Orzeł Haasta (Harpagornis moorei)

Orzeł Haasta (Harpagornis moorei)

Współczesne orły wiele wieków temu miały swojego króla, któremu nie było jednak dane dotrwać do naszych czasów. Tym bardziej orzeł Haasta zasługuje na to, aby jak najwięcej miłośników zwierząt poznało jego zwyczaje i niestety smutne zakończenie panowania w świecie dostojnych ptaków.

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki
• Rząd: szponiaste
• Rodzina: jastrzębiowate
• Podrodzina: orły
• Rodzaj: Harpagornis
• Gatunek: orzeł Haasta
  

Występowanie i datowanie

Orzeł Haasta przebywał na Wyspie Południowej – największej wyspie Nowej Zelandii, ale mógł występować również na Wyspie Północnej. Jego panowanie było długie, ale nie wieczne, żył bowiem od plejstocenu do czasów nowożytnych (od 2 mln do ok. 500-600 lat temu).

W tamtym okresie większość powierzchni wyspy porastały lasy, a ponieważ szczątki orła znaleziono właśnie na obszarach zadrzewionych, wydaje się, że na siedlisko wybrał formacje leśne lub ich skraje. Dowodem na tę teorię są też skrócone kości skrzydeł sugerujące, że zwierzę dostosowało się do środowiska gęsto porośniętego drzewami.

Stąd jego skrzydła choć imponujące, to jednak nie tak ogromne, jak wielu fanów zapewne mogłoby oczekiwać. Pamiętajmy jednak, to nie rozpiętość skrzydeł czyni wojownika wspaniałego największym z wojowników pośród ptaków drapieżnych, lecz charakter – i tak było najprawdopodobniej z królem wszystkich orłów – orłem Haasta.

Charakterystyka

Wielkość

Orzeł Haasta określany jest mianem największego znanego orła wszechczasów, był większy nawet od współczesnych sępów. Samice były znacznie większe od samców, ważyły 10 – 15 kg, płeć „brzydka” mieściła się w przedziale 9 – 12 kg. Choć należał do największych ptaków świata, miał stosunkowo niewielką rozpiętość skrzydeł; u samic wymiary te wynosiły ok. 2,6 m, maksymalnie 3 m, więc pod tym względem był zbliżony wielkością do orła australijskiego (Aquila audax), orła przedniego (Aquila chrysaetos), orła stepowego (Aquila nipalensis), wojownika zbrojnego (Polemaetus bellicosus) czy bielika olbrzymiego (Haliaeetus pelagicus).

Jednak największe, a nawet średnie współczesne sępy (Gypinae) czy kondory prawdopodobnie pobijają wymarłego orła pod względem rozpiętości skrzydeł. Całkowita długość ciała samicy dochodziła do 130 – 140 cm, a wysokość wynosiła ok. 90 cm lub nieco więcej.

Szpony

Wielkość i siła nóg wyposażonych w wielkie szpony wskazują, że był skutecznym drapieżnikiem potrafiącym zabić bardzo duże zwierzę, najdłuższy pazur mierzył bowiem 9-11 cm długości, był więc zbliżony wielkością do szponów harpii wielkiej (Harpia harpyja).

Dzięki potężnym stopom i silnym mięśniom nóg orzeł startował skacząc z podłoża, pomimo dużej masy ciała.

Ogon

Poza nogami i szponami długi i szeroki był ogon, który u samic mierzył ponad 50 cm długości, co rekompensowało stosunkowo krótkie skrzydła, zwiększając siłę nośną.

Umaszczenie

Do dzisiaj kolor upierzenia pozostaje zagadką, choć powstało mnóstwo wariacji artystycznych na ten temat. Niektórzy sądzą, że orzeł Haasta mógł być podobny do wojownika ozdobnego (Spizaetus ornatus), który – jak większość ptaków tropikalnych – jest bardziej kolorowy od ptaków z klimatu umiarkowanego.

Warto jednak zaznaczyć, że spora część ptaków Nowej Zelandii nie ma jasnego upierzenia, większość ekspertów uważa zatem, że najprawdopodobniej był ciemnobrązowy lub brązowo-szary, podobny do innych dużych orłów leśnych z wielu regionów świata.

Jedyny orzeł na szczycie łańcucha pokarmowego

Orzeł Haasta był jedynym znanym orłem, który w swoim ekosystemie był czołowym drapieżnikiem (ang. apex predator).

Podobne artykuły

• 
  Bizon – największe zwierzę Ameryki Północnej

  24 sierpnia 2012
• 
  Salamandra plamista (Salamandra salamandra)

  4 lipca 2013
• 
  Królestwo zwierząt – Owady, insekty (Insecta)

  9 lipca 2014
• 
  Żółw olbrzymi (Aldabrachelys gigantea)

  5 listopada 2013

Dieta i sposób polowania

Orzeł Haasta polował na inne duże ptaki. Przed kolonizacją Nowej Zelandii fauna była przez nie zdominowana, wiele prowadziło naziemny tryb życia; największym nielotem był moa (Dinornithiformes) – najwyższy ptak wszechczasów ważący ok. 200-249 kg i osiagający 360 cm wysokości. Poza nim chętnie żywił się innymi nielotami: takahe (Porphyrio hochstetteri), weką (Gallirallus australis) oraz ptakami z rodzaju Aptornis.

Orzeł Haasta polował również na gęsi i kaczki. Ze względu na rozmiary i umiejętności mógł spokojnie upolować człowieka. Szacuje się, że pędził na ofiarę z prędkością dochodzącą do 80 km/h chwytając ją za miednicę mocnymi szponami jednej nogi, drugą natomiast uderzał kilkukrotnie w głowę lub ukręcał kark, aby szybko zabić ofiarę.

Potężny dziób używany był do rozcinania mięsa i przebijania organów wewnętrznych, schwytane zwierzę mogło zatem umrzeć od utraty krwi.

Na terenie występowania orła nie przebywały duże drapieżniki, ani padlinożercy, więc ptak mógł bez strachu przechowywać zapasy żywności wystarczające na kilka dni.

Kiedy wyginął Orzeł Haasta?

Pierwsi osadnicy Nowej Zelandii – Maorysi, przybyli około roku 1280, polowali głównie na nieloty, w tym moa doprowadzając do wyginięcia gatunku. Ponieważ najważniejszy element diety orła Haasta został wytępiony, drapieżnik był skazany na zagładę i wyginął w wieku XV, kiedy to ostatnie moa zniknęły z powierzchni Ziemi.

Jeden z badaczy – Charles Edward Douglas żyjący między XIX a XX wiekiem, napisał w jednej ze swych publikacji, że spotkał dwa drapieżne ptaki ogromnych rozmiarów w dolinie rzeki Landsborough, które następnie zastrzelił, a potem zjadł. Niewykluczone, że mogły to być dwa ostatnie okazy orła Haasta, ale sceptycy uważają, że gatunek nie mógł przetrwać 500 lat bez odpowiedniej ilości pokarmu. Wielu stwierdziło zatem, że Douglas widział innego ptaka – Circus eylesi – największego przedstawiciela błotniaków, choć uważa się, że i on wymarł o wiele wcześniej.

Podczas ostatniej kolonizacji na wyspy Nowej Zelandii sprowadzono gryzonie i koty. Jak już wiadomo, najliczniejszymi zwierzętami wysp były ptaki, spośród ssaków znaleziono tylko 3 gatunki nietoperza, z których jeden niedawno wyginął. Do tej pory wolne od konkurencji i zagrożeń ptaki zajmowały wszystkie nisze ekologiczne Nowej Zelandii, ponieważ jaja i pisklęta nie padały ofiarą dużych napastników. Moa „pasły się” na wyspie niczym jeleniowate i bydło, ale pojawiający się myśliwi zaburzyli ekosystem.

Populacja

Całkowitą populację Orła Haasta jaka mogła występować szacuje się 3-4,5 tysiąca par lęgowych.

Szczegółowe dane i wymiary

Orzeł Haasta (Harpagornis moorei)

• Długość ciała: 130 – 140 cm
• Wysokość: ok. 90 cm
• Rozpiętość skrzydeł: 2,6 – 3 m
• Masa: samice: 10 – 15 kg (17,8 kg?), samce: 9 – 12,3 kg
• Długość czaszki: ok 15 cm
• Długość najdłuższego szpona: 9 – 11 cm
• Długość ogona: do 50 cm
• Długość stępu: 22,7 – 24,9 cm
• Długość dolnej części dzioba: 11,4 cm
  

Orzeł Haasta  – ciekawostki

• Orła tego po raz pierwszy opisał Julius von Haast w 1870 roku nadając mu łacińską nazwę Harpagornis moorei, na cześć George’a Henry’ego Moore’a, właściciela Estate Glenmark – miejsca, w którym znaleziono szczątki tego drapieżnego ptaka.
• Nazwa rodzajowa pochodzi od greckich słów harpax – „hak” i ornis – „ptak”.
• W języku Maorysów orła Haasta nazwano Hikioi lub Pouakai, które można tłumaczyć jako „stary żarłok” ;).
• Inne czami spotykane nazwy orła Haasta to: orzeł nowozelandzki, czy gigantyczny orzeł.
• Orzeł Haasta był największym orłem jakiego odkryto.
• Najcięższe istniejące orły nie przekraczają 9 kg masy w stanie dzikim, są więc o ok. 40% lżejsze od orła Haasta.
• Szkielet orła Haasta sugeruje, że ptak był spokrewniony najbliżej z orzełkiem australijskim (Hieraaetus morphnoides) a nie jak pierwotnie uważano z dużo większym orłem  australijskim.
• Długość najdłuższego szpona jest porównywalna do pazurów tygrysa.
• Małpożer (Pithecophaga jefferyi) mógł przystosować się do środowiska podobnie jak orzeł Haasta, ponieważ oba gatunki wyewoluowały od mniejszych przodków, ale ze względu na gigantyzm wyspiarski oraz nieobecność dużych mięsożernych ssaków i innych dużych drapieżników zarówno małpożer, jak i orzeł Haasta miały idealne warunki do rozwoju.
• Orzeł Haasta jest czasem błędnie przedstawiany jako nielot ze względu na dużą masę.
• Nielot moa, na którego polował orzeł, był od niego ok. 15 razy cięższy.
• Ogromne rozmiary orła mogły być odpowiedzią ewolucji na wielkość jego zdobyczy.
• Orzeł Haasta był sporo mniejszy (waga i rozpiętość skrzydeł) niż Argentawis (Argentavis) – największy dotychczas odkryty ptak latający.
• Zdjęcie główne przedstawia orła przedniego.

Polecamy

• Największe orły i największe bieliki
• Największe ptaki drapieżne
• Argentawis – największy ptak w historii
• Bielik afrykański
• Bielik amerykański
• Bielik olbrzymi
• Bielik zwyczajny
• Harpie
• Kania ruda
• Kania czarna
• Kondory
• Kobuz
• Małpożer – orzeł filipiński
• Myszołów zwyczajny
• Orłosęp
• Orły
• Orzeł australijski
• Orzeł cesarski
• Orzeł przedni
• Orzeł stepowy
• Rybołów
• Sekretarz
• Sępy
• Sokół norweski, Białozór
• Sokół wędrowny
• Sowy
• Wojownik ozdobny
• Wojownik wspaniały
• Wojownik zbrojny