Głuszec, głuszec zwyczajny (Tetrao urogallus)

Sugerując się jedynie upierzeniem samców można z łatwością uznać, że ptaki te żyją w tropikalnych lasach Ameryki Południowej, albo kongijskiej dżungli. „Głuche” zaloty tych ptaków obserwować jednak można w wielu lasach Europy, w tym w Polsce, gdzie głuszce objęte są ścisłą ochrona gatunkową.

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki
• Rząd: grzebiące
• Rodzina: kurowate
• Rodzaj: Tetrao
• Gatunek: głuszec zwyczajny

W obrębie gatunku wyróżnia się 10 podgatunków:

• T. urogallus aquitanicus – Francja, Pireneje, Hiszpania
• Głuszec kantabryjski (T. urogallus cantabricus) – północno-zachodnia Hiszpania
• T. urogallus karelicus – Karelia, Finlandia
• T. urogallus lonnbergi – Półwysep Kolski
• T. urogallus major – Europa Centralna od Alp do Estonii
• T. urogallus obsoletus – Rosja, Europa Północna
• T. urogallus pleskei – Białoruś, centralna część europejskiej Rosji
• T. urogallus rudolfi – południowo-wschodnia Europa od Bułgarii do południowo-zachodniej Ukrainy
• T. urogallus uralensis – Góry Ural, zachodnia Syberia
• T. urogallus volgensis – południowo-wschodnia europejska część Rosji

Siedliska

Ten osiadły gatunek ptaka przebywa w całej Europie północnej oraz zachodniej i środkowej Azji, głównie w starych lasach iglastych. W niektórych regionach spotykany również w lasach tajgi (północno-wschodnia Eurazja), a w ciepłych regionach klimatu umiarkowanego wybiera pasma górskie.

Charakterystyka

Samca i samicę, zwane odpowiednio kogutem i kurą, można łatwo odróżnić na podstawie wielkości i ubarwienia. Kogut jest znacznie większy od kury, mierzy bowiem średnio 74 – 85 cm długości, rozpiętość skrzydeł wynosi 90 – 125 cm, a średnia masa ok. 4 kg. Imponująco duże samce mierzą nawet 100 cm długości i mogą ważyć nawet 6,7 kg. Pióra na grzbiecie mogą mieć barwę od ciemnoszarej do ciemnobrązowej, pierś pokrywają natomiast ciemne pióra o metalicznym zielonym poblasku. Brzuch i podogonie wahają się od czerni do bieli w zależności od podgatunku.

Kura waży o połowę mniej od koguta, a jej długość ciała wynosi 54 – 64 cm, podczas gdy rozpiętość skrzydeł mierzy ok. 70 cm, a masa waha się między 1,5, a 2,5 kg. Na wierzchniej części ciała rosną brązowo-czarno-srebrne pióra tworzące prążkowany wzór. Na piersi, brzuchu podobny wzór tworzą pierzaste żółtawe piórka.

U obu płci natomiast widoczne są białe znaczenia na skrzydłach. Opierzone są również nogi, dzięki czemu nie imają się ich mrozy; palcowaty, płaski stęp wyposażony na podeszwach w małe „kolce”, pełnią rolę rakiet śnieżnych. Obydwie płcie można łatwo rozróżnić po samych pośladach stóp – kogucie są większe od kurzych. Nad oczami samca widoczne są plamy gołej czerwonej skóry, zwane przez myśliwych różami.

Pisklęta ubarwieniem przypominają matkę, ponieważ lepiej chroni je przed drapieżnikami, ponadto, młode posiadają na głowach charakterystyczne czarne pióra. Po ok. 3 miesiącach, czyli pod koniec lata, opierzenie przechodzi stopniowo w postać dorosłą.

Dieta i żerowanie

Głuszec preferuje różne rodzaje pożywienia, w tym pąki kwiatów, liście, owoce i trawy; zimą wybiera głównie igły drzew iglastych, które łatwo zobaczyć w odchodach. Głuszec to zatem ptak roślinożerny, ale pisklęta przez pierwsze tygodnie życia muszą spożywać białko, dlatego jedzą owady. Ilość tego rodzaju pożywienia jest jednak uzależniona od warunków atmosferycznych – sucha i ciepła aura sprzyja szybkiemu wzrostowi piskląt, a zimna i deszczowa prowadzi do wzrostu śmiertelności wśród potomstwa głuszców.

Zimą, kiedy śnieg przykrywa runo leśne, ptak spędza praktycznie cały dzień i noc na drzewach, na których łatwiej o pokarm. Aby jednak strawić gruby materiał roślinny jakim są igły, potrzebuje żwiru lub drobnych kamieni pełniących rolę gastrolitów umożliwiających trawienie pokarmu. Zjedzone kamienie w połączeniu z kurczącymi się mięśniami brzucha działają niczym młyn rozdrabniający pokarm.

Koguty są silnie terytorialne i zajmują areały o powierzchni 50 – 60 ha, kurom wystarcza natomiast powierzchnia dochodząca do 40 ha, ale oba tereny mogą się pokrywać. Największą aktywność przejawia za dnia, noce spędza natomiast na drzewie, które wykorzystuje jako łóżko przez kilka kolejnych nocy. Rozród ma jednak miejsca na ziemi – kury składają jaja w ziemnym gnieździe i tam spędzają noce. Dopóki potomstwo nie nauczy się latać, matka będzie przebywać z nim wśród gęstych zarośli. Zimą samice jednak nie schodzą na ziemię, a większość znajdywanych wtedy śladów należy do samców.

Zaloty i rozmnażanie

Okres godowy zwany tokami rozpoczyna się wiosną, kiedy rośliny zaczynają odżywać, czyli od marca do kwietnia, trwa natomiast do maja, a nawet czerwca. Znaczną część toków obejmują długie zaloty między sąsiadującymi kurami i kogutami, rozpoczynające się o świcie. Wraz z nadejściem słońca kogut staje na drzewie prezentując dumnie swoją sylwetkę, rozkłada pióra ogonowe i prostuje szyję, zwracając dziób ku niebu, następnie kieruje skrzydła do ziemi, prezentując je jak wachlarze. Wszystko po to, aby zaimponować potencjalnej partnerce.

Podczas prezentacji emituje też specyficzne pieśni brzmiące jak seria podwójnych kliknięć przypominające upadające piłeczki ping-pongowe, stopniowo przyspieszając do trzasku zbliżonego do wyskakującego korka od szampana, potem słyszymy „skrobanie”. Dopiero pod koniec okresu zalotów samce schodzą z drzew i na ziemi pokazują swoje wdzięki, tworząc przy okazji samcze grupy – właśnie ten czas jest głównym etapem godów.

Stojące w grupie samce słyszą nawoływania samic przypominające łkanie. Jeśli w pobliżu grupy pojawia się kura, prawo do kopulacji przysługuje samcowi dominującemu.

Ok. 3 dni po kopulacji samica zaczyna składać jaja, a po ok. 10 dniach wszystkie znajdują się już w gnieździe. W jednym lęgu pojawia się 8 jaj, choć zdarza się ich nawet 12, rzadziej tylko 4 – 5. Inkubacja trwa 26 – 28 dni w zależności od pogody i wysokości, na jakiej znajduje się gniazdo. Na początku sezonu lęgowego samice łatwo płoszą się, uciekając z gniazda, z czasem są co raz bardziej odporne na intruzów. Im bliżej wylęgu, tym mocniej siedzą w gnieździe.

Przyszłe matki zazwyczaj spędzają mniej niż godzinę dziennie na żerowaniu, a wszelkie potrzeby fizjologiczne załatwiają w pobliżu lęgowiska. Po wykluciu piskląt rodzina opuszcza je, aby zmniejszyć ryzyko wykrycia przed drapieżniki.

Ponieważ, jak wszystkie zagniazdowniki, małe głuszce są pokryte puchem od razu po wykluciu, ale nie są jeszcze w stanie utrzymać temperatury ciała, która u ptaków wynosi 41^oC, w zimne i deszczowe dni muszą ogrzewać się ciałem mamy nawet co kilka minut i przez całą noc. W czasie podróżowania samodzielnie poszukują pożywienia, głównie owadów takich jak larwy motyli (gąsienice) i ich poczwarki, mrówki, wije i chrząszcze.

Młode szybko rosną, a największy procent spożywanego białka jest przeznaczany na budowę mięśni skrzydeł. W 3 – 4 tygodniu życia mogą pokonywać w locie krótkie dystanse i sypiają od czasu do czasu na drzewach. Już w 6 tygodniu potrafią utrzymywać temperaturę ciała, a po kolejnych 2 miesiącach upierzenie zmienia się na młodzieńcze – w tym czasie łatwo już odróżnić młode kury od młodych kogutów. Wraz z nadejściem września rodzina powoli rozpada się, najpierw odchodzą młode samce, potem kury. W okresie zimowym mogą tworzyć luźne grupy żerujące.

Lot głuszca

Głuszce nie należą do lotników pełnych gracji. Przeszkodą jest bowiem ich masa oraz krótkie, zaokrąglone skrzydła. Podczas startu wytwarzają głośny dźwięk, który odstrasza drapieżniki. Ze względu na rozmiar ciała i rozpiętość skrzydeł głuszce starają się unikać lotu w młodych i gęstych lasach. Podczas lotu odpoczywają podczas krótkich faz ślizgowych. Ich pióra wydają charakterystyczny gwizd.

Szczegółowe dane i wymiary

Głuszec, głuszec zwyczajny (Tetrao urogallus)

• Długość ciała:
  • koguty: 74 – 85 cm
  • kury: 54 – 64 cm
• Rozpiętość skrzydeł:
  • koguty: 90 – 125 cm
  • kury: ok. 70 cm
• Masa:
  • koguty: ok. 4 kg
  • kury: 1,5 – 2,5 kg
• Wyraźny dymorfizm płciowy – samiec jest znacznie większy od samicy, jest również pięknie upierzony.

Głuszec – ciekawostki

• Nazwa gatunkowa urogallus pochodzi z łaciny i oznacza tyle co „górski kogut”
• Głuszec jest największym ptakiem grzebiącym w Europie.
• Głuszce często krzyżują się z cietrzewiami, a urodzone z takiego związku ptaki w Polsce nazywa się skrzekotami i, jako hybrydy, nie mogą się rozmnażać.
• Głuszec zwyczajny jest gatunkiem wymarłym w Belgii, w Niemczech jest zagrożony wyginięciem, a w Szkocji został odtworzony z populacji szwedzkiej.
• Najcięższy okaz w niewoli ważył 7,2 kg.
• Najpoważniejszym zagrożeniem dla głuszców jest degradacja siedlisk oraz wzrost populacji małych drapieżników (np. lisa rudego), będący natomiast wynikiem spadku liczebności dużych drapieżników (wilk, niedźwiedź brunatny) regulujących mniejsze. W Szwecji ptaki te padają ofiarą orła przedniego. Na niektórych obszarach gwałtowne skurczenie populacji ma związek z nadmiernymi polowaniami.
• Głuszce nie są całkowicie bezbronne – podczas startu skrzydła wytwarzają nagły, głośny trzepot, który odstrasza drapieżniki.

Polecamy

• Ptaki
• Fauna Polski