Eukaliptusy (Eucalyptus)

Eukaliptusy (Eucalyptus)

Znak rozpoznawczy Australii, przysmak „niedźwiadków” koala. Rośnie w specyficznych formacjach leśnych, dając zwierzętom schronienie i pokarm, a ludziom – piękne widoki i… naturalne leki.

Klasyfikacja

• Królestwo: rośliny
• Klad: rośliny naczyniowe
• Klad: rośliny nasienne
• Klasa: okrytonasienne
• Klad: różowe
• Rząd: mirtowce
• Rodzina: mirtowate
• Rodzaj: Eukaliptus

Występowanie

Sklasyfikowano ponad 700 gatunków eukaliptusa, z czego większość rośnie w Australii, bardzo mały odsetek występuje na Nowej Gwinei i w Indonezji. Zasięg jednego gatunku – Eucalyptus deglupta – dociera do Filipin. Poza granicami Australii rośnie tylko 15 gatunków, a jedynie 9 w ogóle nie można spotkać na kontynencie australijskim.

Drzewo uprawiane jest powszechnie w klimacie tropikalnym i umiarkowanym w Ameryce, Europie, Afryce, w Basenie Morza Śródziemnego, na Bliskim Wschodzie, w Chinach oraz na subkontynencie indyjskim. Większość gatunków nie jest odporna na mróz.

Charakterystyka

Dorosłe formy eukaliptusów mają postać niskich krzewów lub bardzo wysokich drzew.

Zróżnicowanie

Niektóre wyglądają jak drewniany słup, bowiem korona stanowi tylko niewielką część drzewa. Inne okazy mogą rozgałęziać się już w niewielkiej odległości od gruntu. Istnieją również gatunki nieprzekraczające 10 m wysokości, których korona tworzona jest z liści obrastających tylko końcówki gałęzi.

Młotki…

W Australii Zachodniej rosną eukaliptusy opisywane jako „młotki” (mallet) lub marlock. Mallet charakteryzuje się małą i średnią wielkością, długim pniem, mocnym rozgałęzieniem i gęstą koroną. Kora ma satynowy połysk w kolorze białym, kremowym, szarym, miedzianym lub zielonym.

Przedstawicielami rosnącymi w taki sposób jest np. Eucalyptus gardneri, E. occidentalis i E. ornata. Terminem marlock określa się eukaliptusy pozbawione lignotubrów (nabrzmienie na granicy pędu i korzenia zbudowane głównie z tkanki drzewnej, która zawiera duże ilości materiałów zapasowych). Eukaliptusy te posiadają krótsze niż „młotki” pnie i niżej rozgałęzione. Dobrymi przykładami takich odmian jest Eucalyptus platypus, E. stoatei i E. vesiculosa.

Liście

Praktycznie wszystkie eukaliptusy są wiecznie zielone, ale niektóre tropikalne gatunki tracą liście pod koniec pory suchej. Liście pokryte są nabłyszczającym olejkiem. Z tego powodu kolor liści wydaje się niejednolity, a one same wyglądają na nieco oklapnięte.

Liście u dorosłych okazów mają lancetowaty kształt. Młode drzewa mają liście w kolorze niebiesko-zielonym i nie posiadają szypułek. Niektóre gatunki pozostawiają młodzieńczą postać liści nawet wtedy, gdy same są całkowicie dojrzałe.

Kwiaty i owoce

Posiadają wiele puchatych pręcików w kolorze żółci, beżu, bieli, różu, a nawet czerwieni. Działki kielicha są połączone z płatkami tworząc w ten sposób okrywę. Zatem u kwiatów eukaliptusowych tradycyjne, piękne płatki nie występują, ale efektowne pręciki skutecznie ozdabiają kwiat.

Owoce mają kształt stożka, a na czubkach posiadają komorę, która otwiera się i uwalnia żółto-brązowe nasiona mierzące ok. 1mm długości, pokryte woskowatą substancją.

Kora

Wygląd kory uzależniony jest od wieku drzewa. Oceniając wiek, bierze się pod uwagę długość włókien, stopień pomarszczenia, grubość, kolor i twardość. Starsze okazy obrastają co roku nową korą, która zakrywa „starą”, powiększając w ten sposób średnicę pnia/łodyg. U niektórych gatunków warstwa kory co roku obumiera. Kora może być błyszcząca, matowa lub satynowa.

Istnieje 5 rodzajów kory:

• Stringybark – długie włókna, gąbczasta struktura
• Ironbark – szorstka, twarda, mocno pomarszczona. Z żywicy produkuje się ciemnoczerwony lub czarny miód o nazwie tupelo
• Box – krótkie włókna, niektóre ulegają kafelkowaniu
• Tesselated – kora podzielona na wiele „plastrów” – kafelków. Z łatwością odpada
• Ribbon – kora odpadająca w postaci długich, cienkich pasemek („wstążek”, „loczków”, etc.)
  

Znaczenie dla zwierząt

Olejek zawarty w liściach zawiera związki o silnym działaniu dezynfekującym, ale w dużych ilościach mogą być toksyczne. Kilka torbaczy, w szczególności koala są uodpornione na szkodliwe działanie tych związków i mogą zajadać się liśćmi eukaliptusa. Dzięki wydzielanemu olejkowi torbacze potrafią rozpoznać eukaliptusa po zapachu. Jest to jeden z najważniejszych kryteriów, jakim kieruje się koala podczas wyboru pożywienia.

Kwiaty eukaliptusa produkują duże ilości nektaru pitego przez wiele zapylających zwierząt, w tym owady, ptaki, nietoperze i niektóre torbacze. Chociaż wydaje się, że – ze względu na aktywne olejki – eukaliptusy nie padają ofiarą roślinożernych szkodników, prawda wygląda nieco inaczej. Jednym z głównych szkodliwych zwierząt jest miodożer zielony i mszyce. Wszędzie tam, gdzie pojawiają się eukaliptusy, pojawiają się również te dwa szkodniki.

Zagrożenia związane z występowaniem eukaliptusów

Regeneracja po pożarach

Olejek eukaliptusowy jest łatwopalny, a pożary lasów eukaliptusowych rozprzestrzeniają się błyskawicznie.

Drzewa są jednak dobrze dostosowane do tak krytycznych sytuacji, bowiem mają zdolność do regeneracji dzięki pędom znajdującym się głęboko pod korą lub dzięki lignotubrom.

Gałęzie

Innym niebezpieczeństwem, zwłaszcza dla spacerujących ludzi, są spadające gałęzie. W Australii, w Parku Victoria turyści są ostrzegani przed tego typu sytuacjami. W niektórych rejonach Australii eukaliptusy zostały usunięte ze względu na liczne doniesienia o obrażeniach spowodowanych spadającymi gałęziami.

Mimo, iż wszystkie drzewa „zrzucają” gałęzie, drewno eukaliptusowe jest bardzo gęste i – co za tym idzie – ciężkie.

Zastosowanie

• Kora – produkcja papieru
• Olejek – rozpuszczalnik przemysłowy, środek antyseptyczny, odświeżacz powietrza dodatek do słodyczy, kropli do nosa, pastylek na kaszel i past do zębów; aktywny składnik niektórych środków odstraszających komary
• Nektar – produkcja wysokiej jakości miodu tupelo
• Drewno – produkcja instrumentów muzycznych, zwłaszcza didgeridoo – tradycyjny instrument dęty wykorzystywany przez australijskich Aborygenów
• Z praktycznie każdej części eukaliptusa można wytworzyć naturalny barwnik – można uzyskiwać barwy od żółtego, przez pomarańcz, brąz, zieleń, czekoladę, po rudości i głęboką czerwień

Najwyższe drzewa świata

Eukaliptusy są uznawane za jedne z najwyższych drzew na świecie. Najwyższym współcześnie rosnącym eukaliptusem jest drzewo o imieniu Centurion, mierzące 99,6 m. To eukaliptus królewski (Eucalyptus regnans) – patrz: Najwyższe gatunki drzew – TOP 10.

Poza eukaliptusem królewskim jeszcze 6 innych gatunków eukaliptusów przekracza 80 metrów wysokości:

• Eucalyptus obliqua
• Eucalyptus delegatensis
• Eucalyptus diversicolor
• Eucalyptus nitens
• Eucalyptus globulus
• Eucalyptus viminalis

Szczegółowe dane

Eukaliptusy (Eucalyptus)

Wysokość drzew:

• Małe: do 10 m
• Średnie: 10 – 30 m
• Wysokie: 30 – 60 m
• Bardzo wysokie: ponad 60 m (maksymalnie do ok. 100 m)
• Obwód pnia: do 7,5 m
• Średnica: ok. 2 m
• Żywotność: ok. 150 lat
  

Eukaliptusy – ciekawostki

• Fazy rozwoju liści u eukaliptusów dzieli się na: kiełki, młode, pośrednie i dojrzałe.
• Większość gatunków eukaliptusów nie wydaje kwiatów dopóki nie pojawią się liście, wyjątkami są Eucalyptus perriniana i Eucalyptus cinerea.
• Eukaliptus przetwarza rocznie ok. 300 kg dwutlenku węgla.
• Płonący eukaliptus może eksplodować.
• Większość gatunków nie znosi mrozu lub jest w stanie przetrwać maksymalnie -5^oC. Najtrwalsze są pod tym względem drzewa z gatunku Eucalyptus pauciflora – jest w stanie przeżyć w temperaturze poniżej -20^oC.
• W ciepłe dni lasy eukaliptusowe owiane są mgłą wywołaną przez lotne związki organiczne – terpenoidy. Australijskie pasmo górskie – Góry Błękitne – nosi swą nazwę właśnie od tej mgły.

Polecamy

• Rośliny
• Największe drzewa świata – TOP 10
• Baobaby