Nanotyrannus i T. rex

Nanotyrannus – mały tyran, który nie był młodym T. rexem

Wyobraźmy sobie lasy i bagna sprzed 67 milionów lat. Pośród paproci i cyprysów błyskawicznie przemyka drapieżnik wielkości dużego konia – wąski pysk, długie nogi, stosunkowo długie przednie kończyny zakończone pazurami. Przez dziesięciolecia uważano, że to młodociany Tyrannosaurus rex. Dziś jednak rośnie liczba dowodów, że był to odrębny rodzaj – Nanotyrannus („mały tyran”) – który dzielił środowisko z królem dinozaurów. A najnowsze badania z 2025 roku wreszcie rozstrzygają ten spór.

Skąd się wziął mały tyran?

Historia nanotyrana (Nanotyrannus zaczyna się w 1946 roku, kiedy paleontolog Charles Gilmore opisał czaszkę znalezioną w formacji Hell Creek w Montanie (okaz CMNH 7541). Uznał ją za należącą do gatunku Gorgosaurus lancensis.

Dopiero w 1988 roku Robert Bakker i współpracownicy stwierdzili, że to odrębny rodzaj – Nanotyrannus lancensis. Od tej chwili rozpoczęła się trwająca dekady dyskusja: czy to rzeczywiście nowy drapieżnik, czy raczej młodociany T. rex?

Przełom: październik 2025

W 2025 roku w czasopiśmie Nature ukazała się praca Lindsay Zanno i Jamesa Napoli, oparta na analizie niemal kompletnego szkieletu z Montany (okaz NCSM 40000), znalezionego w 2021 roku w pobliżu miasta Jordan (USA).
Zachowany w znakomitym stanie szkielet pozwolił po raz pierwszy dokładnie zbadać rozwój osobnika i jego cechy dorosłości. Wyniki okazały się przełomowe.

Nanotyrannus był dorosły

Analiza histologiczna kości (czyli badanie ich mikroskopowej struktury) wykazała obecność 25 linii zatrzymanego wzrostu w kości udowej. Oznacza to wiek co najmniej 14 lat – a na powierzchni kości znaleziono tzw. External Fundamental System (EFS), który wskazuje, że zwierzę zakończyło wzrost.
Nie był to więc „nastolatek” T. rexa, lecz dojrzały osobnik mniejszego gatunku.

Brak form przejściowych

Badacze przeanalizowali ponad 200 okazów tyranozauroidów (Tyrannosauroidea) z późnej kredy. Nie znaleziono żadnych osobników pośrednich między smukłymi nanotyranami a masywnymi tyranozaurami (Tyrannosaurus rex). Gdyby były to stadia rozwojowe jednego gatunku, takie formy powinny istnieć.

Dwa gatunki „małych tyranów”

Zanno i Napoli stwierdzili, iż w obrębie rodzaju Nanotyrannus istniały dwa gatunki:

• Nanotyrannus lancensis – mniejszy (ok. 5–6 m długości, do ok. 700 kg), znany z okazów CMNH 7541 i NCSM 40000;
• Nanotyrannus lethaeus – nieco większy (do 7 m długości, ok. 1200–1300 kg), znany z okazu „Jane” (BMRP 2002.4.1).

Nazwa lethaeus pochodzi od mitologicznej rzeki Lete – symbolu zapomnienia – ponieważ przez lata uważano ten okaz za „zapomnianego” młodego T. rexa.

Jak wyglądał nanotyran (Nanotyrannus)?

Wyglądem przypominał smukłą wersję T. rexa – miał węższą czaszkę, więcej zębów (ok. 25 w żuchwie), dłuższe przednie kończyny (do 20% długości kości udowej) i proporcjonalnie dłuższe nogi, co czyniło go prawdopodobnie szybkim biegaczem.
Różnice anatomiczne w skrócie:

Budowa ciała sugeruje, że Nanotyrannus polował na mniejsze, szybkie ofiary – młode hadrozaury, pachycefalozaury lub niewielkie ornitopody.

Życie w cieniu króla

Formacja Hell Creek (Montana, Dakota Północna i Południowa) w późnej kredzie była środowiskiem, w którym współistniały:

• Tyrannosaurus rex – ogromny drapieżnik polujący na triceratopsy i edmontozaury
• Nanotyrannus lancensis – mniejszy, szybki łowca;
• Nanotyrannus lethaeus – nieco większy, być może polujący stadnie.

Ich relacja mogła przypominać współczesne współistnienie lwa (Panthera leo) i lamparta (Panthera pardus): dwa spokrewnione drapieżniki o różnych strategiach i niszach.

Dlaczego to odkrycie jest istotne?

• Koniec mitu „młodego T. rexa” – wiele wcześniejszych analiz rozwoju T. rexa trzeba będzie zweryfikować, bo opierały się na błędnie przypisanych okazach.
• Większa różnorodność drapieżników – tuż przed końcem kredy Ameryka Północna była domem co najmniej trzech rodzajów tyranozauroidów.
• Nowe pytania – czy Nanotyrannus żył w grupach? Czy konkurował z T. rexem o pokarm, czy raczej unikał spotkań z nim? 

Gdzie można zobaczyć nanotyrana (Nanotyrannus)

Niestety nie ma go w Polsce, ale:

• CMNH 7541 – Cleveland Museum of Natural History, Ohio
• NCSM 40000 – North Carolina Museum of Natural Sciences (w przygotowaniu do ekspozycji)
• „Jane” (BMRP 2002.4.1) – Burpee Museum of Natural History, Rockford, Illinois

Najważniejsze osobniki Nanotyrannus

CMNH 7541 („holotyp” Nanotyrannus lancensis)

Odkryty w 1946 roku w Montanie. Niewielka, dobrze zachowana czaszka o długości 57 cm, pierwotnie uznana przez Charlesa Gilmore’a za Gorgosaurus lancensis. To właśnie ten okaz w 1988 roku Robert Bakker i współpracownicy ogłosili nowym rodzajem – Nanotyrannus.

BMRP 2002.4.1 – „Jane”

Znaleziony w 2001 roku w hrabstwie Carter (Montana) przez zespół Burpee Museum of Natural History. Jest to niemal kompletny szkielet młodego, ale nie dziecięcego osobnika – o długości ok. 6,3 m i masie ok. 1 100 kg.
Przez lata „Jane” uznawano za młodocianego T. rexa, lecz badania Zanno i Napoli (2025) potwierdziły, że reprezentuje odrębny gatunek – Nanotyrannus lethaeus.
Nazwa gatunkowa pochodzi od mitycznej rzeki Lete – „rzeki zapomnienia”, symbolizującej wieloletnie zapomnienie o jego prawdziwej tożsamości.

NCSM 40000 – „Bloody Mary”

Odkryty w 2021 roku w pobliżu miasta Jordan w stanie Montana przez zespół North Carolina Museum of Natural Sciences. To najpełniejszy znany szkielet Nanotyrannus – zachowane są elementy czaszki, kończyn, kręgosłupa i ogona.
Badania osteohistologiczne wykazały, że osobnik miał około 14 lat i osiągnął dorosłość – posiadał External Fundamental System (EFS), świadczący o zakończonym wzroście.
To właśnie „Bloody Mary” była podstawą publikacji Zanno i Napoli (2025) w Nature, w której potwierdzono odrębność rodzaju Nanotyrannus od Tyrannosaurus.

Podsumowanie

Nanotyrannus nie był „odchudzonym T. rexem”, lecz odrębnym, wyspecjalizowanym drapieżnikiem, który dzielił ekosystem z królem kredy. Odkrycia Zanno i Napoli z 2025 roku otworzyły nowy rozdział w historii tyranozauroidów i przypomniały, że świat dinozaurów był bardziej złożony, niż dotąd sądziliśmy.

„To jak odkrycie, że wilk (Canis lupus) i kojot (Canis latrans) to nie ten sam gatunek w różnych rozmiarach – tylko dwa różne drapieżniki, żyjące obok siebie.”
– Lindsay Zanno

Źródła

• Zanno, L.E., Napoli, J.G. (2025). Nanotyrannus and Tyrannosaurus coexisted at the close of the Cretaceous.

Polecamy

• Giganotozaur vs Tyrannosaurus rex
• Giganotosaurus carolinii
• Tyrannosaurus rex
• Baza Dinozaurów
• Baza pterozaurów
• Wojna o kości dinozaurów
• Dinozaury nigdy nie uciekły z Parku Jurajskiego
• Dinozaury w Parku Jurajskim
• Fałszywe skamieniałości i nielegalny handel dinozaurami
• Do kogo należą dinozaury
• Handel dinozaurami
• Tyranozaury historia
• Jak głośno ryczał tyranozaur
• Holocen
• Plejstocen
• Paleogen
• Neogen
• Kambr
• Ordowik
• Trias
• Jura
• Kreda
• Sylur