Bociany (Ciconia)

Bociany (Ciconia)

Ptak ubrany w bogatą symbolikę, posiadający ważne miejsce w wierzeniach słowiańskich. Uważany za zwiastun szczęścia, amulet. To podobno dzięki nim trafiamy jako niemowlęta do naszych domów. Mimo, iż nie zajmują się rozdawaniem dzieci, można śmiało stwierdzić, że są sympatyczne, inteligentne i rodzinne.

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki
• Podgromada: Neornithes
• Nadrząd: neognatyczne
• Rząd: bocianowe
• Rodzina: bocianowate
• Rodzaj: Ciconia
  

W rodzaju Ciconia sklasyfikowano 11 gatunków bociana, w tym 4 wymarłe:

• Bocian biały (Ciconia ciconia)
• Bocian czarny (Ciconia nigra)
• Bocian sinodzioby (Ciconia maguari)
• Bocian czarnodzioby (Ciconia boyciana)
• Bocian białoszyi (Ciconia episcopus)
• Bocian garbaty (Ciconia stormi)
• Bocian białobrzuchy (Ciconia abdimii)
• Ciconia nana – wymarły
• Ciconia maltha – wymarły
• Ciconia stehlini – wymarły
• Ciconia lucida – wymarły

Do ptaków bocianowatych zalicza się między innymi również dwa gatunki żabiru (Ephippiorhynchus):

• Żabiru czerwononogi (Ephippiorhynchus asiaticus)
• Żabiru afrykański (Ephippiorhynchus senegalensis)

Występowanie

Prawie wszystkie żyjące gatunki bociana zamieszkują kontynent europejski, azjatycki i afrykański. Jedynie bocian sinodzioby występuje na Kubie. Gatunki wymarłe żyły na terenach Ameryki Północnej i Południowej.

Tryb życia

Bociany są mięsożerne, jedzą żaby, gryzonie, małe ptaki, ssaki, owady, jaszczurki, ryby, skorupiaki. Dieta w dużej mierze zależy od gatunku i obszaru występowania. Polowania odbywa z reguły na otwartych przestrzeniach (łąki, sawanny, stepy), w ciągu dnia. Bocian połyka ofiarę w całości, jeśli jest zbyt duża, zostaje najpierw zabita, a następnie rozczłonkowana przed zjedzeniem. Jest bardzo pożytecznym ptakiem dla rolników, bowiem zjada nadmiar gryzoni niszczących uprawy (myszy, norniki).

Bociany mogą żyć samotnie, w niewielkich stadach i w parach. Polskie gatunki – bocian biały i bocian czarny słyną z migracji na okres zimowy w cieplejsze zakątki świata, zwłaszcza na kontynent afrykański oraz do Iranu i Indii.

Rozmnażanie

Bociany zakładają duże, okrągłe gniazda w koronach drzew liściastych lub iglastych. Bocian biały – słynący z towarzyskiego usposobienia – lubi budować swój „dom” na słupach telegraficznych, kominach i innych wysokich obiektach. Przed okresem lęgowym (każdy gatunek odbywa gody w innym czasie) bociany kopulują z jak największą ilością partnerów, poza okresem godowym bociany są raczej samotnikami. Bocian biały łączy się w pary z jednym partnerem na okres lęgowy, po tym okresie mogą się rozłączać.

Jaja składane są w kilkudniowych odstępach. Zależnie od gatunku samica składa od 2 do 7 jaj. Wysiadywanie trwa ponad miesiąc, potem na świat przychodzą pisklęta pokryte jasnym puchem. Gniazdo opuszczają po około 2 miesiącach i staja się w pełni samodzielne. Dojrzałość płciową osiągają po 2 – 7 latach.

Charakterystyka poszczególnych gatunków

Bocian biały (Ciconia ciconia)

Najbardziej rozpowszechniony i rozpoznawalny gatunek bociana. Dochodzi do 115 cm długości i 125 cm wysokości. Posiada duże skrzydła, których rozpiętość dochodzi do 215 cm. Masa jednego osobnika waha się między 2,3 a 4,5 kg. Jak wszyscy kuzyni z rodzaju Ciconia bocian biały ma długie, patykowate nogi, długą szyję i spiczasty, mocno wydłużony dziób. Na piórach przeważa kolor biały, lotki i porywy skrzydeł są czarne. Na piersiach pióra są dłuższe i bardziej puszyste niż na innych częściach ciała. Dziób i nogi jasnoczerwone. Skrzydła długie, ułatwiające szybowanie, ogon natomiast krótki. Chodząc, porusza się powoli, dostojnie, szyja jest wyciągnięta ku górze. W trakcie odpoczynku głowa chowa się między łopatkami. Tęczówka oka szara lub brązowa, skóra wokół oczu – czarna.

Zamieszkuje trawiaste obszary (sawanny, łąki, stepy, pola uprawne), jak również podmokłe tereny – bagna, zalane polany. Nie przepada za gęstymi lasami, ale nie przeszkadza mu towarzystwo człowieka, z tego powodu często można podziwiać jego gniazda w miastach lub na wsiach.

Bocian czarny, hajstra (Ciconia nigra)

Przebywa w Eurazji, nie wliczając azjatyckich pustyń. W Europie Środkowej uznawany za rzadki okaz, zamieszkujący lasy mieszane i liściaste, stawy, łąki, podmokłe tereny. Gniazda zakłada w koronach drzew iglastych i liściastych, jak również w skałach – nie stroni od obszarów górskich. W Polsce populację bociana czarnego szacuje się na 1500 – 2300 par. Unika ludzi, ponieważ jest bardzo płochliwy. Terytoria lęgowe mają zakres do kilkuset km², są większe od terytoriów bociana białego.

Częściowo osiada w Hiszpanii. Zimuje we wschodniej i południowej Afryce, jak również na południu Azji.

Kolor upierzenia czarny o zielono-bordowym poblasku. Brzuch, pierś i pióra ogonowe w kolorze białym. Dziób, skóra wokół oczu i nogi czerwone u dorosłych bocianów, natomiast kolor tych części ciała u osobników młodych przybiera zielono-szary oraz bladoróżowy odcień. Wielkością zbliżony do bociana białego.

Bocian sinodzioby (Ciconia maguari)

Zamieszkuje obszar Andów Wschodnich, Gujany, Argentyny oraz Chile. Preferuje nizinne tereny niezalesione.

Dziób szary, prosty, długi z bordową plamką na końcu. Nogi długie, w kolorze pomarańczy. Upierzenie białe, natomiast ogon, dolna partia grzbietowa, pokrywy skrzydłowe i lotki w kolorze czarnym.

Długość ciała od 114 do 132 cm, wysokość od 97 do 120 cm, rozpiętość skrzydeł sięga 160 – 180 cm, natomiast masa ciała wynosi od 3,4 – 4,54 (samice) i 7,5 – 10 kg (samce).

Bocian czarnodzioby (Ciconia boyciana)

Gatunek zamieszkujący Azję wschodnią. Do pewnego momentu uważany za podgatunek bociana białego, jest do niego bowiem bardzo podobny. Od europejskiego kuzyna odróżnia go jedynie czarny dziób i czerwona skóra wokół oczu. Młode mają pomarańczowe dzioby i białe upierzenie na całym ciele. Bocian czarny jest zagrożony wyginięciem ze względu na niszczenie siedlisk i polowania.

Jest większy od bociana białego. Osiąga 100 – 129 cm długości, 110 – 150 cm wysokości, 2,22 m rozpiętości skrzydeł oraz 2,8 – 5,9 kg wagi.

Bocian białoszyi (Ciconia episcopus)

Zamieszkuje Afrykę (poza południowym zachodem), Filipiny, Indonezję i Indie. Można go spotkać przy zbiornikach wodnych, ale częściej w lasach. Istnieje podział na populacje osiadłe i wędrujące.

Posiada błyszczące pióra o czarno-brązowym kolorze na skrzydłach i tułowiu. Skalp czarny z poblaskiem. Szyja i brzuch białe, pierś czarna, czarno-bordowa lub czarno-zielona, wyposażona w puszyste, efektowne pióra. Biała plama u podstawy dzioba. Młodociane osobniki są ciemniejsze od dorosłych.

Długość ciała do 85 cm, rozpiętość skrzydeł od 170 do 190 cm, ciężar od 1,6 do 1,9 kg.

Bocian garbaty (Ciconia stormi)

Gatunek mało znany, występujący na Sumatrze, Wyspach Mentawai, Borneo oraz na Półwyspie Malajskim. Preferuje obszary bogate w słodką wodę oraz odludne lasy. Jest to gatunek zagrożony wyginięciem – światową populację oszacowano na ok. 500 osobników. Zagrożenie wynika z niszczenia ich siedlisk i wzmożone polowania.

Jest stosunkowo dużym ptakiem brodzącym, osiąga 91 cm długości. Posiada charakterystyczny garb. Upierzenie biało-czarne, natomiast dziób i nogi – czerwone. Na twarzy nie występuje upierzenie, a goła skóra ma pomarańczowy odcień. Skóra wokół oczu żółta. Młode osobniki są mniej błyszczące od swych dorosłych pobratymców.

Bocian białobrzuchy (Ciconia abdimii)

Domem tego bociana jest Afryka, a dokładnie obszar od Etiopii do RPA. W wierzeniach afrykańskich ptak ten uznawany jest za zwiastun deszczu, urodzaju, szczęścia. To najmniejszy gatunek bociana.

Większość upierzenia jest czarna, nogi szare z czerwonymi kolanami oraz stopami. Dziób również szary. Spód ciała biały. Skóra wokół oczu czerwona, przy dziobie w okresie godowym przybiera barwę intensywnego błękitu.

Osiąga 80 cm długości, 900 – 1100 g wagi.

____________

U wszystkich gatunków bocianów, samice są nieco mniejsze od samców, a upierzenie jest takie samo u obu płci.

Bociany latają z szyją wyciągniętą do przodu, a nogi wystają spod krótkiego ogona.

Szczegółowe dane/wymiary

Bociany (Ciconia)

• Długość: 80 – 129 cm
• Wysokość: do 150 cm
• Rozpiętość skrzydeł: do 2,22 m
• Waga: od 1 do 5,9 kg
• Długość życia: od 18 do 30 lat
  

Bociany – ciekawostki

• Bocian biały często myli gumkę recepturkę z dżdżownicą, co nierzadko prowadzi do śmierci w skutek zablokowania przewodu pokarmowego.
• Przed odlotem w ciepłe kraje bociany łączą się w ogromne stada, nazywane sejmikami bocianimi. W grupach tych bociany żyją, jedzą, śpią. Czasem dochodzi do walk między osobnikami, które mogą zakończyć się śmiercią jednego z nich.
• W Polsce bocian biały i bocian czarny zostały objęte ścisłą ochroną gatunkową.
• W Holandii bocian nazywa się ooievaar. Słowo ma swe korzenie w staroniemieckim słowie odobero (tłum. przynoszący szczęście).
• W starożytnej Grecji, Bułgarii, Macedonii, Maroku oraz w krajach islamskich (Bliski Wschód) sądzono, że zmarli ludzie przybierają postać bociana.
• Jako, że bociany są ptakami bardzo pożytecznymi i lubianymi powstał przesąd mówiący, że przebywający na dachu ptak chroni dom przed uderzeniem pioruna. Pogląd ma swe głębokie korzenie w mitologii germańskiej, w której bocian był ptakiem Tora – bóstwa posiadającego piorun jako atrybut.
• Bociany bardzo dobrze się ze sobą porozumiewają, ale robią to wyłącznie na gnieździe. Witają się, rozpoznają swych partnerów, łagodzą konflikty poprzez klekanie.
• Polska jest jednym z kluczowych przystanków dla migrujących bocianów. Nasz kraj znajduje się bowiem na szlaku wędrówek łączących Europę, Azję (Syberia) i Afrykę.
• Kecalkoatl (Quetzalcoatlus) oraz Hatzegopteryx porównywane są do bociana. Jedna z teorii przyjmuje bowiem, iż brodziły podobnie jak bociany w poszukiwaniu pożywienia.

Polecamy:

• Ptaki
• Flamingi
• Pelikany
• Żurawie
• Albatrosy