Słoń afrykański (Loxodonta africana)

Symbol Afryki i zarazem największy współczesny lądowy ssak świata. Zwierzę bardzo rodzinne, cieszące się z narodzin nowego pokolenia i celebrujące śmierć krewnych. Choć fizycznie w ogóle nie przypomina człowieka, niektórych zachowań możemy mu pozazdrościć.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: trąbowce
• Rodzina: słoniowate
• Rodzaj: Loxodonta
• Gatunek: słoń afrykański
  

Występowanie

Przodkowie naszego olbrzyma zajmowali tereny mroźne, współczesny przedstawiciel Loxodonta przebywa głównie w środkowej i południowej Afryce, podróżując przez kontynent w stadach, krocząc przez równiny, sawanny, busze i łąki Afryki, na których znajduje pożywienie i wodę. W przeciwieństwie do nieco mniejszego słonia afrykańskiego leśnego (Loxodonta cyclotis), zamieszkuje zatem trawiaste równiny i sawanny oraz zakrzewione obszary kontynentu. Mimo przebywania na otwartych terenach, czuje się bezpiecznie, ponieważ stale żyje w niebywale uspołecznionych grupach.

Charakterystyka

Wygląd

Jako największy ssak lądowy może pochwalić się imponującymi rozmiarami – u samców wysokość w kłębie dochodzi do 3,95 m (średnio 3,3 m), samice są niższe, mierzą ok. 2,7 m wysokości. Samce ważą średnio 5,5 tony, a samice 3,7 tony. Długość ciała mierzy od 6 do 7 m, a ciosy osiągają prawie 2,5 m, ważąc przy tym od 22 do 45 kg, czyli tyle samo, co niski, drobny człowiek. Poza charakterystycznymi ciosami słoń dysponuje czterema trzonowcami o masie ok. 5 kg każdy i długości ok. 30 cm.

Uszy – termoregulacja

Innymi cechami szczególnymi tego ssaka są okazałe uszy, których używa do wachlowania i termoregulacji, bo to przez nie nadmiar ciepła jest usuwany.

Nos czyli trąba

Długa trąba i górna warga stanowią jeden twór, na końcu którego wyrastają dwa chwytne płatki (u słonia indyjskiego występuje pojedynczy palcowaty płatek). Specyficzny nos nie służy zatem tylko do oddychania – spełnia bardzo ważną rolę w komunikacji międzyosobniczej i pomaga chwytać przedmioty oraz pokarm. Słoń może nią pić wodę lub tworzyć chłodzące „wodne mgiełki”. Czubek trąby jest niebywale ruchliwy, dzięki czemu słoń skutecznie manipuluje przedmiotami.

Ciosy nie kły

Słoń afrykański dysponuje również dłuższymi od słonia indyjskiego ciosami – zmodyfikowanymi siekaczami, które rosną przez całe życie zwierzęcia; pod tym względem dymorfizm płciowy nie przejawia się – samice i samce posiadają równie okazałe ciosy, u obu płci są wykorzystywane w tych samych celach: podczas walki, zaznaczania terytorium, jedzenia i kopania.

Więcej na temat różnicy pomiędzy ciosami a kłami można znaleźć w artykule – Słoń lądowy olbrzym.

Dieta

Słoń afrykański to ortodoksyjny roślinożerca, którego menu zależne jest od zajmowanego siedliska: słonie żyjące w buszach, na pustyniach i łąkach jedzą różne zioła i liście drzew oraz krzewów, słonie zamieszkujące brzeg jeziora Kariba wolą natomiast rośliny wodne.

Zęby słonia

Do rozcierania pokarmu służą mu 4 duże zęby trzonowe, po 2 w żuchwie i szczęce górnej. Każdy z tych zębów mierzy po ok. 10 cm szerokości i 30 cm długości. Każdy z tych zębów składa się z 4 zrośniętych razem. Z czasem zużyte uzębienie zostaje zastąpione nowym. W ciągu całego życia słonia proces ten dokonuje się sześciokrotnie.

Wymiana uzębienia – 6 razy w ciągu życia słonia

Uzębienie mleczne wypada w ok. 15 roku życia, powstałe na ich miejsce pozostają w szczękach do ok. 30 roku życia, potem pojawia się kolejny zestaw rosnący do 40 roku życia. Następnie zostają one zastąpione przez ostatni „komplet” utrzymujący się do 65 – 70 roku. Niedługo potem zwierzę umiera z głodu, ponieważ nie jest w stanie gryźć pokarmu; okazy osiągające 80 lat spotykane są wyłącznie w niewoli.

Okresy wymiany zębów:

• 1.5 – 2 lata
• 3.5 – 4 lata
• 8 – 10 lat
• 20 – 25 lat
• 40 – 45 lat

Pokarm

Dziennie spożywa średnio ponad 200 kg materiału roślinnego. Ilość pożywienia połączona z dalekimi podróżami powoduje, że te potężne ssaki zasiewają nasiona, które nie zostały strawione, a wylądowały na ziemi wraz z odchodami. Słoń pobiera pokarm z drzew, powalając je swoimi ciosami, dzięki temu łatwiej mu dostać się do liści.

Chętnie zjada także owoce, trawę i korzenie, które wykopuje długimi ciosami. Równie skutecznie obdziera drzewa z kory. Spłaszczone na powierzchni zęby są stworzone do rozcierania i miażdżenia materiału roślinnego.

Poza obfitymi posiłkami pije bardzo dużo wody – ponad 190 litrów dziennie.

Zachowania społeczne. Celebracja narodzin i śmierci

Słoń wydaje się nieprzejednany, tworzy jednak stada rodzinne, składające się z samic i młodych. Grupie zawsze przewodzi najstarsza samica (tzw. matriarchat). Bardzo rzadko do wspólnoty należy dorosły samiec, ponieważ po osiągnięciu dojrzałości płciowej zostaje wygnany, włączając się w stada kawalerskie ze słoniami – rówieśnikami. Potem grupa kawalerska rozpada się, a dorosłe już samce prowadzą samotne życie, spotykając się z samicami tylko w okresie rui. Niemniej jednak słonie nie oddalają się za bardzo od swoich rodzin i, co ciekawe, rozpoznają poszczególnych jej członków podczas kolejnego spotkania.

Czasami stada samic łączą się ze sobą „na chwilę”, formując grupy składające się z setek samic i młodych. Dominująca (czyli najstarsza) samica wybiera trasę podróży i prowadzi do źródeł wody, dzięki czemu reszta zapamiętuje lokalizacje akwenów. Stosunki między członkami stada są bardzo napięte, kiedy jedna z samic rodzi młode. W tym czasie, na znak przyjęcia nowego członka rodziny, matka i jej potomstwo są dotykane trąbami przez pozostałe słonie.

Kiedy stary słoń umiera, reszta wspólnoty pozostaje przy zmarłym jakiś czas. Prawdą jest, że podróżujące stada, które odnalazły zwłoki lub szkielet innego słonia, zbierają się wokół niego, a czasem dotykają jego czoła trąbami.

Relacje między krewnymi są na tyle silne, że słonie urządzają nieżywym pobratymcom pogrzeby, przykrywając je gałęziami i liśćmi.

Słonie potrafią pływać

Pokonując wiele kilometrów podczas długich podróży, słoń nie oddala się od wody. Nie służy ona tylko do picia, ale też do… pływania – te duże zwierzęta uwielbiają się kąpać, najczęściej pod koniec każdego dnia. Po kąpieli obsypuje wilgotną skórę piaskiem. Powstała w ten sposób warstwa (skorupa), pomaga ochronić się przed uciążliwymi insektami.

Komunikacja

Jeżeli w buszu słonie tracą ze sobą kontakt wzrokowy, dają o sobie znać przy pomocy głębokich, chrapliwych odgłosów. W przeszłości odgłosy te uważano za burczenie w brzuchu, dzisiaj wiadomo jednak, że generowane są przez nos, gardło i trąbę. Wokalizacje te przypominają bardziej dźwięk wyzwalany podczas płukania gardła. Kiedy jeden z członków stada dostrzeże niebezpieczeństwo, informuje o tym swoich towarzyszy nagłym zamilknięciem.

Konflikty między pojedynczymi osobnikami rozstrzygane są najczęściej na drodze pokojowej. Słoń stojący niżej w hierarchii stada ustępuje wtedy wyższemu stopniem, kiedy tylko dostrzeże, że ten drugi wykonuje groźne gesty, np. zwija trąbę lub wzbija tumany kurzu i wydaje bardzo charakterystyczne trąbienie. Podobne zachowania obserwowane są podczas konfrontacji z drapieżnikiem.

Rozmnażanie

Okres rozrodczy nie mieści się w ścisłych ramach czasowych. Kopulacja odbywa się, kiedy samica wchodzi w okres rui; w tym czasie daje znać o swej gotowości poprzez emitowanie infradźwięków odbieranych przez samce, nierzadko z odległości wielu kilometrów.

Walki godowe

W ciągu następnych dni do stad samic przychodzą potencjalni partnerzy, walcząc z rywalami o możliwość zapłodnienia. Bitwy są brutalne i często kończą się poważnymi obrażeniami, a nawet złamanymi kłami. Samica wykazuje zainteresowanie konkretnym samcem poprzez ocieranie się o niego. Zaloty obejmują zatem gesty mające na celu zaciśnięcie więzi między partnerami – podczas godów para muska się trąbami.

Niebezpieczne słonie w okresie godowym

Jak u wszystkich gatunków słoni, również samce słonia afrykańskiego przeżywają w okresie godowym tzw. okres „wściekłości” (ang. musth), czyli czas skrajnej agresji połączonej z wysokim poziomem testosteronu we krwi. W tym stanie słoń atakuje każdego, kto zakłóci w jakikolwiek sposób spokój jego rodziny; atakowane są zwierzęta takie jak żyrafy i nosorożce, wrogiem staje się również człowiek.

Zarejestrowano jeden przypadek, kiedy rozjuszony samiec słonia afrykańskiego zabił nosorożca.

Młode

Po ok. 22 miesiącach ciąży na świat przychodzi jedno młode, ważące ponad 100 kg i mierzące ok. 90 cm długości. Młody słoń żywi się mlekiem matki do ok. 5 roku życia, ale już od 6 miesiąca w jego jadłospisie pojawia się pokarm stały, natomiast zaledwie po kilku dniach od urodzenia słoniątko podróżuje razem ze stadem rodzinnym.

Po urodzeniu następnego potomka, starsze z nich staje się pełnoprawnym członkiem wspólnoty. Zgodnie z cyklem życia samica rodzi raz na 4 lata. Otoczona jest najczęściej 2-3 młodymi w różnym wieku, od noworodków, do 8-, 12-letniich słoni. Jeżeli młodym coś zagraża, samica staje się agresywna.

Długość życia słoni

Słonie żyją stosunkowo długo, bo 60-70 lat. Samice osiągają dojrzałość płciową w 10 – 11 roku życia, ale uważa się, że szczyt płodności przypada między 25, a 45 rokiem. U samców sytuacja wygląda nieco inaczej, bowiem dojrzałość płciową może osiągnąć dopiero w 20 roku życia.

W niewoli (kwestia zębów o której wspominaliśmy powyżej) zdarzają się osobniki żyjące ponad 80 lat.

Naturalni wrogowie

Dorosłe słonie afrykańskie nie posiadają naturalnych wrogów ze względu na duże gabaryty, jednak młode (zwłaszcza nowo narodzone słoniątka), często padają ofiarą lwów i krokodyli, jak również lampartów i hien. Niektóre lwy z Parku Narodowego Chobe w Botswanie atakują zarówno noworodki, jak i niedojrzałe osobniki.

Zarówno drapieżnictwo, jak i susze przyczyniają się znacząco do zgonów małych słoników.

Człowiek – największy … wróg słoni

Największym zagrożeniem dla dorosłych jest człowiek, polujący na jego mięso, skórę i słynne ciosy (tzw. kość słoniowa). Polowania dla trofeów stały się częstsze w wieku XIX i XX, kiedy turystyka i plantatorzy przyciągali myśliwych polujących rekreacyjnie. W 1989 roku polowania na słonia afrykańskiego dla ciosów zostały zabronione, ponieważ wielkość populacji spadła z kilku milionów do zaledwie 700 000. Niestety, kłusownictwo mające na celu zdobycie słoniowych zębów trwa dziś w najlepsze.

W latach ’80-tych populacja słonia afrykańskiego zmniejszyła się o ok. 50%. W tamtym czasie naukowcy oszacowali, że bez żadnych prób ochronienia gatunku, wymrze do 1995 roku.

Wprowadzone środki ochrony są dzisiaj skuteczne tylko częściowo. Mimo coraz bardziej dotkliwych sankcji nakładanych przez rządy świata przeciwko nielegalnym polowaniom, kłusownictwo jest nadal powszechne.

Wg klasyfikacji CITES (ang. Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora), słoń afrykański jest nadal zagrożony wyginięciem.

Szczegółowe dane i wymiary

Słoń afrykański (Loxodonta africana)

• Wysokość: samiec – od 3 do 3.5 m (rekord 4,2 m) , samica od 2,2 do 2,6-2.8 m
• Długość: samiec – od 6 do 7.5 m (rekord 8,39 m) , samica – od 4,9 do 6,2 m
• Długość od czubka trąby do końca ogona: 7-8,8 m
• Waga: samiec – od 4 do 6 t (rekord 10,9 lub 12,7 t), samica – od 2,1 do 3,2 t
• Długość trąby: 1,5 – 2,1 m
• Waga trąby: 150-200 kg
• 70% oddychania odbywa się poprzez trąbę, reszta przez pysk
• Długość ciosów: do 3.2 m (rekord 326.4 cm)
• Masa ciosów: od 30 do 100 kg (rekord 102.7 kg)
• Ciosy rosną ok. 17 cm rocznie
• Grubość skóry: ok 2,5 cm
• Uszy: 1,5m długości
• Czaszka słonia: 52,2 kg (przeciętnie)
• Mięśnie: 8 grup mięśni, 150 000 włókien mięśniowych
• Serce: 12-21 kg; 25-30 uderzeń / min, kiedy słoń ma pozycję stojąca, kiedy leży serce uderza 72-98 razy na minutę
• Słoń ma słaby wzrok – najlepiej widzi o zmroku

Słoń afrykański – ciekawostki

• W przeszłości słoń afrykański i słoń afrykański leśny (Loxodonta cyclotis) były sklasyfikowane jako jeden gatunek – słoń afrykański, jednak najnowsze dowody pokazały, że słoń leśny jest gatunkiem odrębnym.
• Trąba słonia afrykańskiego składa się z ponad 40 000 mięśni i ścięgien.
• Dzięki trąbie słoń może podnieść przedmiot ważący max. 180 kg.
• Spodnia część stóp jest miękka i delikatna, dzięki czemu zwierzę, mimo ogromnej wagi, może poruszać się bezszelestnie.
• Słoń, podobnie jak ogromne dinozaury porusza się na … palcach.
• Okres ciąży u słoni (22 miesiące) jest najdłuższy pośród wszystkich ssaków.
• Słoń machaniem uszu potrafi obniżyć temperaturę ciała nawet o 10 stopni Celsjusza.
• Słonie są uznawane za jedne z najinteligentniejszych zwierząt, co pokazaliśmy w naszym TOP 10 najmądrzejszych zwierząt.

Słoń afrykański, słonie afrykańskie, Loxodonta africana, charakterystyka słonia afrykańskiego, opis słonia afrykańskiego.

Galeria: słonie afrykańskie w obiektywie

Polecamy:

• Słonie
• Słoń lądowy olbrzym
• Nosorożce
• Żyrafy
• Zwierzęta Afryki
• Mamuty