Kotek wyspowy, kot wyspowy, kot z Iriomotejimy, kot z Iriomote, kot Iriomote (Prionailurus bengalensis iriomotensis)
Trudno uwierzyć, że są na świecie zwierzęta, których liczebność mierzy się nie w tysiącach ani nawet w setkach, ale zaledwie w jednostkach. Należy do nich kotek wyspowy – gatunek drapieżnika, który żyje tylko na jednej niewielkiej wyspie.
Kotki wyspowe zostały odkryte przypadkiem przez japońskiego pisarza Yukio Togawę, który specjalizował się w pracach na temat zwierząt. Dwa lata później zostały opisane przez Yoshinoriego Imaizumiego, dyrektora działu zwierzęcego w Narodowym Muzeum Natury i Nauki w Tokio. Dziś są prawdopodobnie najrzadszymi na świecie drapieżnikami.
Klasyfikacja
Przez niektórych badaczy kotek wyspowy jest uważany za podgatunek kotka bengalskiego. Jednak różnice między populacją z Iriomote a innymi przedstawicielami tego gatunku są na tyle duże, że większość badaczy uznaje go za inny gatunek. Tak też traktuje go rząd Japonii, w ten sposób niejako podkreślając jego status.
- Królestwo: zwierzęta
- Gromada: ssaki
- Rząd: drapieżne
- Rodzina: kotowate
- Rodzaj: kotek (Prionailurus)
- Gatunek: kotek bengalski, kot bengalski (Prionailurus bengalensis)
- Podgatunek: kotek wyspowy, kot wyspowy, kot z Iriomotejimy, kot z Iriomote, kot Iriomote (Prionailurus bengalensis iriomotensis)
- Synonimy: Mayailurus iriomotensis
Charakterystyka
Wygląd
Kot wyspowy jest wielkości kota domowego. Jego sylwetka wyróżnia się proporcjonalnie nieco większą, wydłużoną głową, masywnym tułowiem i krótkimi, grubymi łapkami. Uszy ma zaokrąglone, bez wyraźnie widoczny białych plam, czym odróżnia się od wszystkich pozostałych przedstawicieli swojego rodzaju. Cechą odróżniającą go od wszystkich innych kotów jest mniejsza ilość zębów przedtrzonowych w górnej szczęce.
Futro kota z Iriomote ma barwę od ciemnoszarej do jasnobrązowej, nieco jaśniejsze jest na brzuchu i kończynach. Dookoła pyszczka włosy są białe, a na każdym policzku ma dwie ciemne plamki. Od czoła do tyłu głowy widać 5-7 ciemnych pasów. Ciało pokrywają ciemnobrązowe plamy. Ogon jest również ciemnobrązowy i ma niemal czarną końcówkę.
Oczy kotków wyspowych mają bursztynowe tęczówki, nosy są duże i płaskie. Pazury mierzą 29-37 mm długości, są więc znacznie dłuższe niż u kotów domowych.
Kocury mają 50-60 cm długości i ważą 3,5-5 kg. Kotki są nieco mniejsze – mierzą 50-55 cm długości i ważą 3-3,5 kg. Ogon u obu płci osiąga podobną długość, ok. 23-24 cm.
Występowanie
Kot wyspowy występuje, jak wskazuje nazwa, tylko w jednym miejscu: na wyspie Iriomote o powierzchni ok. 290 km2. Jest to wyspa niskich gór (do 460 m) porośniętych wiecznie zielonym lasem, z dużą ilością rzek i strumieni. Kotki wyspowe spotykane są na wysokości do 200 m, blisko rzek i z daleka od siedzib ludzkich.
Tryb życia
Kotki wyspowe są zwierzętami bardzo sprawnymi, jednakowo zwinnie poruszają się na ziemi, wspinają na drzewa, jak i pływają. Prowadzą nocny tryb życia, są szczególnie aktywne o zmierzchu. W dzień śpią w zagłębieniach lub jaskiniach. Swoje terytorium, o powierzchni 1-7 km2, znaczą moczem. Patrolują je, a przejście całego zajmuje i 3-4 dni.
Kotki wyspowe są samotnikami, jednak granice terytoriów samic i samców często zachodzą na siebie. Niemniej poza sezonem godowym zwierzęta się unikają. Z uwagi na ograniczoną powierzchnię zdarza się, że młode nie są w stanie wyznaczyć własnego terytorium i stale muszą ukrywać się przed dorosłymi, czekając, aż zwolni się miejsce. Niektóre są w stanie wywalczyć sobie choć niewielki teren, który jednak czasem opuszczają.
Kotki wyspowe żywią się drobnymi ssakami, jaszczurkami, wężami, umieją też łowić ryby i skorupiaki. Zwykle zjadają 400-600 g pożywienia dziennie. Polują zazwyczaj na mokradłach i brzegach rzek. Na ptaki wodne, które stanowią większość ich diety, polują, nurkując i chwytając je spod wody. Zdarza im się również zjadać nietoperze, które łapią na drzewach.
Ich dieta jest bardzo zróżnicowana, gdyż nie muszą rywalizować o pożywienie z innymi drapieżnikami. W związku z tym zdarza im się polować na zwierzęta duże, zwykle zarezerwowane dla większych drapieżców, w tym kaczki, chruściele, a nawet niewielkie dziki.
Rozród
Okres godowy kotków wyspowych trwa od grudnia do marca. W tym czasie bywają aktywne także w dzień. Kotki są w tym czasie bardzo pobudzone, a przez okres trwający ok. 2 tygodni one i kocury nie oddalają się od siebie i czasem nawet polują razem.
W okresie od kwietnia do czerwca kotki rodzą 1-3 młode. Poród odbywa się w kryjówce, którą kotka wcześniej wybiera, szukając miejsca suchego i przewiewnego. Kociątka trzymają się matki przez ok. 11 miesięcy, ale już późną jesienią stają się bardziej samodzielne. Osiągają dojrzałość płciową rok po narodzinach.
Dziko żyjące kotki żyją prawdopodobnie 7-8 lat, zaś w niewoli do 9 lat (jeden z osobników przeżył 15 lat i miesiąc). Jednak średnia długość życia wynosi 5 lat z uwagi na to, że często są ofiarami działalności człowieka.
Kotki wyspowe i człowiek
Wieści o dzikich kotach zamieszkujących Iriomote docierały do uczonych już wcześniej, jednak dopiero w 1965 r. Yukio Togawa usłyszał o tym, że to zwierzęta inne niż koty domowe. Niektórzy naukowcy sądzili, że może chodzić o ostatnie okazy wilka japońskiego (gatunek uważany za wymarły), jednak Togawa był zdania, że tubylcy na pewno umieją odróżnić kota od wilka. Przypuszczał, że chodzi o zbiegłe i zdziczałe koty domowe, jednak dla pewności postanowił sprawdzić te doniesienia.
Pierwsze zetknięcie pisarza z kotkami wyspowymi nie należało do przyjemnych – okazało się, że mieszkańcy wyspy czasami łowią je i dodają do potraw, a jedną z nich poczęstowano właśnie Togawę. Zobaczyła także żywe zwierzęta trzymane w klatkach. Później rozmawiał z miejscowym nauczycielem, który przekazał mu skórę i czaszkę kota, którego schwytał w sidła.
Togawa udał się do Tokio, przynosząc naukowcom dwie skóry i czaszkę. Ci przebadali znaleziska i uznali, że mają do czynienia z podgatunkiem znanego kota bengalskiego, jednak różnice są na tyle duże, że należy uznać go za nowy gatunek.
Ponieważ znaleziska okazały się sensacją naukową, Togawa ogłosił, że zapłaci równowartość 200 dolarów osobie, która przyniesie mu żywego i zdrowego kota oraz 100 dolarów za szczątki. Szybko doczekał się kompletnych szkieletów i kilku skór, które przewiózł do Tokio. W styczniu 1966 r. udało się po raz pierwszy schwytać żywego kocura, następnego dnia kotkę. Zostały przewiezione do ogrodu zoologicznego w Tokio. O tym, że dobrze przygotowano się na ich przyjęcie, świadczy fakt, że kocur przeżył tam 8 lat, a kotka 10.
W maju 1967 r. uczeni japońscy ogłosili, że na pewno jest to nowy gatunek kota. Proponowali oni nazwę „Togawa-yamaneko”, czyli „górski kot Togawy” dla uznania jego zasług, ale pisarz odmówił, kierując się honorem, odmówił. Zaproponował skromniejszą nazwę – „Iriomote-yamaneko”, co znaczy „Kot z Iriomote”.
Zagrożenia
Zagrożeniem dla kotków są głównie pułapki, które mieszkańcy wyspy zastawiają na dziki i kraby. Wpadają też pod samochody, czasami atakują je psy i większe od nich koty domowe. Z uwagi na to, że cała dziko żyjąca populacja zamieszkuje jedną wyspę, ich liczebność jest niezwykle mała – w momencie odkrycia żyło prawdopodobnie 108-118 kotków.
W 1994 r. całą dziko żyjącą populację oceniano na 99 osobników. W 2007 r okazało się, że jest nieco więcej, dokładnie 109. Według IUCN kotek wyspowy ma status krytycznie zagrożonego wyginięciem.
Kotki wyspowe nie krzyżują się z kotami domowymi, ale często mają z nimi kontakt. Naukowców zaniepokoił fakt, że niektóre z kotów domowych na wyspie są nosicielami wirusa FIV*, na którego kotki wyspowe nie są odporne. Zarażenie może więc zagrozić całej populacji.
*Wirus FIV to wirus nabytego niedoboru immunologicznego u kotów (ang. feline immunodeficiency virus – w skrócie FIV). Wirus ten potocznie nazywany jest kocim AIDS.
Ochrona
W 2008 r. kotek wyspowy został uznany za krytycznie zagrożony wyginięciem (CR – critically endangred) wg klasyfikacji IUCN. Prefektura Okinawy, która sprawuje władzę na Iriomote, uznała go za pomnik przyrody już w 1972 r. W 1994 r. doczekał się specjalnej ustawy ochronnej.
15 maja 1973 r. japońskie władze ustanowiły rezerwat, który w 1991 r. został przekształcony w park narodowy Iriomote-Ishigaki. Ma on powierzchnię 205.69 km2, a więc obejmuje większość wyspy. Niestety powstał on w czasach, gdy nikt nie wiedział, że kot ten unika gór i tylko połowa jego powierzchni spełnia jego wymagania. Dopiero w 1995 r. rozpoczęto program badawczy mający na celu dokładne ustalenie trybu życia tego kota.
W 1973 r. WWF wraz z japońskim ministerstwem środowiska zorganizowały badania dotyczące ekologii kotka wyspowego w celu ustalenia zasad skutecznej ochrony. Od 2006 r. prowadzony jest monitoring wyspy z użyciem automatycznych kamer i mikrofonów.
Wszystkie te wysiłki pozwoliły na minimalne zwiększenie liczby kotków wyspowych. Dalsze sukcesy są raczej niemożliwe z racji bardzo ograniczonej powierzchni dostępnej dla tego gatunku. Prowadzone działania mają więc na celu raczej zapobieżenie ich wyginięciu i utrzymanie liczby na obecnym poziomie – dalsze jej zwiększenie oznaczałoby przegęszczenie.
Yon
6 sierpnia 1996 r znaleziono na drodze zaledwie 5-miesięcznego kocurka potrąconego przez samochód. Z uwagi na obrażenia zabrano go do kliniki weterynaryjnej w zachodniej części wyspy, gdzie otrzymał imię Yon. Kotek przeszedł skomplikowane operacje, a następnie wypuszczono go na wybieg w maksymalnym stopniu oddający warunki naturalne.
Aby umożliwić mu później powrót do natury, ograniczono jego kontakty z ludźmi do minimum – wstęp na wybieg miały tylko trzy osoby, a inni (w tym zainteresowane media, a nawet naukowcy) mogli obserwować go za pośrednictwem kamer. Yon przeżył zmarł w grudniu 2010 r. w wieku 15 lat i miesiąca.
Popularność Yona w mediach sprawiła, że kotki wyspowe stały się znane w świecie, co sprzyjało przygotowaniu dla nich programów ochronnych. Mieszkańcy Iriomote uznali go za maskotkę i symbol wyspy.
Szczegółowe dane / wymiary
Kotek wyspowy w liczbach
- Długość ciała:
- kocur: 50-60 cm
- kotka: 50-55 cm
- Masa ciała:
- kocur: 3,5-5 kg
- kotka: 3-3,5 kg
- Długość ogona: 23-24 cm
Kotek wyspowy – ciekawostki
- Kotek wyspowy ma najmniejszy ze wszystkich kotów zasięg występowania.
- Mieszkańcy wyspy Iriomote nazywają tego kotka w lokalnym narzeczu „Yamapikaryaa” – „ten, który lśni w górach”.
- Nie wiadomo, jak kotki wyspowe pojawiły się na Iriomote. Prawdopodobnie ich przodkami były oswojone kotki bengalskie, które setki lat wcześniej uciekły ze statku, który tam zacumował.
Polecamy
„Zagrożone wyginięciem”, wystarczyłoby złapać kilka par, rozmnożyć w niewoli i rozdać. Japończycy lubią koty, więc za jakieś pięć lat populacja kotków trzymana w niewoli kilkakrotnie przewyższyłaby liczbę żyjących na wolności. Problemem dla tego gatunku jest nie tyle działalność człowieka, co rozmiary wyspy, więc albo zapewnijmy im status zwierzęcia domowego, albo znajdźmy jeszcze kilka wysp do zasiedlenia.
Musiałyby dostać szczepionkę przeciwko wirusowi FIV (koci AIDS), na które nie są odporne, a koty domowe są nosicielem tego wirusa. W przypadku kontaktu z kotami domowymi, co byłoby zapewne częste, gdyby został udomowione, nie przeżyłyby.
Ewolucja jest niesamowita