Sekretarz – elegancki drapieżny ptak

Sekretarz (Sagittarius serpentarius) – wężojad

Sylwetka orła wsparta na długich, „czaplich” nogach. Czarne pióra z tyłu głowy zdeterminowały jego nazwę gatunkową. Elegancko ubarwiony sekretarz nosi dumnie swe pióra niczym urodzony kancelista choć alternatywna nazwa – wężojad – nie pasuje do jego szlachetnej fizjonomii.

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki
• Nadrząd: neognatyczne
• Rząd: szponiaste
• Rodzina: Sagittariidae
• Rodzaj: Sagittarius
• Gatunek: sekretarz

Występowanie

Gatunek endemiczny, niemigrujący – zamieszkuje Afrykę Subsaharyjską. Przebywa na terenach rozciągających się od Senegalu do Somalii, aż do Przylądka Dobrej Nadziei. Obecny jest na różnych wysokościach. od nadmorskich równin po góry. Najczęściej spotykany na otwartych sawannach, łąkach i stepach. Nie przepada natomiast za lasami i gęstymi buszami, w których trudno mu się poruszać.

W nocy gniazduje na akacjach, ale praktycznie cały dzień spędza na ziemi, do gniazda wraca na odpoczynek, przed zapadnięciem zmierzchu.

Charakterystyka

Wygląd

Niebywale charakterystyczny wygląd sekretarza uniemożliwia pomylenie go z innym ptakiem. Sylwetka i głowa przypominają orła, ale nogi, w przeciwieństwie do orlich, są bardzo długie i szczupłe. Głowa zakończona haczykowatym dziobem, osadzona na niezbyt długiej szyi, umożliwiająca obniżenie głowy do poziomu podłoża, aby ptak mógł się napoić lub chwycić pokarm.

Dwa środkowe pióra ogonowe są znacznie dłuższe od pozostałych, przez co wykraczają poza nogi w czasie lotu. W locie przypomina żurawia (Gruidae). Lotki i pióra na nogach czarne, reszta upierzenia utrzymana w odcieniach szarości, w niektórych miejscach występuje biel. Dymorfizm płciowy nie jest zbyt wyraźny – samce mają dłuższe dwa środkowe pióra ogonowe i okazalsze pióra z tyłu głowy. Dorosłe osobniki mają czerwoną skórę na twarzy, u młodszych ptaków skóra przybiera barwę żółci.

Dieta i polowanie

Większość drapieżnych ptaków poluje w locie, ale sekretarz wyróżnia się również w tej materii. Wypatruje potencjalnych ofiar chodząc po ziemi. Dorosłe osobniki polują w parach lub w niewielkich rodzinnych stadach. Mimo, iż sekretarz nie należy do ptaków migrujących, potrafi pokonywać spore odległości w poszukiwaniu pokarmu. W menu tego drapieżnika mieszczą się małe ssaki (myszy, zające, mangusty), kraby, jaszczurki, żółwie, małe ptaki i ich jaja oraz węże.

Zdarza mu się zjeść martwe zwierzęta, np. zabite na skutek pożaru. W jego zwyczaju nie leży polowanie na większe ssaki roślinożerne, ale jako drapieżnik jest zdolny do wielu rzeczy. Sekretarz posiada opinię wężojada i tak jest czasem nazywany, ale znaczenie węży w diecie jest raczej wyolbrzymieniem, choć chętnie poluje na żmije i kobry. Nie można jednak stwierdzić, że węże to podstawa w jego menu.

Zdobycz ukryta w kępie roślin jest zabijana przez zdeptanie. Zauważono, że sekretarz często przebywa w pobliżu pożaru, czekając na uciekające przez płomieniami małe zwierzęta. Ptak jest w stanie gonić ofiarę, a kiedy ją złapie, uderza w nią kilka razy dziobem, aby ją oszołomić. Zwierzę jest następnie połykane w całości.

Strategia deptania jest bardzo skuteczna i bezpieczna dla samego łowcy, bowiem jadowity wąż nie jest wtedy w stanie się obronić wstrzyknięciem jadu. Nawet jeśli ofiara jest stosunkowo duża, sekretarz połyka ją w całości. Szybką konsumpcję umożliwia rozszerzalny przełyk. Zdarza się również, że przed konsumpcją ptak rozrywa ciało ofiary szponami. Młode są karmione zmiękczonymi śliną, zwymiotowanymi owadami, które podaje im matka lub ojciec. Im większy potomek, tym częściej do gniazda przynoszone są małe ssaki i kawałki gadów.

Usposobienie, tryb życia, rozród

Sekretarze to monogamiści. W trakcie zalotów samiec pokazuje swoje powietrzne możliwości. Wykonuje lot falujący, zygzakowaty wydając przy tym gardłowy rechot.

Gody odbywają się również na ziemi. Wtedy dochodzi do pogoni przypominającej pogoń za zdobyczą. Ptaki wymachują wtedy skrzydłami do przodu i do tyłu, podobnie jest w trakcie polowania. Samiec pozostaje blisko samicy nawet wtedy, gdy ta chce od niego odejść.

Gniazdo

Gniazdo budowane jest wśród gałęzi akacji, na wysokości 5 – 7 m. Para wybiera miejsce na gniazdo ok. 6 miesięcy przez złożeniem jaj. Średnica gniazda wynosi ok. 2,5 m i jest głębokie na ok. 30 cm. Samica składa 2 – 3 owalne, jasnozielone jaja w 2-3 – dniowym odstępie czasowym, choć trzecie jajo jest najczęściej niezapłodnione. Wysiadywane są głównie przez samicę. Inkubacja trwa 45 dni. Młode przychodzą na świat pokryte jasnym puchem.

Samodzielność w odżywianiu osiągają po ok. 40 dniach choć rodzice nadal przynoszą młodym pokarm. Po narodzinach samiec i samica odpowiadają po równo za wyżywienie potomstwa. Po 60 dniach pisklęta zaczynają machać skrzydłami, natomiast po 65 – 80 zaczynają pierwsze lekcje latania. Skacząc z gniazda wykonuje energiczne ruchy skrzydłami, ale pierwsze próby kończą się upadkiem na ziemię. W tym samym czasie pisklęta uczą się polować, udając się z rodzicami na wyprawy łowickie. Niedługo potem młode może samo o siebie zadbać. Nierozwinięte pisklęta często padają ofiarą kruków, dużych sów, wron, dzioborożców oraz kań.

Nazwa

Powszechna nazwa – „sekretarz” – związana jest z długimi piórami z tyłu głowy, wyglądającymi jak pióra do pisania, które sekretarz zakłada za ucho, aby, w razie stworzenia notatki, szybko po nie sięgnąć. Praktyka ta wśród sekretarzy była w przeszłości powszechna, dlatego ciekawe upierzenie tego drapieżnego ptaka mogło przywołać owo skojarzenie.

Po łacinie Sagittarius oznacza „łucznik” – skojarzenie piór na głowie sekretarza ze strzałami łuczniczymi. Określenie serpentarius może mieć powiązanie z umiejętnościami łowieckimi wykorzystywanymi przy łapaniu gadów (węży). Alternatywnie, nazwa może odwoływać się do dwóch gwiazdozbiorów: Gwiazdozbioru Strzelca i Gwiazdozbioru Wężownika.

Szczegółowe dane / wymiary

Sekretarz (Sagittarius serpentarius)

• Długość: 112 – 152 cm
• Wysokość: 90 – 130 cm
• Rozpiętość skrzydeł: 191 – 220 cm
• Długość ogona: 57 – 85 cm
• Masa: 2,3 – 4,5 kg

Sekretarz – ciekawostki.

• Wizerunek głowy sekretarza widnieje w godłach Sudanu i Republiki Południowej Afryki.
• Sekretarz raczej nie poluje na większe zwierzęta, ale zarejestrowano przypadki zabijania przez niego młodych gazeli.
• Istnieją doniesienia, że podczas polowania na węże, sekretarz wykonuje lot z ofiarą, a następnie upuszcza ją na ziemię, aby zginęła od siły upadku. Nie są to jednak informacje potwierdzone.
• Ptaki te mogą wykazywać skłonności bratobójcze. I, choć nie ma dowodów na agresję pomiędzy młodymi, najmłodszy z gromadki prawie zawsze umiera z głodu.
• Wizerunek sekretarza był wspólnym motywem na znaczkach pocztowych w ponad 30 krajach Afryki.
• Gatunek jest narażony na wyginięcie ze względu na niszczenie siedlisk spowodowane wylesianiem.

Polecamy:

• Ptaki
• Sowy
• Harpie
• Orły
• Bielik
• Kondor
• Sokół
• Rybołów