Allozaur (Allosaurus)

Allozaur (Allosaurus)

„Dziwny jaszczur” – bo tak brzmi dosłowne tłumaczenie nazwy – to jeden z najlepiej poznanych dinozaurów. Jego życie było prawdopodobnie pełne bólu fizycznego i ryzyka związanego z czasami, w jakich przyszło mu istnieć.

Klasyfikacja

• Gromada: zauropsydy
• Nadrząd: dinozaury
• Rząd: dinozaury gadziomiedniczne
• Podrząd: teropody
• Rodzina: allozaury
• Rodzaj: allozaur
  

Odkrycie i nazwa

Pierwsze tropy, które mogły wskazywać na nowe odkrycie odnaleziono w 1869 roku. Znalezisko pochodziło ze stanu Kolorado, a dokładniej – z Middle Park, z formacji skalnej Morrison. Niezwykłego odkrycia dokonał Ferdynand Vandiveer Hayden, który następnie wysłał kości Josephowi Leid’emu twierdzącemu, że Hayden znalazł fragment kręgu ogonowego, jednak na początku uznano, że jest to dinozaur znany nauce – Poekilopleuron.

Allozaura opisano na podstawie niewielkiej liczby kości: kawałku żebra, trzech kręgach, kości stopy i kości ramienia.

Pierwszą osobą, która użyła nazwy Allosauarus fragilis był Othniel Charles Marsh, nadający dinozaurowi tę nazwę formalnie w 1877 roku. Określenie „dziwny jaszczur” wzięło się z niezwykłej budowy kręgów. Gatunkowy człon – „fragilis” – oznacza „kruchy” i odnosi się do ich niebywałej lekkości.

W czasach walki o zdobycie jak największych ilości kości i dużej rywalizacji między paleontologami, Charles Marsh poświęcił się wykopaliskom w Wyoming, a w 1883 roku Felch znalazł jeden prawie kompletny szkielet allozaura oraz kilka niekompletnych. Odkrycia dokonał w Garden Park. 4 lata później paleontolodzy z rywalizującej z Marshem grupy prowadzonej przez Edwarda Drinkera Cope’a również znaleźli szkielet allozaura, ale tym razem w Como Bluff. Nie było jednak wzmianki na temat kompletności znaleziska, bowiem badacz nie zanalizował kości.

6 lat po śmierci Cope’a – w 1903 roku – zbadano je i okazało się, że był to najbardziej kompletny szkielet teropoda, jaki kiedykolwiek znaleziono, 5 lat później wystawiono go w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej.

Występowanie

Zwierzę okresu późnej jury, żyjące w kimerydzie i tytonie, 155 – 145 mln lat temu. Szczątki allozaura znaleziono w Ameryce Północnej, w formacji skalnej Morrison. Niewykluczone, że dinozaur ten żył również na terenach dzisiejszej Portugalii i, być może, Tanzanii.

Przez większość XX wieku określany był nazwą Antrodemus, ale po znalezieniu ogromnej liczby kości w Cleveland-Lloyd nazwę zmieniono na Allosaurus, stając się jednym z najpopularniejszych dinozaurów wśród naukowców i pasjonatów.

Większość skamieniałości zalegało na terenach stanu Kolorado, Wyoming i Utah. Jurajska Ameryka Północna wyglądała inaczej niż dziś – allozaur „załapał się” na czasy, gdy w tamtym miejscu dominowały równiny bogate w lasy szpilkowe, zamieszkałe przez wiele rodzajów płazów, owadów, potężnych i powolnych oraz małych i zwinnych dinozaurów.

Charakterystyka

Wygląd

Allozaur to duży teropod o stosunkowo niewielkiej czaszce, krótkiej, masywnej szyi, długim ogonie i nisko osadzonych, krótkich kończynach przednich. Najbardziej znane okazy miały długość dochodzącą do 8,5 m, a największy osobnik mógł mierzyć 9,7 m. Szacowana waga mieści się w przedziale 1,4 – 2,3 ton. Istnieją jednak znaleziska sugerujące, że allozaur mógł mierzyć 10 – 13 m, a masa dochodziła do 4 ton.

Rogi

Całe ciało było raczej smukłe, a tym, co wyróżniało allozaura od swoich krewnych, były skostniałe „rogi” nad oczami. Zgrubienia te były prawdopodobnie w innym kolorze niż reszta ciała – mogły mieć odcień czerwieni. Rogi były przedłużeniem kości łzowych i różniły się u każdego osobnika kształtem oraz rozmiarem.

Grzebienie

Wzdłuż kości nosowej przebiegały dwa grzebienie prowadzące do rogów pokrytych keratynową osłonką. Jakie funkcje pełniły? Trudno kategorycznie stwierdzić. Możliwe, że chroniły oczy przed słońcem, spełniały rolę ozdoby lub broni służącej do walk z innymi przedstawicielami gatunku, choć – jak na broń – były raczej kruche.

Garb

Garb z tyłu głowy to miejsce przyczepu mięśni, podobnie jak u tyranozaurów.

Oczy

Oczy były rozstawione szeroko, więc zwierzę miało problemy z widzeniem obuocznym i postrzeganiem głębi (w przeciwieństwie do T. rexa, który widział przestrzennie).

Na szczycie

Mimo swych niedoskonałości stał na szczycie łańcucha pokarmowego, polując na wiele dinozaurów, np. ornitopody (Ornihopoda), stegozaury (Stegosauria) i potężne zauropody (Sauropoda).

Kończyny

Kończyny przednie były silne, ale krótkie, wyposażone w 3 palce. Nogi były krótsze od nóg tyranozaurów, a pazury nie przypominały szponów, a raczej kopyta. Z każdej stopy wyrastały trzy palce utrzymujące kontakt z podłożem, natomiast z tyłu stopy ulokowany był pazur nie spełniający funkcji podporowej. Uważa się, że pazur ten mógł być wykorzystywany do chwytania młodych.

Zęby

Miał zakrzywione, piłowate zęby, które często wypadały, a na ich miejsce wyrastały nowe, co oznacza, że zmieniały się przez całe życie. Najdłuższe zęby znajdowały się z przodu szczęki i „skracały się” im bardziej zbliżały się do tyłu. Kości szczękowe posiadały specjalne zatoki, który były wykształcone lepiej niż u innych teropodów, co może mieć związek ze zmysłem węchu.

Czaszka

Szczyt czaszki był cienki, prawdopodobnie w celu obniżania temperatury mózgu. Często naukowcy znajdowali skamieniałe elementy uzębienia allozaura w kościach stegozaurów lub zauropodów.

Jak na drapieżnika, czaszka jest stosunkowo niewielka (ok. 84 cm długości), ale dzięki temu potrafił szybciej biegać, choć budowa kończyn tylnych na to nie wskazuje – patrz wyżej.

Dieta i polowanie

Specjaliści twierdzą, że allozaur polował na duże dinozaury: zauropody i stegozaury. Nie pogardził również padliną. Zwracając jednak uwagę na gabaryty drapieżnika i jego zdobyczy łatwo wywnioskować, że samotny allozaur nie miał szans upolować swych ofiar. Niewykluczone jednak, że polował nie na osobniki dorosłe, ale niedojrzałe, mniejsze.

Na podstawie budowy zębów (ząbkowane krawędzie) ustalono, że allozaur zabijał poprzez liczne ugryzienia prowadzące do wykrwawienia się potężnej ofiary. Możliwe, że allozaur używał czaszki jak siekiery/topora: biegł na ofiarę z otwartą paszczą i ciął mięso, wyrywając jego duże kawałki, przy czym nie łamał kości.

Budowa czaszki sugeruje, że drapieżnik potrafił wykorzystywać rozmaite techniki łowieckie, które dostosowywał do upatrzonej zdobyczy – dzięki lekkiej budowie czaszki mógł atakować szybkie ornitopody, ale czaszka ta była na tyle mocna, że poradziłby sobie z powaleniem stegozaura lub zauropoda.

Niektórzy naukowcy wysnuli tezę, że allozaur nie zabijał swych ofiar, ale atakował je, odgryzał kawałek ich ciała i pozostawiał. Zwierzę dochodziło do siebie i znów mogło stać się pożywieniem dla drapieżcy. Możliwe również, że przy atakowaniu ornitopodów allozaur zachowywał się jak typowy dziki kot: łapał ofiarę przednimi kończynami i gryzł ją w szyję do momentu zmiażdżenia tchawicy. Mimo, iż nie miał zbyt dobrze rozwiniętego widzenia obuocznego, był w stanie ocenić odległość od ofiary i moment, w którym powinien ją zaatakować. Ulokowanie oczu sugeruje, że allozaur polował przez zaskoczenie.

Zachowania (a)społeczne

Uznano, że na duże zwierzęta polował stadnie i opiekował się potomstwem. Możliwe, że przynosił im pokarm i pilnował, aby żaden inny drapieżca nie zgładził młodych.

Dowody na zachowania społeczne allozaura są niestety wątłe, natomiast dowody sugerujące agresję wewnątrzgatunkową (obrażenia żeber allozaura i czaszek pasujące również do zębów allozaura) – liczne.

Niewykluczone, że przemoc miała na celu ustanowienie dominacji w grupie i ustalenie granic terytorium. Fakt, że polowały stadnie nie wyklucza agresji po upolowaniu zdobyczy. Nawet współcześni potomkowie dinozaurów (ptaki) czy żyjące obecnie gady (krokodyle, jaszczurki) działają stadnie bardzo rzadko, częściej przejawiając agresję w stosunku do przedstawiciela tego samego gatunku. Ich stadność przejawiała się wyłącznie przy padlinie, kiedy to obce sobie allozaury spotykały się nad nią, aby się najeść. Bardzo możliwe, że wykazywały skłonności kanibalistyczne, ponieważ blisko kości żeber znajdowano zęby tego drapieżnika, a na łopatkach odkryto ślady po jego ugryzieniach.

Wielki Al (Big Al)

W 1991 roku doszło do przełomowego odkrycia w dziedzinie paleontologii – wykopano w 95% kompletny szkielet allozaura mierzącego ok. 8 metrów długości. Odkrycia dokonano w stanie Wyoming niedaleko Shell. Szkielet odkryła grupa ze Szwajcarii, prowadzona przez Kirby’ego Sibera, która może się pochwalić drugim wielkim znaleziskiem – Wielkim Alem Dwa – najlepiej zachowanym szkieletem tego rodzaju.

Nazwa znaleziska ma swoje źródło w kompletności i wysokim stopniu zachowania. Znaleziony osobnik z gatunku Allosaurus fragilis nie osiągnął pełnych rozmiarów – był zwierzęciem w wieku młodocianym. Na jego kościach znaleziono aż 19 blizn po złamaniach lub zakażeniach. Wiele z nich mogło stać się przyczyną przedwczesnej śmierci. Kilka śladów wygląda na przebyte zapalenie kości, zwłaszcza infekcja w prawej stopie, mająca wpływ na upośledzenie aparatu ruchu, co w konsekwencji mogło doprowadzić do uszkodzeń w drugiej stopie.

Fenomen z Cleveland-Lloyd

Choć w miejscu tym wykopaliska odbywały się już pod koniec lat ’20-tych XX wieku, dopiero w latach ’40-tych uznano to miejsce za stanowisko paleontologiczne. Oficjalne wykopaliska rozpoczęły się w roku 1960. W ciągu 5 kolejnych lat odkryto i wydobyto mnóstwo kości, z czego większość stanowiły kości allozaurów.

Naukowcy nie potrafią wyjaśnić tego stanu rzeczy. Spośród 73 rodzajów dinozaurów, 46 należy do allozaurów i, co ciekawe, kości te były wymieszane. Powstało mnóstwo teorii i hipotez, często wykluczających się wzajemnie.

Uznawano, że zwierzęta utonęły lub zamęczyły się w głębokim i gęstym błocie w okresie suszy lub utonęły w bagnie bądź zbiorniku wodnym. W cmentarzysku znaleziono kości po osobnikach z każdej grupy wiekowej i wymiarowej (najmniejsze osobniki mierzyły poniżej 1 m długości, największe – ponad 12 m).

Allozaur vs T. rex

Allozaur był mniejszy i lżejszy od swego kredowego wielkiego następcy. Oba wielkie teropody nigdy się ze sobą nie spotkały, dzieli je bowiem aż 80 milionów lat. W przeciwieństwie do T. rexa, allozaur nie widział stereoskopowo (przestrzennie) – nie było przecież wówczas telewizorów 3D, a w później kredzie już były ;). Lżejsza konstrukcja, mniejsza czaszka i słaby nacisk szczęk wymuszały również odmienne sposoby polowania obu gadów.

Szczegółowe dane i wymiary

Allozaur (Allosaurus)

Wymiary

• Długość: 8,5 – 13 m
• Wysokość: do 3,5 m
• Masa: 1,4 – 2,3 t (maks. 4 t)
• Długość życia: do ok. 25 lat
  

Występowanie

• Tereny: Ameryka Północna, tereny dzisiejszych stanów: Wyoming, Kolorado, Utah oraz tereny dzisiejszej Portugalii
• Okres: 155 – 145 mln lat temu, późna jura
• Wiek: kimeryd i tyton
  

Allozaur (Allosaurus) – ciekawostki

• Słowo allosaurus wywodzi się z greckich słów allos – „inny”/„dziwny” i sauros – „jaszczur”/„gad”.
• Do 15. roku życia ciężar ciała allozaura zwiększał się o ok. 150 kg rocznie.
• Mimo, iż jego głowa i szczęki były dosyć duże i silne, moc ukąszenia była mniejsza od współczesnych krokodyli czy niektórych kotowatych (np. lwa).
• Allozaur był bohaterem powieści Arthura Conan Doyle’a pt.: Zaginiony Świat.
• Ponieważ zęby allozaura są dosyć powszechną skamieliną (zęby odrastały przez całe życie, a allozaur często je gubił), można je kupić w stosunkowo niskiej cenie – 1 sztuka kosztuje kilkaset dolarów.
• Niewykluczone, że allozaur był wyposażony w organ podobny do narządu Jacobsona.
• Czaszka allozaura mogła wytrzymać pionowy nacisk na zęby o sile 55 000 N.
• Specjaliści próbowali ocenić maksymalną prędkość, jaką rozwijał allozaur. Niektórzy uważają, że mógł biegać z prędkością 30 – 55 km/h, inni natomiast twierdzą, że nie przekraczał 28,8 km/h.

Polecamy:

• Dinozaury
• Dinozaury drapieżne
• Torwozaur (Torvosaurus)
• Tyranotytan (Tyrannotitan chubutensis)
• Tarbozaur (Tarbosaurus)
• Karcharodontozaur (Carcharodontosaurus)
• Giganotozaur (Giganotosaurus)
• Mapuzaur (Mapusaurus)
• Spinozaur (Spinosaurus)
• Tyranozaur T.rex
• Tyranozaur – mity i fakty
• Albertozaur (Albertosaurus)
• Welociraptor (Velociraptor)
• Deinonych (Deinonychus)
• Stegozaur (Stegosaurus)