Atlas – brama do Afryki
Tam, gdzie morze łączy się z wielką pustynią, na zachodzie stają mu na przeszkodzie góry. Skaliste olbrzymy, dochodzące tu do 4 tysięcy metrów, stają się buforem, nie tylko dla słońca znad Sahary i wiatrów znad Morza Śródziemnego i Atlantyku, lecz i dla fauny, zarówno tej z północy jak i południa. Miesza się tu świat europejski, swojski i codzienny, z egzotyczną Afryką, będącą jakby zapowiedzią tego, co czeka w głębi kontynentu.
Północne wybrzeże
Same góry są stosunkowo młode. Powstały, gdy wielka Płyta Afrykańska nasunęła się na mniejsze, śródziemnomorskie. Bliskość mórz i pustyni znacząco wpływa na ich klimat. Północne zbocza porastają lasy cedrowe, wiecznie zielone, sięgające do 3 tysięcy metrów ponad poziom morza. To w nich żyje zwierzę – symbol całego Marghrebu – makak berberyjski.
Makak berberyjski
Makak berberyjski to jedyna małpa żyjąca na północ, od zwrotnika Raka, oddzielona od całej reszty nieprzebytymi piaskami Sahary. Cedrowe lasy Maroka i Algierii są ich ostatnią ostoją. Magot, bo taką nazwę też nosi, jest też jedynym, poza człowiekiem, wolno żyjącym naczelnym w Europie oraz jedynym z grupy makaków, który żyje poza Azją.
Sam ich tryb życia jest również niezwykle interesujący. Żyją w stadach, do 100 osobników, przewodzonych przez samicę. Samce jednak nie pozostają na uboczu – aktywnie uczestniczą w życiu rodzinnym, pielęgnując młode, niekoniecznie ich własne. Zresztą ojcostwo konkretnych maluchów jest trudne do ustalenia, gdyż samice kopulują z wieloma samcami. Opiekuńczość jednak popłaca – najlepsi panowie-niańki mają pierwszeństwo w dostępie do samic. Silne są jednak związki rodzinne i przyjacielskie.
Większym zaufaniem samice obdarzają samce z ich własnej linii rodowej, samce zaś (te, które z jakiś powodów nie posiadają rodziny), preferują towarzystwo samców, którym kiedyś wyświadczyli przysługę. Często też samce o niższym poziomie społecznym oddają się pod protekcję samcom z wyższych sfer. Wszystko to służy rozładowaniu napięcia między nimi, ograniczając tym samym liczbę potencjalnych konfliktów.
Maluchy również są wciągane w tę dziwną sieć relacji, to dorosłe samce-niańki używają ich jako prezentu dla samców niezajmujących się małymi, aby wciągnąć je w ten obowiązek i tym samym zyskać kompana. W okresie godowym przyjaźnie jednak słabną, a samce zaczynają siłą rywalizować o względy samic.
Magoty gibraltarskie
Po drugiej stronie Cieśniny Gibraltarskiej, na białej skale Gibraltaru żyje jedyna Europejska populacja makaków. Przywiezione tam przez Maurów lub Berberów dzisiaj stanowią główną atrakcję turystyczną Skały. Ich obecność, według legendy, gwarantuje tam brytyjskie panowanie, a same małpy do 1991 r. były pod specjalną ochroną wojska, karmione przez specjalnego oficera, nazywane imionami gubernatorów i generałów oraz leczone w szpitalu Royal Navy.
Lew berberyjski
Wielkim nieobecnym cedrowych lasów i całego Atlasu jest lew berberyjski. Był największym lwem ze wszystkich istniejących współcześnie podgatunków, a bujna grzywa samców, większa niż u innych, pomagała mu przetrwać zimą, gdy śnieg pokrywał góry.
Lwy te od stuleci były chwytane i stawały się potem ozdobą pałaców, podarunkami dla królów i cesarzy, lub też ginęły na arenach w walkach ze sobą lub z rąk gladiatorów. Liczne polowania i kurczenie się ich naturalnego środowiska, zanik zwierzyny, na którą mogły polować oraz coraz częstsze ataki na trzodę doprowadziły do tego, że z całego obszaru północnej Afryki to Atlas stał się ich ostatnią przystanią. Lecz i tutaj zaczęły powstawać osady ludzkie, gwałtownie zacieśniając obszar występowania lwów.
Ostatni lew berberyjski zabity został w 1942 roku nieopodal Tuzy. Od tego czasu, aż do lat 60 pojawiały się doniesienia o osobnikach widzianych gdzieś w górach, a od lat 70 podgatunek uznawany jest za wymarły. Pozostało kilka osobników w ogrodach zoologicznych które mają geny zbliżone to czystej krwi lwa berberyjskiego. Czas jednak pokaże, czy lwy berberyjskie wrócą z powrotem do Atlasu.
Fauna (zwierzęta) Gór Atlas
Gdzieniegdzie cedry ustępują miejsca dębom, tworząc typowe dla obszaru Morza Śródziemnego lasy. Tu, wśród korkowych dębów, najwyraźniej widać pośredni charakter fauny tego obszaru. Typowe dla lasów umiarkowanych dziki, lisy, czy wydry mieszają się z bardziej egzotycznymi jeżozwierzami afrykańskimi czy żenetami. Największym ssakiem jest jeleń berberyjski – mniejszy i bardziej ciemny podgatunek jelenia szlachetnego. W koronach drzew królują ptaki – mieszkające cały rok dudki, kowaliki czy sikory Na legi przylatują kraski i dzierzby rudogłowe, zimują tu zaś dzierzby srokosz. Endemitem jest tutaj pełzacz marghrebski – ciemniejszy, o unikalnym dla tego podgatunku głosie, odmiennym niż u innych pełzaczy ogrodowych.
Zarośla jodły numidyjskiej i dębów algierskich są domem bardzo rzadkiego kowalika algierskiego. Ten mały ptak jest poniekąd symbolem kruchości przyrody tych gór. Silnie związany ze swym drzewem, gniazduje tylko na tych gatunkach. Jest mniejszy niż kowalik zwyczajny, lecz tak jak on potrafi schodzić pionowo w dół. Posiada na czole koronę z piór o innym odcieniu, u samców czarnym, u samic brązowym. Niszczenie drzewostanu jodły i dębu, wypalanie zboczy pod pastwiska doprowadziły do tego, że obecnie kowalika można znaleźć jedynie w czterech stanowiskach w północnych pasmach gór Algierii.
Na górskich zboczach
Im dalej w górę lasy ustępują miejsca bardziej odpornym roślinom. Ostrokrzewy i jałowce, wraz z wysokością oddają miejsca alpejskim łąkom, te zaś, na najwyższych szczytach pozostawiają piargi i nagie skały. Tu przetrwać mogą jedynie nieliczne zwierzęta, wśród nich arui grzywiasta.
To owce, lecz przypominają bardziej kozy. Ich nazwa pochodzi od imponującej grzywy, u samców pokrywającej szyję i schodzącej aż na przednie kończyny. Z łatwością radzą sobie na niegościnnych, wysokogórskich terenach, żywiąc się trawą, krzewinkami i porostami; całkowicie mogą obyć się bez wody, pobierając ją z pokarmu. Również pionowe turnie nie są dla nich problemem, gdyż potrafią skakać nawet na odległość 2 metrów, doskonale zachowując przy tym równowagę.
Żyją pojedynczo lub tworzą małe stadka, w których samce walczą o względy samic. Nacierają na siebie rogami, splatając się i siłując. Zważywszy na ukształtowanie terenu, czasem te potyczki mogą być tragiczne w skutkach, kończąc się śmiercią jednego z przeciwników. Agresja jest wpisana w ich zachowanie. Samce potrafią wybrać sobie ze stada ofiarę, gnębiąc ją, odganiając od jedzenia, atakując przy każdej możliwej okazji. Szykany trwają do czasu, aż młoda arui, bo te najczęściej stają się ofiarami samców, nie padnie. Samiec zadaje jej ostateczny cios, uderzając silnie rogami.
Główne zagrożenie nie pochodzi jednak od nadreaktywnych samców. Dawniej na arui polowały lwy, niedźwiedzie i karakale, przed którymi chroniło owce umaszczenie podobne do skał. Drapieżniki wymarły, więc dzisiaj ich jedynym zagrożeniem jest człowiek, często polujący na nie dla mięsa i skór.
Mokradła
Wilgotne morskie powietrze często daje opady na północnych stokach gór. Spływająca woda tworzy, zwłaszcza w nisko położonych płytkich dolinkach niewielkie jeziorka, czasem przechodzące w porośnięte trawami mokradła. Dla wielu ptaków są one ostatnim przystankiem przed niegościnnymi piaskami Sahary.
U podnóża gór, na pograniczu algiersko-tunezyjskim woda tworzy bagna Bu Radim. Zimuje tu wiele ziemnowodnych kaczek, m.in. czernice, podgorzałki, a sterniczki zwyczajne nie opuszczają tego miejsca nawet na lęgi. Samce tego gatunku posiadają charakterystyczny, niebieski dziób, kontrastujący z białą głową i czarnymi oczami.
Samice nie są tak kolorowe, dominują u nich brązy i szarości. Ich nazwa pochodzi od ogona, uniesionego zawsze ponad wodę, zazwyczaj pod dość ostrym kątem. Gdy sterniczka jest przestraszona, stawia go pionowo, czasem nawet kładąc go na grzbiecie. Potrafi też zanurzyć się pod taflą wody tak, że wystaje tylko dziób z oczami. Gniazdo buduje w trzcinach, z traf i gnijących roślin. Jest ono dość głębokie, na tyle, by zniesione jaja leżały warstwami, jedne na drugich.
Południowe stoki Gór Atlas
Żar Sahary
Im dalej na południe tym głośniej odzywa się żar Sahary. Południowe stoki gór, palone ostrym słońcem, nie są w stanie zmagazynować dużych ilości wody. Tu i rośliny są bardziej sucholubne, i zwierzęta bardziej odporne, przyzwyczajone do palącego żaru. Duże, takie jak hieny pręgowane czy wilki afrykańskie występują i dalej na południe, dla tych mniejszych w większości jest to granica.
Afrojeż algierski nie poradzi sobie na nagich, rozgrzanych skałach Sahary. Po łacinie człon jego nazwy – Atelerix – znaczy „niedoskonały jeż”. Od jeża europejskiego odróżniają go dłuższy pyszczek i nogi, a także charakterystyczne, szpiczaste uczy. Aktywny jest nocą, polując na pędraki, owady i inne bezkręgowce, czasem uzupełniając dietę grzybami. Niewiele wiadomo o jego zwyczajach i zachowaniach, mimo iż preferuje środowiska bliskie człowiekowi. Gdy skrzyżowano go z innym afrojeżem-białobrzuchym, powstała domowa forma, jeż pigmejski, często hodowanym w domach na całym świecie.
Między skałkami co chwilę przebiegają puszyste, pręgowane kity. To kolonia berberyjki marokańskiej, charakterystycznego gryzonia południowego Atlasu. Zajmują kamienne norki, ukryte między skałami, wśród krzewów i nieużytków rolnych. Aktywne są ranem i wieczorem, za dnia chroniąc się przed upałem w swoich jamkach. W środku samice nawet 4 razy w roku odchowują młode. Berberyjka związana jest ściśle z drzewem arganowca, którego owoce i nasiona są jej głównym pokarmem. Gdy ich zabraknie, kolonia wyrusza na poszukiwanie kolejnych. Mieszkańcy Atlasu uważają berberyjkę za szkodnika, plądrującego spichlerze i niszczącego ściany domostw.
Atlas płynnie przechodzi w piaski Sahary. Wraz z końcem spływającej ze szczytów wody kończy się i linia życia tej specyficznej „bramy do Afryki”. Tam dalej są już inne zwierzęta, z innymi zdolnościami, które dają im szansę w i tak nierównej walce z żarem i chronicznym brakiem wody na pustynnych bezkresach.
Szczegółowe dane
- Wiek gór: ok. 300 mln lat
- Długość łańcucha górskiego: 2500 km
- Najwyższy szczyt: Dżabal Tubkal (4167 m n.p.m.)
- Największe miasta:
- Fez
- Mekenes
- Ifrane
- Marakesz
- Tiznit
Ciekawostki
- Nazwa gór Atlas pochodzi od imienia greckiego herosa – Atlasa, który za swoje przewinienia został skazany przez Zeusa na podtrzymywanie nieboskłonu na zachodnim krańcu świata.
- Etniczna ludność zamieszkująca rejon Atlasu to Berberowie – stąd też gatunki roślin i zwierząt tam występujące często posiadają przymiotnik berberyjski w swojej nazwie.
- W 1942r. na Gibraltarze mieszkało już tylko 7 sztuk makaków berberyjskich, dlatego też premier Winston Churchill kazał sprowadzić dodatkowe stado małp z Algierii, żeby podnieść morale stacjonujących tam żołnierzy.
- Ostatni raz lew berberyjski został uchwycony na fotografii w 1925 roku, podczas lotu z Casablanki do Dakaru. Był to najprawdopodobniej samotnie wędrujący samiec w sile wieku.
- Skrzyżowanie afrojeża algierskiego innym afrojeżem – białobrzuchym, doprowadziło do powstania ich domowej formy – jeża pigmejskiego, który często jest hodowany w domach na całym świecie.
- Berberyjkę marghrebską sprowadzono w 1965 roku Na jednej z Wysp Kanaryjskich – Fuerteventurę, po kilkunastu latach została uznana za szkodnika niszczącego klify i nadbrzeża oraz plądrującego uprawy na wyspie. Małe wiewiórki rozmnażają się tam jednak bardzo dobrze, a dokarmiane, pomimo zakazu, przez turystów z roku na rok zwiększają swoją populację.
Polecamy
