Ptaki rajskie (Paradisaeidae)

Cudowronki, cudowronkowate

Raj na Ziemi istnieje i to nie w jednym miejscu. Odwiedzając tropikalne lasy Nowej Gwinei i Australii, wkraczamy w świat bajkowych stworzeń, których barwy i kształty przyprawiają o zawrót głowy. Przebywanie blisko cudowronek to jednak nie tylko uczta dla oczu, ale również uszu – ich trele zachwycają różnorodnością podobnie jak barwne wachlarze na głowie, pióropusze na ogonie i „suknie” otaczające ciało. Czy te perły dżungli mają jakąś rysę?

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki
• Rząd: wróblowe
• Podrząd: śpiewające
• Rodzina: cudowronki
• Rodzaje:
  • Astrapia
  • Cicinnurus
  • Diphyllodes
  • Drepanornis
  • Epimachus
  • Lophorina
  • Lycocorax
  • Manucodia
  • Paradigalla
  • Paradisaea
  • Parotia
  • Phonygammus
  • Pteridophora
  • Ptiloris
  • Seleucidis
  • Semioptera

W obrębie rodziny sklasyfikowano 41 gatunków cudowronek.

Występowanie

Sercem bijącym obecnością cudowronek jest Nowa Gwinea, jedynie rodzaj Lycocorax i Semioptera są endemitami Wysp Korzennych (in. Moluki), usytuowanych na zachód od Nowej Gwinei. Dwa gatunki ozdobnika (Ptiloris) są natomiast endemitami Australii. Jeden z nich występuje wyłącznie w Nowej Gwinei, drugi w Nowej Gwinei i w Australii.

Jeden gatunek fałdowrona (Manucodia) żyje na północy Queensland, pozostałe ograniczają się do Nowej Gwinei i niektórych okolicznych wysp.

Wiele gatunków cudowronek zajmuje bardzo ograniczone siedliska, np. długoogon większy (Epimachus fastosus) występuje tylko w średnich górach Nowej Gwinei (1000-2000 m n.p.m.), a latawiec krasnogrzbiety (Cicinnurus respublica) to endemit indonezyjskich wysp Batanta i Waigeo.

Siedliska

Większość gatunków żyje w lasach tropikalnych, lasach mglistych i na bagnach. Niemal wszystkie zamieszkują drzewa, ale niektóre mogą poruszać się po dnie lasu. Kilku przedstawicieli rodziny spotkano w lasach namorzynowych. Najbardziej elastyczną grupą cudowronek są fałdowrony (w szczególności fałdowron czarny (Manucodia ater)) – mogą one zamieszkiwać zarówno lasy, jak i otwarte sawanny.

Charakterystyka

Grupa ptaków rajskich jest tak zróżnicowana, że naprawdę trudno szczegółowo opisać ją jako jednolitą grupę. Najdłuższym gatunkiem cudowronki jest wspomniany już długoogon większy, który osiągać może nawet 110 cm długości, z czego większość stanowi długi, piękny ogon. Najmniejszym pod względem długości przedstawicielem rodziny jest z kolei latawiec królewski (Cicinnurus regius), mierzący 16-19 cm. Z reguły samce mają większe i dłuższe ogony, niż samice.

Skrzydła mają zaokrąglone krawędzie, a u niektórych gatunków zmodyfikowane zostały do tego stopnia, że samce mogą za ich pomocą generować charakterystyczne dźwięki. Duże różnice widoczne są w budowie dzioba. U niektórych przypomina on dziób kruka (np. u ozdobników i długoogonów), u innych jest mały i cienki (np. astrapie). Wielkość dzioba zależna jest od płci, ale zdarzają się przypadki, w których to samice mają większe dzioby – najczęściej ma to miejsce u gatunków owadożernych.

Upierzenie jest niebywale różnorodne. Odgrywa ono bardzo ważną rolę w czasie zalotów – jego zadaniem jest bowiem przyciągnięcie partnerki. Ubarwienie zależne jest od zachowań seksualnych, jakie uskutecznia dany gatunek, np. fałdowrony i grabce mają jednolite umaszczenie, ponieważ są monogamistami. Tarczonosy (Paradigalla) natomiast wykazują poligamię, dlatego ich pióra błyszczą zielenią i błękitem. W obrębie rodziny obserwuje się mnóstwo kolorów: czerwienie, zielenie, żółcie, błękity, biel, brązy…

Upierzenie samic nie jest jednak zbyt imponujące – dominują w niej szarości. Celem takiego niepozornego ubarwienia jest wkomponowanie się w otoczenie. Młodsze samce przypominają samice, a osiągnięcie pięknych, rajskich barw zajmie im dużo czasu, bo ok. 7 lat. Dzięki temu lepiej ukrywają się przed drapieżnikami, a dorosłe samce nie traktują ich jak konkurencji.

Samce cudowronek często posiadają imponujące pióra ogonowe przypominające wijące się linki, druty lub szeroki pióropusz. Na głowie również występować może bardzo duży grzebień. U wielu gatunków spotyka się również tarcze piersiowe i wachlarze na głowie.

Dieta

W menu ptaków rajskich dominują owoce i stawonogi, choć spora grupa tych zwierząt chętnie sięga po nektar i małe kręgowce. Preferowany pokarm determinuje inne nawyki, np. owocożercy częściej będą przebywać w koronach drzew, a owadożercy wolą żerować w nieco niższych partiach drzew. Ponadto owocożerne cudowronki wydają się bardziej uspołecznione niż samotnicze i terytorialne ptaki owadożerne.

Mali siewcy dżungli

Cudowronki są siewcami dżungli – jedzą owoce zjadają i nasiona, których jednak nie trawią. Wraz z odchodami na ziemię spadają zatem nasiona, które z czasem zaczynają kiełkować. Ptaki te są zatem bardzo pożytecznymi zwierzętami.

Ptak spożywa owoce siedząc na gałęzi, a dzięki swym stopom potrafi manipulować pokarmem. Wydaje się, że konkretne gatunki preferują konkretne owoce, np. fałdowron stalowy (Phonygammus keraudrenii) i fałdowron zielonkawy (Manucodia chalybatus) jedzą głównie figi, a sześciopiór białoczelny (Parotia lawesii) woli jagody.

Śpiew

Ptaki rajskie to prawdziwi śpiewacy lasów tropikalnych. Swoje pieśni tworzą w celu zaznaczenia terytorium, przywołania partnerki lub zaalarmowania o niebezpieczeństwie. Rodzaj śpiewu uzależniony jest od gatunku: ozdobniki wydają z siebie bardzo ostre dźwięki, długoogony natomiast „wyrzucają” serie krótkich tonów przypominających karabin maszynowy. Cudowronki z rodzaju Paradisaea emitują dźwięki podobne do klików.

Rozmnażanie

U większości gatunków system zalotów jest bardzo złożony. Samce cudowronków z rodzaju Paradisaea spotykają się na jednym terytorium, walczą o najlepsze miejsca, a następnie prezentują swoje wdzięki. Latawce i sześciopióry wykonują tańce godowe przypominające ważny rytuał. Zaloty tego rodzaju mogą trwać wiele godzin i obejmować całe układy choreograficzne.

Ptaki te budują gniazda z miękkich materiałów, takich jak liście i paprocie. Zwykle tworzone są na rozwidleniu drzewa i przypominają głęboki kubek.

Nie wiadomo do końca, ile jaj składa jednorazowo samica. U wielu gatunków w sezonie samice składają tylko po 1 jajku, mniejsze ptaki mogą składać jednak 2-3. Samice wysiadują jaja przez 16-22 dni, młode opuszczają gniazdo po 16-30 dniach. Samiec nie bierze udziału w budowie gniazd – kiedy zapłodni jedną partnerkę, wyrusza na poszukiwania kolejnej. Tym bardziej ojciec nie ingeruje w wychowywanie i opiekę nad potomstwem. Za wszystkie te prozaiczne czynności odpowiedzialna jest matka.

Szczegółowe dane/wymiary

Cudowronki, cudowronkowate, ptaki rajskie (Paradisaeidae)

• Długość ciała: 16-63 cm (z ogonem ok. 110 cm)
• Rozpiętość skrzydeł: 20-120 cm
• Waga: 50-448 g
• Długość życia: nieznana na wolności, do ok. 30 lat w niewoli

Cudowronki, ptaki rajskie – ciekawostki

• Ptaki rajskie są blisko spokrewnione z krukowatymi (Corvidae).
• Wśród cudowronek obserwuje się często zjawisko hybrydyzacji – ptaki z różnych gatunków kopulują ze sobą, wydając tym samym na świat „mieszańce”. Wiele hybryd zostało sklasyfikowanych jako nowe gatunki, ale w stosunku do kilku z nich (np. Loborhamphus nobilis będący hybrydą tarczonosa długosternego i ozdobnika lirogłowego) pojawiają się wątpliwości na temat sensu klasyfikowania ich jako odrębne, nowe gatunki.
• Strelicja królewska (Strelitzia reginae), kwiat rosnący w RPA, przypomina rajskiego ptaka w locie.
• Rdzenni mieszkańcy Nowej Gwinei wykorzystują pióra cudowronek do tworzenia i ozdabiania pióropuszy potrzebnych do różnych rytuałów. Kapelusze ozdabiane piórami tych pięknych ptaków były popularnym elementem ubioru w Europie na przełomie XIX i XX wieku. Współcześnie cudowronki są pod ochroną, dlatego polowanie na nie zostało ograniczone. Polować na nie mogą jedynie tubylcy, którzy potrzebują ich piór do ceremonii pogrzebowych.
• Koronę z piór tych pięknych ptaków nosi król Nepalu.

Polecamy

• Papugi
• Tukany
• Paw
• Żurawie
• Flamingi
• Wróbel
• Kanarek