Nosorożec czarny, zwyczajny, (Diceros bicornis)

Nosorożec czarny, zwyczajny, wąskopyski (Diceros bicornis)

Trudno jednoznacznie określić ilość podgatunków nosorożca czarnego. Wiadomo natomiast, że co najmniej 3 z nich klasyfikuje się jako wymarłe na wolności. Z każdym rokiem sytuacja jest coraz smutniejsza, bowiem w rezerwatach trudno utrzymać go w dobrym zdrowiu i przy życiu w ogóle.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: nieparzystokopytne
• Rodzina: nosorożcowate
• Rodzaj: Diceros
• Gatunek: nosorożec czarny
  

Podgatunki i występowanie

Wewnątrzgatunkowa zmienność była tematem rozważań wielu naukowców, ale do dziś nie została ostatecznie rozstrzygnięta. Powszechnie uznaje się istnienie 7 – 8 podgatunków, z których 3 mają status krytycznie zagrożonych wyginięciem lub wymarłych.

Nosorożec czarny południowy (Diceros bicornis bicornis) – wymarły

W przeszłości licznie występował na terenach od Przylądka Dobrej Nadziei, przez Transwal (prowincja w RPA), po południową Namibię. Prawdopodobnie był największym podgatunkiem nosorożca czarnego, ale wymarł w roku 1850 z powodu nadmiernych polowań i niszczenia siedlisk;

Nosorożec czarny północno-wschodni (Diceros bicornis brucii) – wymarły

Żył w środkowym Sudanie, Erytrei, w północnej i południowo-wschodniej Etiopii, w Dżibuti i północnej oraz południowo-wschodniej Somalii. Ostatnie osobniki zniknęły na początku XX wieku.

Nosorożec czarny zachodni ( Diceros bicornis longipes) – wymarły

Na Ziemi pojawił się 7 – 8 mln lat temu, ale w czasach nowożytnych liczebność populacji zaczęła gwałtownie spadać z powodu polowań rekreacyjnych, jak również dla ich długich rogów uważanych przez niektóre kultury wschodnie za afrodyzjak i lek.

Przebywał w południowym Sudanie, w północnej części Republiki Środkowoafrykańskiej, południowym Czadzie, północnym Kamerunie, północno-wschodniej Nigerii i w południowo-wschodnim Nigrze. Ostatni znany dziki okaz znaleziono na północy Kamerunu.

Badania z 2006 roku nad przypuszczalnym zasięgiem występowania w Kamerunie nie przyniosły pocieszających rezultatów, bowiem naukowcy stwierdzili, że już wtedy był wymarły na wolności. Dopiero 10 listopada 2011 roku sklasyfikowano go jako podgatunek wymarły.

Nosorożec Chobe (Diceros bicornis chobiensis)

Zakres występowania ograniczony do rzeki Kuando (Chobe) w południowo-wschodniej Angoli, Namibii i północnej Botswanie. Na skraju wymarcia, prawdopodobnie tylko jeden okaz przetrwał w Botswanie.

Nosorożec czarny ugandyjski (Diceros bicornis ladoensis)

Dawny teren występowania obejmował południowy Sudan, całą Ugandę, zachodnią Kenię i południowo-zachodnią Etiopię. Dziś na większości wymienionych obszarów uznany za gatunek wymarły, prawdopodobnie żyje już tylko w kenijskich rezerwatach.

Nosorożec czarny wschodni (Diceros bicornis michaeli)

Pierwotnie żył w południowym Sudanie, Etiopii, Kenii i północno-środkowej Tanzanii, współcześnie jego zakres ogranicza się przede wszystkim do tego ostatniego kraju.

Nosorożec czarny południowo-zachodni (Diceros bicornis occidentalis)

Mały podgatunek przystosowany do życia na pustyniach i półpustyniach, występujący pierwotnie w północno-zachodniej i południowo-zachodniej Namibii oraz Angoli. Dzisiaj żyje tylko w namibijskich rezerwatach przyrody, sporadycznie spotykany w Angoli.

Nosorożec czarny południowo-środkowy (Diceros bicornis minor)

Najliczniejszy podgatunek, charakteryzujący się dosyć smukłym korpusem, stosunkowo dużą głową i mocno pofałdowaną skórą. Przebywał od północno-wschodniej Afryki Południowej (prowincja RPA – KwaZulu-Natal), przez północno-wschodnią Tanzanię, po południowo-wschodnią Kenię. Występuje głównie w rezerwatach wymienionych krajów. W Angoli, południowej części Demokratycznej Republiki Konga i Mozambiku uznawany za wymarły. Reintrodukowany w Malawi, Botswanie i Zambii.

Na swoje siedliska wybiera rozmaite tereny, od pustyń, przez zalesione łąki, lasy liściaste i sawannowy busz akacjowy.

Charakterystyka

Wygląd

Z pewnością mniejszy od nosorożca białego; wysokość w kłębie wynosi 132 – 180 cm, długość ciała 2,8 – 3,8 m, ogon mierzy ok. 60 cm, dorosłe osobniki ważą od 800 do 1400 kg, ale wyjątkowo duże okazy mogą dobić nawet do 2199 – 2896 kg.

Rogi

Na pysku widoczne są dwa keratynowe rogi ułożone szeregowo, dłuższy (przedni) mierzy zazwyczaj ok. 50 cm, maksymalnie nawet 140 cm. Rogi wykorzystywane są do obrony, straszenia, wykopywania korzeni i łamania gałęzi podczas żerowania.

Pysk – różnice pomiędzy nosorożcem białym i czarnym

W przeciwieństwie do nosorożca szerokopyskiego (białego), nosorożec czarny ma wąską i chwytną wargę górną, tworzącą „dzióbek”, dzięki któremu potrafi chwytać liście i gałązki (nosorożec biały żywi się trawą, dlatego musi mieć szersze usta). Od „białego” kuzyna odróżniają go również uszy i wyżej ulokowana głowa (element przystosowawczy, ułatwiający zrywanie liści z drzew i krzewów).

Nosorożec czarny jest w rzeczywistości szary, podobnie jego tęponosy (biały) krewny.

Dieta

Preferuje rośliny, zwłaszcza liściaste, jak również pędy, gałęzie, drewno, kolczaste krzewy i owoce. Idealne żerowisko składa się z grubej roślinności na obszarze gęsto porośniętym drzewami (busz, lasy).

W porze suchej ma tendencję do wybierania kilku kluczowych gatunków roślin (głównie liściastych).

W menu zawiera się 18 gatunków roślin drzewiastych oraz 11 pozostałych rodzajów. Pokarm dobiera pod względem jakości, nie ilości. W zależności od regionu występowania jama ustna jest przystosowana do różnego rodzaju rozdrabniania pokarmu, niektóre lepiej żują, inne przecinają włókna, niektóre lepiej mielą pokarm z użyciem języka.

W okresie suszy potrafi wytrzymać 5 dni bez wody, choć lubi wilgoć – bagna, lasy nadrzeczne, wilgotne łąki. Siedlisko wybiera, sugerując się dominującą roślinnością, dlatego może żyć w różnego rodzaju buszach.

Żeruje rano i wieczorem, wybiera konkretne rośliny, ale może próbować innych, jeśli musi się najeść do syta. Zajmuje tę samą niszę ekologiczną co słoń afrykański, dlatego musi czasem zmieniać upodobania żywieniowe. Kiedy na danym terenie słonie nie występują, preferencje te znów wracają do pierwotnej formy.

Tryb życia, usposobienie

Prowadzi samotne życie, a jedyną silną więzią jest relacja między matką i dzieckiem. Podczas godów nie tworzy stałych związków – samce kopulują z wieloma samicami i odwrotnie.

Nie przejawia terytorialności i często przekracza granice areałów innych nosorożców. Wielkość terenu żerowania zależy od obfitości pokarmu i wody, płci oraz wieku samego nosorożca.

Areały samic, zwłaszcza posiadających potomstwo, są większe od terenów samców.

Każdy osobnik dysponuje obszarem, na którym wypoczywa (tzw. „dom”). W najgorętszą porę dnia przejawia najmniejszą aktywność – odpoczywa, śpi i tarza się w błocie, aby poczuć przyjemny chłód i ochronić się przed pasożytami.

Agresywny

Zdobył reputację zwierzęcia bardzo agresywnego, może zderzać się z pniami drzew, a nawet kopcami termitów.

Bardzo często dochodzi do wewnątrzgatunkowych walk, w czasie których wskaźnik śmiertelności wśród samców wynosi ok. 50%, a u samic 30%. To najwyższa śmiertelność pośród wszystkich ssaków.

W naturze nie ma naturalnych wrogów dzięki dużym gabarytom, grubej skórze i śmiercionośnym rogom. W wyjątkowych okolicznościach pada ofiarą krokodyli. Młode bardzo rzadko są atakowane, jeśli jednak jakieś zwierzę odważy się to zrobić, najczęściej jest to lew lub hiena.

Nosorożec korzysta ze szlaków wydeptanych przez słonie, aby szybciej dostać się do zarośniętych oczek wodnych. Mimo dużej masy jest bardzo szybki, rozwija prędkość do 56 km/h, poruszając się wtedy na palcach.

Zapachowa komunikacja

Ze względu na kiepski wzrok i naturę samotnika najbardziej czuły jest węch, którego używa do identyfikacji innych osobników pozostawiających ślady moczu na drzewach, krzewach, wokół zbiorników wodnych i na żerowiskach. Samice często znakują określone miejsca moczem w okresie płodności, aby przyciągnąć partnera. Tam, gdzie zwierzę pozostawia urynę wydala kał, tworząc gnojnik. Wąchając to miejsce, przybyły osobnik wie, kogo może się spodziewać w okolicy, a na znak zrozumienia sygnału dodaje swój zapach w postaci kału lub moczu.

Nosorożec inaczej reaguje na kał samicy, samca i osobnika niedojrzałego (tak, tak, na podstawie znalezionych odchodów, potrafi określić płeć i wiek ich właściciela).

Rzadziej, w ramach komunikacji, pociera rogi i głowę o pnie drzew (również w celu pozostawiania zapachu).

Aby zrekompensować słaby wzrok, ssak dysponuje dużymi uszami poruszającymi się niezależnie od siebie. Wysoko rozwinięty zmysł słuchu pozwala usłyszeć dźwięk z ogromnej odległości.

Rozmnażanie

Tylko w okresie godowym dorosłe nosorożce wchodzą w „miłe” relacje. Sezon rozrodczy nie ma określonych ram czasowych, wiadomo jednak, że w bardziej suchych regionach porody odbywają się w porze deszczowej.

Kiedy samiec natrafi na gnojnik samicy, idzie w jej kierunku, przy okazji niszcząc skupisko odchodów, aby utrudnić rywalom jej znalezienie. Zaloty obejmują parskanie i walki na rogi między samcami. Dodatkowymi zachowaniami godowymi jest blefowanie i grożenie, w czasie którego samce prychają i kołyszą dynamicznie głową zanim spróbują odpędzić intruza.

Para przebywa ze sobą przez 2 – 3 dni, czasem tygodnie. Kopulują kilka razy dziennie przez pół godziny. Po godach samica zachodzi w ciąże trwającą 15 – 16 miesięcy, potem na świat przychodzi jedno cielę ważące 35 – 50 kg. Po ok. 3 dniach nie odstępuje matki na krok. Przez 2 lata będzie karmione mlekiem, a do ok. 3 roku życia pozostanie z rodzicielką, czyli do momentu, w którym nie urodzi kolejnego potomka. Młoda samiczka może zostać dłużej z mamą, tworząc w ten sposób małe grupy żeńskie.

Dojrzałość i długość życia

Samice osiągają dojrzałość płciową między 5 a 7 rokiem życia, samce natomiast między 7 a 8. W naturalnych warunkach, bez ingerencji kłusowników, dożywa 35 – 50 lat.

Szczegółowe dane i wymiary

Nosorożec czarny, zwyczajny, wąskopyski (Diceros bicornis)

• Długość ciała: 2,8 – 3,8 m (samice są mniejsze od samców)
• Wysokość w kłębie: 132 – 180 cm
• Długość ogona: ok. 60 cm
• Długość przedniego rogu: zazwyczaj ok. 50 cm (max. 140 cm)
• Masa: 800 – 1400 kg (rekordziści ważą 2199 – 2896 kg)
• Długość życia: 35 – 50 lat na wolności
  

Nosorożec czarny, zwyczajny – ciekawostki

• Nosorożec czarny jest najlepiej poznanym gatunkiem spośród 5 istniejących.
• Najdłuższy zarejestrowany przedni róg mierzył prawie 150 cm.
• Czasami na pysku rośnie niewielki trzeci róg.
• Nosorożec czarny jest trudnym mieszkańcem w niewoli, trudno go przekonać do jedzenia tamtejszego pokarmu. Z innymi gatunkami nie ma tak dużego problemu.
• Na podstawie składu chemicznego rogu nosorożca można ustalić preferowaną dietę i pierwotny obszar występowania, umożliwiając efektywniejszą ochronę i częstsze karanie kłusowników.
• W niewoli samce śpią ok. 2 razy dłużej od samic.
• W ogrodach zoologicznych i rezerwatach stał się bardziej podatny na choroby, zatem wskaźnik śmiertelności jest wysoki.
• Ceny rogów nosorożca na czarnym rynku rosną, popyt niestety również. Padają propozycje, aby zalegalizować ten rodzaj handlu, ale pomysł nie wejdzie w życie, ponieważ łatwiej zabić zwierzę niż zatroszczyć się o jego bezpieczeństwo i pozbawić go tylko rogu, który odrósłby. Jak widać, dla kupujących nie liczy się zwierzę samo w sobie, a tylko jego mała część.

Polecamy

• Zwierzęta Afryki
• Nosorożce
• Nosorożec biały
• Elasmoterium
• Nosorożec – pancerny kolos