po opadach zbiera się nieco wody.

Co ciekawe, Sahara (tak samo jak pustynia Gobi) ma duże skupiska płytkich wód powierzchniowych oraz źródła artezyjskie. Dzięki temu możliwe jest powstawanie oaz.

Znajdują się tu także bogate zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego (wydobywają je głównie Algieria i Libia), eksploatuje się tu także rudy żelaza, miedzi, uranu czy soli kamiennej.

Pustynie Arabska i Libijska

Wśród wielu pustyń Sahary to właśnie Arabska i Libijska są najbardziej znane i popularne. Pustynia Arabska stanowi popularną atrakcję turystyczną, która każdego roku przyciąga tysiące zwiedzających. Leży na wschód od Nilu i na zachód od Morza Czerwonego.

Pustynia Arabska

Pustynia Arabska nie ma nic wspólnego z wielkim morzem piasku i wydmami, z którymi najczęściej utożsamia się całą Saharę. To kamienista, czasami bardziej piaszczysto-żwirowa kraina z ekstremalnym klimatem i księżycowymi widokami. Panuje to skrajnie suchy, zwrotnikowy klimat, a suma opadów potrafi nie przekraczać 10 mililitrów rocznie. Zdarza się, że nie pada tu kilka lat z rzędu. Z tego powodu na pustyni Arabskiej jest wiele suchych dolin i niecek po wyschniętych jeziorach. To właśnie te tereny pokonywali Izraelici w drodze do Ziemi Obiecanej.

Pustynia Libijska (Zachodnia)

Pustynia Libijska (Egipcjanie mówią na nią Pustynia Zachodnia) obejmuje ogromny obszar rozciągający się w granicach Libii i Libanu. To właśnie tutaj znajdziemy morze piasku, niesamowite piaszczyste formacje i wysokie wydmy. Wydmy osiągają nawet kilkaset metrów wysokości i nieustannie wędrują, popychane przez zwrotnikowe wiatry. Temperatura na pustyni Libijskiej przekracza nawet 60 stopni Celsjusza, co sprawia, że staje się prawdziwym piekłem na ziemi. Deszcz nie pada tu prawie wcale. Roczne opady nie sięgają nawet 10 mililitrów.

Wśród innych ciekawych części Sahary jest też obszar Ténéré, który kiedyś był dnem morskim, a potem domem dla wielu dinozaurów, których kości do dziś są znajdowane przez naukowców. Mieszkały tu też dzikie plemiona, które zostawiły na skałach prehistoryczne zdobienia i rysunki. Dzisiaj trudno tam choćby spacerować, a co dopiero żyć. To kamienna pustynia w części północnej oraz piaszczysta w części południowej, z ruchomymi piaskami i wędrującymi wydmami. Jest tak sucho i gorąco, że prawie żadna roślina nie ma ochoty tam wykiełkować.

Pogranicze Algierii to z kolei obszar pustyni Tanizruft. Deszcz właściwie tu nie pada, temperatury w dzień przekraczają 40 stopni, w nocy zaś spadają nawet poniżej zera. W tej kamienisto-skalistej krainie ciężko jest wytrzymać, obszar jest całkowicie jałowy i pusty. Przez to pustkowie wiódł kiedyś starożytny szlak handlowy i do dziś jest chętnie użytkowany.

Fauna i flora Sahary

Choć na pustyni nie ma łatwego życia, wiele gatunków roślin i zwierząt jakoś sobie radzi w tak ekstremalnych warunkach. Najwięcej roślin spotkamy na północnych i południowych krańcach, w centrum Sahary wszelkie życie zamiera. Roślinność północnej części Sahary przypomina trochę tę śródziemnomorską, ponieważ rosną tutaj oleandry, oliwki czy pistacje.

Południowa część Sahary to obszar występowania tamaryszku i akacji. W ekstremalnych warunkach interioru pustyni rośliny w szczątkowej formie można spotkać w zagłębieniach terenu, dnach suchych dolin, a także na skałach. Na obszarach żwirowych rosną kserotermiczne krzewy, na piaskach – niektóre odmiany traw wydmowych i cierniste zarośla. Na Saharze rośnie też róża jerychońska, przedziwna roślina pędząca przez pustynię jako kula zaschniętych pędów, które osłaniają owocostan. W oazach uprawia się palmy daktylowe, zboża i tytoń.

Jeśli chodzi o zwierzęta, na Saharze żyją antylopy adaks, lisy pustynne (fenki), skoczki pustynne, wielbłądy (dokładniej dromadery), owce grzywiaste, osły afrykańskie, koziorożce nubijskie, warany pustynne, biczogony egipskie, skorpiony, gazele dorkas oraz oryksy szablorogie. Spotkamy tu także szakale, hieny, strusie, sępy, a nawet gepardy (na obrzeżach).

Szczegółowe dane

Pustynia Sahara w liczbach

• Sahara zajmuje obszar liczący 9 200 000 kilometrów kwadratowych
• Długość: 4,800 km
• Szerokość: 1,800 km
• Sahara leży na terenie aż 11 państw Afryki.
• Około 4 tysięcy lat temu klimat na Saharze zmienił się radykalnie i z zielonej krainy stała się pustynią
• Na wielu obszarach Sahary spada mniej niż 10 mililitrów deszczu rocznie
• Wydmy na Saharze mogą przekraczać 300 metrów wysokości i nieustannie się przemieszczają
• Temperatura na pustyni Libijskiej (będącej częścią Sahary) przekracza nieraz 60 stopni Celsjusza.

Sahara składa się z 14 pustyń:

• Ahaggar
• Al-Dżuf
• Arabska
• Bajuda
• Erg Ikidi
• Erg Szasz
• Hamada al-Hamra
• Libijska
• Tadmait
• Tanizruft
• Tenere
• Tibesti
• Wielki Erg Wschodni
• Wielki Erg Zachodni

Sahara – ciekawostki

• Słowo Sahara w języku arabskim oznacza właśnie pustynię (czasami używa się określenia „wielka pustynia”).
• Na Saharze znajduje się więcej niż 20 jezior, ale prawie wszystkie z nich są słonowodne. Wyjątkiem jest jezioro Czad, w którym woda jest słodka.
• Sahara, tak samo jak pustynia Gobi, cały czas poszerza swoje terytorium, co jest związane z pustynnieniem i drenowaniem terenów leżących na peryferiach Sahary.

Polecamy

• Podróże DinoAnimals
• Opracowania
• Parki Narodowe
• Wodospady
• Jeziora
• Góry
• Rzeki
• Oceny
• Morza
• Wulkany
• Pustynie
• Wielkie miasta