Dinozaury (Dinosauria) – mity i fakty
Dinozaury to najbardziej znana grupa mezozoicznych gadów
Era mezozoiczna – epoka dinozaurów trwała od ok. 225 mln do 65 mln lat temu. Dinozaury pojawiły się w triasie, królowały w jurze a pobyt na naszej planecie zakończyły w okresie wielkiego wymierania kredowego. Pierwsze gatunki dinozaurów opisali Anglicy około roku 1820, a w 1842 roku prof. Richard Owen wymyślił nazwę Dinosauria (z greckiego „straszne jaszczury”).
Dinozaury dzielą się na dwa wielkie rzędy:
- gadziomiedniczne
- ptasiomiedniczne
Na potrzeby naszego serwisu dokonaliśmy podziału na dinozaury:
Ponad 3000 opisanych gatunków dinozaurów
Do dziś nazwano ponad tysiąc trzysta rodzajów i ponad 3000 gatunków dinozaurów, ale część opisów jak się okazuje, dotyczy różnych fragmentów szkieletu zwierząt tego samego gatunku, a część po dokładniejszym zbadaniu zaliczono do innych grup. Pozostaje jednak kilkaset rodzajów wiarygodnie opisanych dinozaurów, co stanowi jednak zaledwie mały ułamek tysięcy gatunków, które zamieszkiwały Ziemię przed milionami lat. Ich szczątki znane są ze wszystkich kontynentów, łącznie z Antarktydą. Również w Polsce odkryto fragmenty kostne najwcześniejszych, triasowych dinozaurów i tropy wczesnojurajskich dinozaurów w Górach Świętokrzyskich.
Czy wszystkie dinozaury były duże?
Nie wszystkie dinozaury były olbrzymami jak Amficelias, Argentynozaur czy Zauroposejdon, ale niektóre ustanowiły do dziś niepobite rekordy wielkości – patrz: Największe dinozaury. Na drugim biegunie znajdują się zwierzęta wielkości kurczaka – patrz: Najmniejsze dinozaury. Wszystkie dinozaury zaczynały zresztą życie jako niewielkie pisklęta, wykluwające się z jaj o twardych skorupkach.
Dinozaury – zwierzęta typowo lądowe
Dinozaury były zwierzętami typowo lądowymi (choć zapewne umiały pływać, jak większość kręgowców). Chodziły na dwóch lub czterech nogach podpierających tułów pionowo, jak u ssaków i ptaków, nie zaś rozstawionych na boki jak u typowych gadów. Jak o tym świadczą skamieniałe tropy dinozaurów, stawiały one stopy blisko linii przechodzącej przez środek ciała. Z kolei brak bruzdy po wleczeniu ogona wskazuje, że dinozaury unosiły zazwyczaj ogon w powietrzu, wykorzystując go jako przeciwwagę głowy i szyi. Wiele z nich było zresztą szybkimi i zwinnymi biegaczami.
Łapy dinozaurów
Łapy większości dinozaurów miały pięć, cztery lub trzy palce (tyranozaury miały zaledwie dwa palce w górnej łapie, a niedawno odkryty na terenie Mongolii Mononykus nawet jeden). Kończyny tylne dinozaurów drapieżnych mają typowo ptasią budowę, choć czasem z pewnymi modyfikacjami (np. sierpowaty szpon welociraptora. Palce zakończone były rogowymi pazurami, które u dinozaurów ptasiomiednicznych zwykle przybierają postać tępych kopyt.
Skóra dinozaurów
Skóra dinozaurów, której skamieniałe odciski zachowały się w kilku miejscach do dziś, była pokryta nieregularnymi łuskami ułożonymi obok siebie, podobnie jak u krokodyli czy na stopach ptaków, a nie zachodzącymi na siebie dachówkowato, jak u węży i jaszczurek. Niekiedy występowały zrogowaciałe guzy i kolce, zwłaszcza u dinozaurów pancernych, stegozaurów, a także u niektórych zauropodów. Kolce te pełniły funkcje obronne. Czasem wzdłuż grzbietu ciągnął się niski grzebień skórny.
Ubarwienie dinozaurów
Nie znamy oczywiście ubarwienia dinozaurów. Wszelkie rekonstrukcje można więc traktować jako upust fantazji czy wytwór intuicji twórców. Przypuszcza się, że kolorystyka dinozaurów mogła być bogatsza niż dzisiejszych wielkich ssaków lądowych, którym kolorowe ubarwienie nie jest potrzebne, ponieważ na ogół są daltonistami
Ciała bliższych krewniaków dinozaurów – ptaków i gadów – prezentują całą gamę kolorów: zielenie, żółcie, błękity, czerwienie czy fiolety. Ponieważ dinozaury były wzrokowcami, mogły być ubarwione w desenie maskujące, odstraszające (np. wielkie „oczy”) lub rozpoznawczo-sygnalizacyjne, służące porozumiewaniu się członków stada.
Porozumiewanie się i inteligencja dinozaurów
Dinozaury mogły się też porozumiewać głosem – do tego wykorzystywały zapewne wyrostki kostne na głowach (dinozaury kaczodziobe). Stadny tryb życia i w przypadku niektórych dinozaurów np. Tyranozaur (Tyrannosaurus), Welociraptor (Velociraptor) czy Deinonych (Deinonychus) opieka nad potomstwem świadczą o sporej – w porównaniu z dzisiejszymi gadami – inteligencji dinozaurów.
Polecamy
